Павловты темперамент туралы теориясын тсіндірііз

И.П.Павлов темперамент пен жйке ызметіні типтерін бір-біріне балама кбылыс деп тсінді. Кейінгі зерттеулер жйке ызметіні типтері темперамент типтерімен ыли сйкес келіп отырмайтындыын крсетті. Шындыында да, темпераментке тек жйке жйесіні асиеттері ана емес, сондай-а жеке адамны соматикалы (дене) рылымдары да сер ететіндігі белгілі. Жйке ызметіні типін темпераментті нышаны ретінде ынган дрыс. Мселен бір зерттеуде, біркелкі ортада, жйке жйесіні лсіз типіне жататын жануарлар мінез-лыны енжар-оранысты трі, ал кшті, жйке рдістері те емес организмдерде прогрессивті мінез-лы байалан.

Брын кейбір психологтар темперамент табиатын адамны эмоциялы саласына байланысты тсіндіретін. Шындыында, темперамент тек эмоциялы жадайлардан ана байалмайды, ол аыл-ой жне ерік рдістерінен де крініп жатады. Адам темпераментті туралы сз боланда жекеленген психикалы рдістерді динамикасы жайлы айтылмайды, мнда жеке адамны ттас мінез-лы бар синдромы (жйесі) жнінде сз болады.

Сйтіп темперамент — адамны жйке ызметіні асиеттерінен крінетін, мінез-лыны импульсивті-динамикалы крінісіні жалпылама сипаттамасы болып табылады.

Холерик темпераменті. Бл типті кілі аса озыштыымен, соан орай мінез-лыны шалатыымен кзге тседі. Холерик арым-атыста — кйгелек, бір беткей, шабуыла жаны мар, іс-рекетте — пысы. Холериктер жмысты зіп-зіп істегенді натады. Олар айналысан ісіне жан-тнімен беріледі. Осы жолда кездескен иындыты брін жеуге даяр трады, кедергілерді жеіп, масатына жетеді. айрат-жігері малы, з ммкіндігіне сенімі кетсе, есесі тсіп, еш нрсеге мойны жар бермей ояды. Осылайша, тек кілі ауанда істеушілік, оны жйке ызметіні бір алыпты тепе-те еместігінен болады.

Бл жнінде И.П. Павлов былай дейді: «Байсалдылыы жо ажырлы адам кез келген іске барлы кш жігерімен кіріседі де содан со тез шаршап алады, кейіннен зауы аумай ояды…»

Сангвиник темпераменті. Бл темпераментті кілін И.П.Павлов ызу анды, іскер адам деп санайды. Біра ол ыли ызыты іспен айналысанда ана осындай кйде болады. Мндай іс жо кезде ол жабыраы, сылбыр жреді.

Сангвиникке имыл озалыста – белсенділік, мір жадайыны згеруіне жеіл бейімдеушілік тн. Ол адамдармен тез тіл тауып, шйіркелесе кетеді, жртты жатырамайды. жым ішінде сангвиник кілді а-жарын, іске бар ыыласымен кірісетін, уесой адам. Осылайша жалындап транымен іске зауы болмаса, яни кнделікті кйбеі, тзімділікпен ерінбей-жалыпай істеуді ажет ететін жмыс тап боланда суынып алады.

Сангвиникте эмоция тез пайда болып, тез згереді. Бл — оны кіл кйіні олайсыз трінен тез арылып, зін ызытыран іске кіріскен кезде а жарын, жаны жайса жадайа тсе алатындыыны белгісі. Мида жаадан жасалатын уаытша байланыстарды тез згеріп, айтадан делуі оны аыл-ойыны отайлылыын байатады. Сангвиник ойа жйрік, ткір тілді, жааны тез абылдаыш, зейінді келеді. р трлі, кп ырлы жмысты нтижелі атарады. Бір алыптылыты жне шапшадыты тілейтін жмыстар бан те олайлы.

Флегматик темпераменті. И.П. Павловты сипаттауынша, бл барлы уаытта да байсалды, стамды бір алыпты, табанды жне тзімді, ебекор адам. Жйке рдістеріні тепе-тедігі мен баяулыы флегматикке андай жадай да болмасын бір алыпты тыныштыта болуа ммкіндік береді.

озу рдісін бседететін кшті тежелу оны ырысыз имыл-озалыстары болып, са-тйекке аладатпай жйелі жмыс істеуге, бір алыпты мір сруге жадай жасайды, флегматик заа созылатын, біра кшті сарып алмайтындай жмысты жасы атара (шыдамды, зейінді, орныты). «Мінез-лыты алыпты жйесі, мір аысыны біркелкілігі мені жмысым мен демалуымны жне озу, тежелу рдістеріні бір алыптылыынан екендігі тсінікті нрсе».

Флегматик — салматы адам, ол кшін боса сарп етпейді, бастаан істі аяына жеткізеді. Ол бспелікті сймейді. Жртпен арым-атынасы да бір сарынды жріп жатады.

Баяулы пен селосты — флегматикті осал жаы. Оан ыралып, жыралуа, жиналып, амдануа біраз уаыт ажет. Селосты оны стереотиптеріні оралымсыздыынан мінез-лыны отайлы еместігінен, жаа жадайа тез йлесе оймайтындыынан жасы байалады. Дегенмен, бл асиет мінезді тратылыын крсетеді, істі аспай-саспай тыылыты аятауа ммкіндік береді. Флегматиктер за уаыт жмыс істеуге сабырлы пен рекет етуге тзімді болады.

Меланхолик темпераменті — бл типті кілдері аса сезімтал соны салдарынан жаны тез жараланыш келеді. Меланхоликтер тйы,иын жадайлардан жол тауып шыуа ола, адамдардан ошау жргенді натады. Ол ауіпті жадайлардан орады.

озу жне тежелу рдістеріні лсіздігі бларды бір-бірімен те келмеуі, кез келген кшті сер -меланхоликті имыл озалысын баяулатып, онда шектен тыс тежелу туызады. Меланхоликті лсіз тітіркендіргіштер де мазалайды, одан да зор сер алады, сондытан да ол сак-тйекті бріне де атты маяды немесе атты уанады. Психологтар мны меланхоликтерді кшті сезіне білу абілетінен деп есептейді. йреншікті жасы, тату жым арасында меланхоликтер зін жасы стайды, жртпен арым-атыса тсіп, алан ісін нтижелі орындай алады, кедергілерді жеіп, табандылы крсетеді. Темпераментті негізгі трт типіні кілдері бір алыпты жадайды зінде здерін трліше стайды екен. Осылайша темперамент адамны белсенділік сипатынан, мінез-лыты трлі алпынан немі згерістегі сырты ортаа бейімделе алу жадайынан крініп отырады.