Сізді тлалы даму дегейлеріізді сызба трінде крсетііз.

Адам тла болып туылмайды, ал алыптасады деген кзараспен азіргі психологтарды кбісі келісуде. Біра тланы дамуы андай задара баынатыны жніндегі кзарастар сан алуан. йткені тла дамуы шін оам мен леуметтік топтарды мні, дамуды задылытары мен кезедері, тла дамуыны дадарыстары(кризис), даму процесін тездету ммкіндіктері рилы тсіндіріледі.

Ке тараан тла теорияларыны райсысында тланы даму мселесі здігінше арастырылады. ырлар теориясы (теория черт) бойынша тланы барлы ырлары мір сру барысында алыптасады, оларды туындау, айта тзілу жне тратану процестері биологиялы емес задылытара баынады. леуметтік йрету теориясы тланы даму процесін адамдарды белгілі тлааралы зара рекеттеріні алыптасу жолдары ретінде тсендіреді, Дегенмен, тланы барлы теориялар позициясынан шоырланан, бірттас етіп арастыру тенденциясы бар. Адам тла ретінде алыптасып, дами келе кемшіліктерді де иеленеді. Бір теорияда о жне теріс асиеттерді йлесімін жан-жаты крсету ммкін емес. Сондытан Эриксон з концепциясында тла дамуыны екі шекті желісін бейнелеген: алыпты жне аномалды. Олар таза кйінде мірде кезпегенімен адамны тлалы дамуыны барлы аралы варианттарын елестетуге ммкіндік береді ( 1 кестеде крсетілген).

Э. Эриксонны тла даму концепциясы.

1.Ерте нрестелік ша (туыланнан 1 жаса дейін)Адамдара деген сенім. зара махаббат, йір болу, ата-ана мен баланы бірін бірі тануы, балаларды араласудаы жне баса да ажеттіліктерін анааттандыру .Анасыны баласына нашар арауыны нтижесі ретінде баланы адамдара сенбеуі, мн бермеушілік, немрай-лы, махаббаттан айыру. Баланы ана стінен те ерте жне крт айыру, баланы эмоционалды ошаулау.

2.Кейінгі нрестелік ша (1 жастан 3 жаса дейін) Дербестік, зіне зі сену. Бала зін дербес, жеке, біра лі ата-анасына туелді адам деп санайды.з зіне сенбеу, те ялша болу. Бала зіні бейімділмегендігін сезініп, абілеттеріне кдіктенеді. арапайым имыл деттеріні дамуында кемшіліктерді сезінеді, мысалы жргенде. Оны сйлеу абілеті нашар дамыан, кемшіліктерін оршаандардан те атты жасыруа тырысады.

3.Ерте балалы ша (3-5 жас шамасында)ызыушылы жне белсенділік. оршаан ортаны ызыа зерттеп, бейнелерді елестету, ересектерге еліктеу, трлі рольдерге осылу. Пассивтілік жне адамдара мн бермеу. Инициативаны болмауы, салбыр болу, баса балалардан ызану, сыныстардан бас тарту, рольдерге осылу белгісіні жотыы.

4. Орта балалы ша (5 пен 11 жас аралыы) Ебекті сю. Мойнына жктелген парызды сезіну, табыстара мтылу. Танымды жне коммуникативті білім мен деттерді дамуы. з алдына шынайы масат ойып, оан жетуге тырысу. Инструменттерде ойнауды белсенді мегеру, шешімдер абылдау.зін зі кемсіту. лсіз дамыан ебек ету имылдары. Крделі тапсырманы орындаудан, басалармен жарысудан бас тарту. “Дауыл алдындаы” немесе жынысты жетілу кезеі алдындаы тынышты сезімі. Біреуге баынушылы. Трлі есептерді шешкенде жмысы зая кететіндей сезіну.

5. Жынысты жетілу, жеткіншек жасы жне бозбалалы (11 мен 20 жас аралыы) з болашаын анытау. Уаытша перспективаны –болашаа жоспарды дамуы. андай болу? Кім болу? деген сратара жауап іздестіру. Білім алу, йрену. Тлааралы тртіп формаларындаы жынысты ерекшеліктер. Дниеге кзарасты алыптасуы. рбылар арасында лидер болу, ажет болса олара баыну. Рольдерді шатасуы. Уаытша перспективаларды ыысуы жне араласуы: болаша пен осы ша туралы ана емес, ткен ша туралы да ойларды пайда болуы. Рухани кштерді зін зі тануа жмсау, сырты лем, оршаан адамдармен арым-атынас орнатуды орнына зін зі тсінуге тырысу. Ебек белсенділігін жоалту. Жынысты айырмашылыты крсететін рольдерді ауысуы, лидер болуа мтылмау. Мораль мен дниеге кзарасты шатасуы.

6. Ерте ересек ша (20 мен 45 жас аралыы) Адамдара жаын тарту, олара кмектесуге тырысу. Бала сйіп, оларды трбиелеу, махаббат пен жмыс. Жеке бас мірімен анааттану. Адамдардан ошаулану, олардан ашу, сіресе жаындардан, олармен жынысты атынаса тсуден ашу. Мінезді ауыр болуы, адамдарды тадамай араласу, болжама келмейтін рекеттер жасау. Мойындамау, ошаулану, лем ауіптерге толы-мыс деген ойларды серінен психика ауытуыны, жан дниесі кйзелуіні алашы белгілері.

7. Орта ересек ша (40-45 жне 60 жас аралыы) Шыармашылы. зімен зі жне баса адамдармен німді жне шыармашылы жмыстар жргізу. Толы нды, р илы мір. Отбасылы атынастармен анааттану, з балалары шін риза болу. Жаа рпаты йрету жне трбиелеу. Тотап алу. Эгоизм жне эгоцентризм. Жмысты німсіздігі. Ерте мгедек болу. немі зіне кешірімді болып, тек зіне ана ктім жасау.

8. Кеш ересек ша (60 жастан жоары)мірді трлі оиалара бай болуы. немі ткенді ойлап, оан саналы баа беру. ткен мірді з кйінде абылдау, оны пайдасын тсіну. Тадырды жазанына кну абілеті. лім орынышты емес екендігін ыну.міт зу. мір боса ткен деп, уаыт аз аландыын, ол те тез туде деп ойлау. мір сруді маынасыз деп тсіну, з кшіне, басаа деген сенімні жоалуы. айта мір сруді тілеу, брын аланнан да кбірек нрсені ажет ету. лемде тртіп жотыын, жаман, санасыз бастаманы кптігін сезіну. Жаындап келе жатан лімнен ору.