Жмыссызды: мазмны, себептері мен формалары.
Жмыссызды – бл жмыс істегісі келетін ебекке жарамды халыты ндірісте жмыспен амтылмауы. Жмыспен амтылмау ндірісті тиімділігін арттыруы, сонымен бірге жмысшы кшіні бір блігін жмыстан босатуа ммкіндік жасайтын немесе оны рылымына, сапасына жаа талаптар оятын ылыми-техникалы прогресті салдары болуы ммкін. Нарыты экономикада жмыссызды дадарыстар кезінде кбейеді. Нары жо жадайда жмыссыздыты кбею себебі мемлекетті ндіргіш кштерді орналастырудаы брыс рылымды саясаты болуы ммкін.Жмыссыздыты мынандай трлері бар:
1. Жасырын жмыссызды - ндірісте жне мемлекеттік аппаратта арты жмысшыларды олданылуы. азіргі болмыста оларды жмыстарын аз жмыс кшімен атаруа болады.
2. Фрикционды жмыссызды –адамдар бір жмыстан баса жмыса, бір жерден баса жерге жмыс іздеумен ауысуын айтамыз.
3. Маусымды жмыссызды – жмыс кшіні тек маусымды кезеде жмыс жасауы, бл кейбір ауыл шарашылыы ндірісі саласында кездеседі, сіресе айта деу нерксібінде т.б.
4. рылымды жмыссызды - ндірістік уатты жетпеуіні нтижесінде болады: жеке саланы дамуыны кері пропорционалды болуынан жне ескі саланы жабу мен жаа саланы дамытуды нтижесі ретінде араймыз.
5. Технологиялы жмыссызды – адамдарды машинамен ауыстыруды нтижесі, біліктілікті згертуді немесе баса мамандыты игеруді талап етеді.
6. Циклды жмыссызды - ндірісті лдырауынан туындайды, яни экономикалы циклды осы фазасымен байланысты.
Жмыссызды оама кптеген зиян келтіреді; инфляцияны суіне ыпал жасайды, сондытан ебекке абілетті адамдарды бір блігі нім ндіруге атыса алмайды. Сйтіп олар жмыспен амтылмаандытан ашалай жмыссыздыа аы алады, осыдан барып мемлекеттік бюджетті шыыс блігі се тседі. Кез-келген жмыссызды дегейімен байланыста болатын экономикалы зиянды анытау шін лемдік практикада Оукен заы олданылады. Бл за американ экономисі Артур Оукенні есімімен аталан. Осы за математикалы трыдан жмыссызды дегейі мен Ж клеміні тмендеуі арасындаы байланысты крсетеді. Егер жмыссыздыты санды дегейі табии дегейден 1%-а асса, онда Ж клеміні тмендеуі 2,5% райды. Осы 2,5 санымыз – Оукен коэффициенті болып табылады. Мына 1:2.5 атынасы, бл жмыссыздыты Ж клеміні тмендеуіне атынасы болып табылады жне жмыссыздыпен байланысты німні абсолюттік зиянын анытауа кмектеседі.
46. Мемлекетті жмыс бастылы саясаты жне оны азастандаы ерекшеліктері.лемдік тжірибеде жмыс бастылыты дегейіне сер етуді 3 негізгі баыты арастырылады: 1) жмыссыздарды жмыса трызу жне кадрларды даярлау мен айта даярлауда олдау крсетеді; 2) икемді ебек нарыы мен ебек атынастарын ыты амсыздандыруды руды ынталандыру; 3) жмыссыздарды леуметтік орау.Р-да осы уаыта дейін ебек нарыы болан жо. Ебек нарыы – бл жмыс кшіне сраныс пен сыныс сйкестігіні жалпыа орта формасы. Жмыссызды мселесін шешуде ерекше орынды ебек биржалары алады. Ебек биржасы – бл траты негізде ызмет жасайтын мекеме. Мндай ебекті жалдау кезінде, жмыскер мен ксіпкер арасындаы делдалды іс-рекет жзеге асады.Р-да 1991 жылдан бастап жмыс атарады. Ебек биржасыны масаты – жмыссыздара кмек крсету. Негізгі ызметі – ебек нарыындаы сраным мен сынымды зерттей білу, жмыссыздар санын есепке алу, бос жмыс орнын тіркеу, жмысты ауыстыратын жне жмыса трысы келетін адамдара апарат беру, жмыс іздеген мамандарды оытуды йымдастыру жне жаа дайындытан ткізу, жастар арасында ксіби бадар жмысын жргізу, адамдарды жмыса орналастыру, кезінде делдалды іс атару ж/е жмыссыздара жрдемаы тлеу.Р-да трындарды жмыспен амтуды арнайы бадарламасы жасалан. Ебек рыногындаы жадайды ескере отырып, жмыссыздарды айтадан оыту шаралары арастырылан. Жастар, йелдер, мгедектерді жмыспен амтуа, аморлытар жасауа кзделген. Ксіпорындарда оларды жмыса алуды квотасы белгіленген.
Р президентіні Жмыс бастылыты жаа стратегиясы туралы 28.01.2011. ж. жолдауы
Екі жыл ішінде дадарыса арсы «Жол картасы» шеберінде біз халыты ебекпен амтамасыз етіп, жмыссыздыты азайтты жне алаларымыз бен селоларымыздаы инфрарылымдарды жасартты.Бл бадарламалар азастандытарды ке олдауы мен разылыына ие болды.Бгінде жаа экономика білікті кадрларды жаа генерациясын талап ететін боландытан ебек рыногыны тиімділігін арттыру ажет.зін зі ебекпен амтып отыран трындар – бізді экономикамызды зор кадрлар резерві.Жаа ксіпорындарды біз оларда азастандытарды жмыс істеуі шін салып жатырмыз.Олар оан дайындалуы керек. Жаа мамандытара йренулері ажет.кіметке облыстарды, Астана жне Алматы алаларыны кімдерімен бірлесіп, 2011 жылды 1 мамырына дейін халыты ебекпен амту жнінен аидатты трде жаа бадарлама зірлеуді тапсырамын.кімет бизнес-ауымдастыпен бірлесіп индустриялы нысандарда жмыс істегісі келетіндер шін тегін ксіптік оу сынуы керек.рбір азастандыты елді ауымды индустрияландыруа атысу ммкіндігін амтамасыз ету ажет.Кезінде мен дадарыса арсы «Жол картасы» бадарламасы рбір азастандыты отбасына дейін жететін болсын деген міндет ойдым.Ол табысты жзеге асырылды.Осы тжірибені пайдалана отырып, азіргі уаытта жмысты индустрияландыру шынымен де бкілхалыты сипат алып, рбір азастандыты ісі болатындай етіп ру ажет.з мірлерін ауылмен байланыстарандар шін кімет жергілікті билік органдарымен бірлесіп, селолы ксіпкерлікті дамыту жнінен шаралар кешенін зірлеуге тиіс.
ткен жылы селолы ауматарды дамыту бадарламасы аяталды.Енді бл жмыстар Елді 2020 жыла дейінгі ауматы-кеістіктік дамуыны болжамды схемасы шеберінде одан рі жаласатын болады.Даму леуеті жоары елді мекендерде селолы инфрарылымдар дамытылып, суаратын сулара, микронесиелеу бадарламалары мен табии гранттара олжетімділік кеейтіліп, ксіпкерлік дадыларына йрету йымдастырылады.азірді зінде микронесиелік йымдар ызметіні ыты негізі бар.Бгінде рыноктаы оларды саны бір мы екі жздей жне олар халыа сомасы 16 миллиард теге болатын 110 мы несиелер берді.Дегенмен, олар негізінен айтарлытай жоары млшерлемемен ттынушылы масаттара жмсалуда.Ахуалды згертіп, ттынуа емес, ебекпен амту жаына басымды беру керек.Сондытан кіметке аржы реттеушілермен бірігіп, шыл трде тиісті за жобасы мен кешенді шаралар жасауды тапсырамын.стіміздегі жылы осымша 3 миллиард теге арастырылсын.2012-2015 жылдары бл аржыландыру жыл сайын 10-15 миллиард тегеге кбейтілсін.Мемлекеттік желі бойынша берілген микронесиелерді барлы 100 пайызы тек з ісін йымдастыруа ана жмсалуы тиіс.Жоарыда айтылан мал шаруашылыын дамыту бадарламаларын жзеге асыру ондаан мы ауыл трындарына жмыс тауып береді.Сондытан атарушы билікті барлы дегейлері мен «Нр Отан» партиясынан лкен тсіндіру жмыстары талап етіледі.кіметке алдаы жылдан мотивациялы ашалай тлемдерге кшуді тапсырамын.Басты мселе – масылдыты есеру.
Жмыссыза жмыссыз боланы шін емес, маманды алу шін грант берілетін болады.
Кедейшілік проблемаларын мемлекеттік жрдемаы есебінен жмсарту емес, шешу керек.
Мемлекет тек объективті трыдан ебекке абілетсіздер мен аз амтамасыз етілгендерге ана кмектесетін болады.