Кзарас жне оны формалары.

Философия – дниеге кзарас алыптастыратын ылым Кзарас - білімні толытырылан, орытылан трі. Ол кнделікті мірді байаудан, ткенді талдаудан, келешекті болжаудан туындайды.Дниеге кзарас дниені тсіндіруді, оны баалауды принциптері мен рекеттері. Дниеге кзарас сезімнен, танымнан , нанымнан трады. . андай да бір адам болмасын, ол дниеге белгілі бір кзарассыз мір срмейді, оамдаы, мірдегі оиалара белгілі бір кзарасы болады.Біра кзарас алуан трлі. Мселен, жай, арапайым, кнделікті мірден, трмыстан туан «отбасы, оша асы» дегендей кзарас.Ол кзарас дрыс, аыла сыйымды, мірден, кнделікті байаудан туан, практикада аныталан кзарас.Кзарасты брі ылыми бола бермейді.Діни, идеалистік кзарас та бар.Ал материалистік диалектикалы кзарасты алса, ол белгілі объективті задылыа негізделген.Ол задылыты біліп, мірде олданан адам дниені саналы билей алады.Ол р нрсені тегін, даму задылытарын, бадарын біледі, келешегін болжайды. Соан сйкес рекет жасайды

2.Антикалыфил.ныкосмоцентристіксипаты.Антикзаманыныфил.сыб.э.д. VII-VI.міргекелді. Алашы материалистік ілімдер К.Азиядаы е ірі аласы Милетте туды. Мнда 3 ірі ойшыл – Фалес, Анаксимандр жне Анаксимен мір срді.Фалес дниені брі судан п.б. жне суа айналады, су – барлы заттарды негізі, барлы згерістер мен былысты иесі болып табылады деді. Анаксимандр дниені бірінші бастамасы жне негізі «апейрон (шексіз)» деген айынсыз, бейнесіз бір зат деп санады. Анаксимен болса дниені бастапы негізі тіршілік кзі – ауа, йткені барлыы содан п.б., соан айта оралады дегенді уаыздады.Пифагорды Милеттіктерден айырмашылыы, ол лем субстанциясын санмен теестірді. «сан мен лшем жо жерде хаос пен химер стемдік етеді» деді. Элей мектебі – Парменид, Зенон, Ксенофан. Бларды философиясыны тпкі ымы – болмыс.Оларша болмыс деген тумайтын да, жойылмайтын да – сол.Риторика - демі сйлеу нері, ол соттарда, халы жиналыстарында, демі сйлеп, з арсыластарын з айтанына сендіріп, з жаына тарта білу нері.Осы нерді аы алып йрететін стаздарды софистер д.а. Софизмні алыптасуына Протагор, Горгий, Гиппий, Критий ойшылдары ат салысты. Маевтиканы негізін салушы – Сократ. Киниктер философиясыны кілдері – Антисфен, Диоген материалды игіліктерден бас тартып, аскеттік мірді уаыздаса, гедонистік мектепті кілдері мірде сезімдік уаныштара, ляззата берілу керек деді. Гедонистік философияны негізін салушы – Аристипп. Атомистер ілімі баытына грек ойшылдары Левкипп, Демокрит, Эпикур жне Лукреций Кар жатады.Платон сезімнен тратын шынды наты шынды емес, ол тек мірді клекесі, шын мір идеяда деп тсіндірді.Идея – мгі, ол тумайды, лмейді, спейді, кемімейді.Платонны шкірті – Аристотель тр мен мазмн араатынасын зерттеп, алашыны трге берген.

3. А.Шопенгауер «баыт» туралы«рей метафизикасын» пайымдауа тырысан алашы философтарды бірі Шопенгауер болып табылады. Оны пікірінше, бл лемде ешандай обьективті шынды та, ділеттілік те жо, тек бір нрсе ана бар, ол – лім алдындаы рей.Бізді міріміз аншалыты жемісті, толыанды немесе ткке трысыз болса да, ол брі-бір рашан да ліммен аяталады.Алайда, мірді осылай шарасыз жне баытсыз аяталанына арамастан адамдарды мір сруге ерік мжбрлейді. Шопенгауер бойынша ерік «бейсаналы» жне мгі, ол жалыз наыз натылы болып табылады. лем ерік жне елестету болып табылады. Ерік ай жерде болса да, асірет те сол жерде, йткені бл екеуі бір-бірінен ажыраысыз. Адамны мірге деген штарлыы кп болса, сорлым еркі жне асіреті кп, адам баытты болатындай бірде-бір орын жо.

4. Миф жне дін.Мифология – адамзатты рухани мдениетіні е кне формасы. Онда білімні бастамасы, діни сенімні бастамасы, нер мен адамгершілік атар бейнеленеді.Миф(аыз, ертегілер) сананы лі жіктелмеген бірттас формасы ретінде стем болды, йткені мифологияда сырты дние мен адам, ой мен сезім, білім мен кркем бейне, зат пен идея, объективтік жне субъективтік дниелер арасында шекара болмады. Мифологияда оларды брі бірге ттасып жатты.Ол дние жайындаы бірттас тсінік болып табылады.Мифология тарих арнасынан кеткеннен кейін оны орнын дін басты.Дін шынды дниені брмалап, бейнелендіру формасы. Ол дниені «о дние» жне «бл дние» деп екіге бліп, «о дние» табиаттан тыс, кзге крінбейтін дние, ал «бл дние» кріп білуге болатын табии дние деп тсіндірді. Діни кзарасты сраына: дниені, адамны п.болуы, леуметтік мірді себебі, адамны тууы мен луі сияты сратар жатады. Діни дниеге кзарасты негізін райтын – «о дниелік» кшке деген сенім, «бл дниені», адамны тіршілігіндегі шешуші кш «о дниеге» деген сенім. «аламат кшке» деген сенім – діни сананы негізі.

5. Платон,Аристотель фил.даы леумет мселе Платон – Сократты шкірті, ізін жаластырушы, зіні тере де маыналы философиялы ойларымен жалпы философия ылымыны дамуына лкен сер еткен лама ойшыл, объективтік идеализимні крнекті кілі. Ол Афины демократиясын атты сына алды. Платонны ебектері: «Мемлекет», «Театет», «Федон», т.б. Сезімнен тратын шындыты Платон наты шынды емес, ол тек мірді клекесі, шын мір идеяда деп тсіндірді. Идея – мгі, ол тумайды, лмейді, спейді, кемімейді деп оны ала тартты..Платон шкірттерін оыту шін Академия ашты.Мемлекетті философтар басармайынша адам баласы злымдытан арылмайды, деді жне жастарды философиямен айналысуа шаырды.Аристотель – Платонны шкірті, ататы Александр Македонскийді зтазы.Ол материализм мен идеализмні аралыында екідай баыт стананымен, оны философиясында материалистік сарын басым болды. Негізгі ебектері «Жан туралы», «Физика», «Категориялар», «Метафизика», т.б. Кезінде ол зіні зтазы Платонды мірден идеяны жоары ойаны, наты мір оны клекесі дегені шін атты сына алды. Аристотель тр мен мазмн араатынасын зерттеп, алашыны трге берген.Мыс., кірпіш – тр, ал сол кірпішті негізі болып, алыпа йылан материал(батпа) – мазмн деп арады. Ол формальді логиканыны негізін салып, оны ш заын ашты: 1)длме-длдік; 2)айшылы; 3)жоа шыару; Жалпы Аристотель философиясы, негізінен, 3 салаа блінеді: 1.Теориялы сала – болмыс туралы ілімі, дниені тпнегіздері туралы пайымдаулар. 2.Практикалы сала – адамдарды іс-рекеті туралы тжырымдар.3.Аынды сала – кркемнер, поэзияа кзарастары.

6.Жсіп Баласан «баыт» туралы.Кезінде ата-бабаларымыз біз сияты «Баыт деген не?» т.б. деген мгілік сраулара жауап іздеген болатын. Соларды бірі «тты білік» поэмасыны авторы Жсіп Баласан. Ж.Б. – XI асырды аса крнекті аыны, философ, энциклопедист алым, оам кайраткері.«тты білік» поэмасыны басты идеясы трт принципке негізделген. Біріншісі-мемлектті басару шін діл заны болуы, екіншісі- ба-дулет,шіншісі- аыл-парасат,тртіншісі- анаат-ынсап мселесі.«Трт тыры» лшемдік аида- «тты білікті» рылымды арауы.Кнтуды(ділет), Айтолды(дулет),гдлміш(аыл),Одрмыш(анаат) бірін-бірі исынмен толытырып отыратын кейіпкерлер. Кнтуды-орталы, кіндік тла,себебі ізгілікті оамны арауы-ділеттілік,ол ана стімен сйекке сіетін асиет.Ал аыл, дулет,анаатшылы сезім-жре бітер асиеттер.Оларды райсысы жеке-дара араанда дниеге тта бола алмайды,адамды баыта жетектей алмайды.тртеуі біріккенде ана халы баыта кенеледі.Бекті баыты-халыты баыттылыында, баыт жеке баса тн ым емес,баыт- халыты сипаттаы ым.з халын баытажеткізген билеуші ана баытты болма. «тты білікті» мазмны осы

7.Философиялы козарастар ерекшелігі. Философия – дниеге кзарас.Кез келген адамны мірдегі, оамдаы оиалара белгілі бір кзарасы болатынын айтты. Біра кз арас алуан трлі.Мселен,жай,арапайым,кнделікті мірден,трмыстан туан “отбасы, оша асы” дегендей кз арас.Ол кзарас – негізінен дрыс,аыла сыйымды, мірден, кнделікті байаудан туан,практикада аныталан кзарас. Ондай, мірден туан кзарасты уаыздайтын адамдарды халы сыйлаан, дріптеген, дана адамдар атарына осан.Дегенмен, кзарасты брі бірдей бола бермейді.Діни,идеалистік кзарас та бар.Ал материалистік диалектикалы кзарасты алса, ол белгілі объективті задылыа негізделген. Ол задылыты біліп, мірде олданан адам дниені саналы билей алады.Ол р нрсені тегін, даму задылытарын, бадарын біледі, келешегін болжайды. Соан сйкес рекет жасайды.Халы санасына ылыми сенімді алыптастыруа себепкер,негіз болады.Илануды да екі трі бар – ылыми жне ылыми емес жатары да бар.ылыми илануа сенген адам р нрсені объективтік негізіне, задылыына іледі, бос даурыудан зін аула стайды. Ондай адамдар з сенімін оп – оай згере бермейді дедік.Мндай адамдар былысты негізіне бден тсінген со ана бірте – бірте тсуі ммкін.

8. Ортаасырлы фил.ны теоцентрлік сипаты. Ортаасырлы батысеуропалы философия-дниетаным дамуындаы зіндік ерекшелігі бар кезедеріні бірі.Бл ерекшелік философиялы ой дамуыны тікелей тікелей діни-теологиялы шеберінде дамуымен сипатталады.Ортаасырлы батысеуропалы философияны дамуына Аврелий Августин(375-383)лкен интеллектуалды ыпалын тигізді.Рим шіркеуі оны христианды діни ілімді негіздеудегі зор ебегі шін «кей» ретінде мойындады. Августин «дай аласы»деген ебегінде ататы формуласын-«Тсіну шін сенемін, сену шін тсінемін»негіздейді.

Фома Аквинский (1225-1274)зіне дейінгі ойшылдарды универсалийлер туралы барлы идеяларын жйелей отырып ортаасырлы схоластикалы ойлауда зіні радикалд ыадамымен ерекшеленді. Бл пайымдауды мні табиатты, адамды, оны дайа атынасын зерттеуге негізделді. «Тн туралы ой жан туралы ойа,жан туралы ой жекелеген субстанция туралы ойа,ал бл дай туралы ойа жетелейді»

9.аза философиясыны ерекшелігі аза философиясында кшпенді мдениетті басты ерекшелігі- табиата бейімделіп мір сруге мтылады, табии йлесімділік задылыын мойындайды, образды ойлауа негізделген.аза философиясыны басты ерекшелігі- синкретистік сипатта жне парасаттан блінбей дамыан.

Синкретизм деген-дниетаныма мифологиялы діни жне философиялы кзарасты блінбеуі.Парасат философиясы- 3 сипат арылы мнін ашады: 1) сылылы (интеллект- европа сзінде); 2) кепейілділік (демократ); 3) сабырлыы (толерантность); Осы шеуі образды ойлауа- негізделген.

10.Философияны негізгі функциялары.Фил-ны негізгі 4 функ-сы бар. 1.Экспликация-белгілі бір мдениет н/е адамдарды тарихи-оамды мірі ттастай негізге алатын тжірибе формасы.Кзарас(ымдар арылы дниені ателігін тсіндіреді) е басты идеяларды анытайды;оларды мдениет универсалийлері д.а. 2.Рационалды фун/сы-теориялы формасы,фил.ойды,пікірді ымды ж/е логикалы формаа келтіру.Келесі функ.-жйелеу,фил.р трлі формадаы адамзат тжірибесіні нтижелерін теориялы трыдан тжырымдайды.4.Сынау-мдениет дамуындаы айшылытар мен адамзат іс-рекетіндегі пендешіліктерді сына алу,мірді мнін анытау,пайымдау барысында алыптасан зімшілдік пиылдарды шкерелеу,адам мен табиат,адам мен адам арасындаы атынастардаы аыла сыймайтын ой мен істі табиатын

мазмнын ашып крсетеді

11.Фома Аквинскийді фил/сы.Ф.Аквинский(1225-1274) зіне дейінгі ойшылдарды универсалийлер туралы барлы идеяларын жйелей отырып ортаасырлы схоластикалы ойлауда зіні радикалды адамымен ерекшеленді. Бл айта пайымдауды мні табиатты, адамды,оны дайа атынасын зерттеуге негізделді.«Тн туралы ой жан туралы ой жекелеген субстанция жайлы ойа,ал бл дай туралы ойа жетелейді»,-деген Ф.Аквинскийді кредосы аристотелизмді христианды трыда айта пайымдаумен сипатталатын схоластикалы фил. Дамуындаы жаа кезеді білдіреді.Ол сондай-а креационизм идеясын да сынады.Ф.Аквинскийді ілімі-христианды діни ілім мен перипатетизм фил/ны, христианды теология мен пайда болып келе жатан жаратылыстанымны арасындаы ымыраа келушілік.

12.Шкрім «ш аны» туралы.«ш аны» д.а. трактатын жазуа 30 жыл уаыт кетті. Масаты:ар тзейтін бір ылымды табу.«Ебекпенен,рнекпенен нер ойа тоылса,Жайнар кіл,айнар мірАр ілімі оылса».Басты мселе-ар ілімі, моральды тірегінде. «Адамдаы:ынсап,ділет,мейірім-3-і осылып ждан деген ым шыады. Орысша совесть д.а...бан нана алмаан адамны жрегін ешбір ылым,нер,ешбір за тазарта алмайды...жданы сол жанны азыы екеніне аылмен сынап істесе,оны жрегін ешнрсе арайта алмайды»-деп жазан фил-лы толау бгінгі кн талабымен де ндесіп жатыр.

13.Фил-ны негізгі мселелері.Негізгі мселесі материалылы пен руханилыты айсысы алашы дегенмен ана шектелмейді. Ол сонымен атар материалды деп нені,руханилы деп нені тсіну керек деген сраты да амтиды.Осыан байланысты материализмні ішінде де,идеализмні ішінде де негізгі фил-лы мселені оюына,шешуінеарай трлішежеке тарматарпайда болады.Фил-ны негізгі мс-не келетін болса,ол фил-лы аымдарды ара-жігін ажырату шін,оларды андай негізгі баыттарды птайтындарын анытау шін ажет. Фил-ны негізгі мс-ні 2 жаы бар.1.Онтология мселесі-дниені тпнегізі туралы ілім.2.гнесеология(таным) мселесі.

14. Мсылманды философия жне перипатетизм VIII-IX асырларда Батыс Еуропаны мдениеттік даму дегейі тмен дрежеде алып ойан кезде, ортаасырлы Шыыста араб мдениеті ркен жайды. VII асырда Арабстанда жаа Ислам діні пайда болды.Мсылманшылы («мсілім»-Алланы лы) арабтарды лтты сана-сезіміні оянып, жат елдік басыншылара арсы ктерілген кезеде алыптасты. Ислам дініні баса діндерге араанда 3 ерекшелігі: 1)ндірісі дамымаан кшпелі мдениет шеберінде пайда болып, ндірісі дамыан, ркениетті белгілі бір сатысындаы дамыан елдерге тарады 2)Ислам дініні негізгі шарттары бойынша ран кітабы араб алфавитімен басылып, араб тілінде оылды 3)Ислам діні леуметтік-мдени дамуда жне адамдарды кнделікті трмыс-тіршілігінде адамны жне оамны табии дамуына згерістер енгізген жо.Мсылманды философия христианды схоластика сияты философияны дінге баындыруа мтылмады. Имандылы пен зерделілікті аиатты тануды екі жолы деп мойындады.Араб мсылман философиясыны негізін алаушы - л-Кинди. Араб елдерінде Аристотель ілімі лкен беделге ие болды. Аристотель философиясын станушылар - перипатетиктер.(гр. peripatetikos–серуен кезінде жасалатын)

15) л-Фараби «баыт» туралыл-Фараби – Шыыс философы, алым-энциклопедист, шыыс аристотелизміні аса ірі кілі. Фараби «Баыта жол сілтеу» трактатында баыта, оан жетуге бастайтын жола айрыша назар аударады.Фараби лгеннен кейінгі баянсыз баыт емес, тірі адамны баыты туралы айтады.Оан жету шін адам зін-зі жетілдіріп отырып, иын жолдан туі керек.Адамны табии абілеті здігінше жасы ылыты да, жаман ылыты да істеуге бірдей ммкіндік береді.Адамны жетілуі мінез-лыты жетілуімен йлес келеді, осыдан келіп баыта жету мен мінез-лыты жетілуі арасында байланыс туады.Бір сзбен айтанда, Фараби адамдарды з кздеген масатына жетуі оны зіне ана байланысты екенін айтады.

16.Эмпиризм жне рационализм Рационализм Р.Декарт, Б. Спиноза, Г. Лейбниц, негізгікілдері.Оларконституциялымонархияныжатады. Т.Гоббс « Левиафан » мифологиялы кітабы. Гобс – адамдар практикалы ажеттілігіне философияны пайдаланып, дінге туелсіз мір сруі керек. Олар: « Адамдар дайды зі ойлап тапты», -дейді. Дж. Локк аылда тран ештее жо, барлыы сезімде, адамны жады таза тата, туаннан бастап, оан мір бойы тжірибеде жинаан білім жазылады. Туа біткен ой жо, білім 2 трлі: арапайым жне крделі. арапайыма-жары, жылу тстерді абылдау жатады. Крделі білім – салыстыру баылау, арапайым білімді біріктіру алып. Осы эмпиризм синсуализмні жне солипсизмні тууына себепкер болады. Солипсизм негізін алаушы Дж. Берклий жне Д. Юм. Солипсизм – философиялы кзарас заттар мен былыстарды жеке адм сезідеріні жиынтыы дап санайды. Декарт екі субстанцияны мойындайды: 1) Материалды субст. – басты асиеті кеістікте орын алу. 2) Материалды емес субс. – басты асиеті ойлау. Декратты философиялы формасы: «Мен кмнданамын, яни ойлаймын, ойлаймын яни мір сремін. Рационализм танымны бірден - бір кзі аиатты ашатын рал-зерде немесе аыл дейді. ылыми таным тсілі- дедукция дейді. Ал таным процесі жалпыдан жекеге баытталуы дейді.

17 л-Фараби философиясындаы адам мселесі зіні «айырымды ала трындарыны кзарастары», «Адамды саясат» ебектерінде Фараби саясат пен мораль мселелелерін арастырады, феодалды оамны моральды жне саяси жадайын, оам мен мемлекет арасындаы атынастар мселесін ктеріп, аббасидтер халифатындаы леуметтік айшылытарды пайымдай отырып, оан теориялы тсінік береді.зіні «Софистика» атты шыармасында л-Фараби адамны аыл ойын аиат жолынан тайдыратын дістерді сараптап берген. Оны ойынша, аталмыш мселе сратарды амтиды: 1 оамды ылымдарды пні мен масаты2 Адамзат оамыны дамуы, пайда болуы туралы жаса пікірлерді сынау ісі жне оларды ылыми трыдан зерттеу ісі 3 ала, мемлекеттер туралы, мемлекеттік басаруды трлері туралы 4 Адамны оамды орны, трбие жмысыны мні 5 мемлекетке бірігуді тіпкі масаты, жалпы баыттылыа жетуді жолдары мен тсілдері «Адам р нрсеге мтаж боландытан, зіне керегін тек оамдасан ортадан ана таба алады, рі адамдар бірлестігіні арасында ана жетіліп, з абілеттерін шыдай тседі. Осыдан келіп,оларды леуметтік мні алыптасады»,-деп атап крсетеді.

18. аза философиясыны даму ерекшеліктері. аза халыны дниесезімі мен дниетанымы оны мір срген табиаты мен соан бейімделіп, алыптасан шаруашылы трлері, мір салтымен байланысты. азата жаа дуірге дейінгі негізгі шаруашылы формасы кшпенді мал шаруашылыы болды. Оны ерекшеліктері: біріншіден, табиата бас июді талап етті. аза халыны ертеден а экологиялы санасы биік дегейде боланы аны. Екіншіден, ата бабаларымыз ерікті болып, бас бостандыын астерледі, аза жерінде лды болан жо. шіншіден, кшпенділік тедікті талап етеді. Дамыан феодализм болмады. Тртіншіден, кшпенді халыта леуметтік айырмашылы аз боландытан, тедікке негізделген ділеттілік ндылыы басым. Бесіншіден, байлытан грі ар намысты жоары стау кшпенділерден шыты. Алтыншыдан, жымды мддені жеке мддеден жоары стау. Жетіншіден, рдайым кшіп ону боландытан ауіп атерді бастан кешіру барысында ерлікті батырлыты асиет етті. Сегізіншіден, мірді амшыны сабына тееді. мірді астерледі. рбір кнді тойлау зін шешендікке трбиелеген. Тоызыншыдан, доса адал, дшпана атал болды. иналандара ол шын берді. Оныншыдан, ата ананы лкенді сыйлау, рметпен арау. Блар мыдаан жыл жиналан асиеттер.

19 Жаа дуір филос.ны ылымицентр 17 асырдан бастап, Батыс Еуропа топыраында капиталистік атынастар арынды дами бастайды. Жалпы аланда, оамны леуметтік-экономикалы, саяси ахуалы, оам мен табиатты тану-білу ажеттіктері философия саласында онтологиялы мселелерден грі, ылымды дамыту ажеттіктері жаа йымдарды, мекемелерді пайда болуына себеп болды.Оларды сонау Платонны заманынан келе жатан «академия» деген сзбен айта бастайды. 1560 жылы Неаполь аласында «Табиат пиясын зерттеу академиясы», осы кезде Англияда «Лондондаы корольдік оам», Парижде «Жаратылыстану академиясы» рылды. Бл академиялардан трбие алан Роберт Бойль азіргі физика мен химия ылымдарыны алашы кірпіштерін алаан, Исаак Ньютон механика ылымыны негіздерін жасаан, Христиан Гюйгенс алашы маятникті саатты ойлап шыаран т.с.с. тлаларды айтып туге болар еді.

Бл уаытта жаратылыстану саласында ала озфп шыан механика ылымы болды. Оны негізгі себебі – ндіргіш кштерді дамыту, жаа машиналар мен неше трлі механизмдерді жасау ажеттіктері болатын. рине, жаратылыстану саласындаы мндай крделі згерістер философия саласына зор серін тигізіп, материализм аымыны механистік трін туызды. Ол айта рлеу заманында дниеге келген органистік материализмді ауыстырды. Ал мны зі сол кездегі оамды санадаы басым діни кзарасты ткеріп тастамаанмен, оны бітімін згертті. Біріншіден, діни фанатизм бірте бірте азайып, оны орнына діни тзімділік, рбір адамны андай дінге сенуге деген ы мен таламы болмасын іс жзінде сатала бастады. ылым мен дінні араатынасы брыныдай «ос аиат» принципі арылы шешіліп, сонымен атар деистік баыт кш ала бастайды. Табиат з задылытарыны негізінде мір сре бастайды, дай оны міріне енді ешандай серін тигізбейді. Мндай кзарас алымдарды Табиатты тере жатан сырларын ашуына кеінен жол ашты.

20. И.Кантты Трансцендентальды философиясы Кантты « Таза зердеге сын» ебегіні трансцентальды эстетика деп аталатын блімі сезімділікті формалары туралы ілім. Сезімділікті априорлы формалары – уаыт пен кеістік, математика ілімімен тыыз байланысты боланымен, оларды дниетаныма тікелей атысы бар. Кеістік – априорлы танымдаы сезімділікті сырты формасы, ал уаыт болса- сезімділікті ішкі формасы. Міне, осы анытамасы арылы ол зіне дейінгі философтарды сезімділікті формалары – кеістік пен уаытты тек онтологиялы трде, яни оларды заттарды мір сруіні формалары ретінде арастыруына арсы шыты. Сйтіп, Кант уаыт пен кеістік жаратылыстану саласындаы ымдар ана емес, олар дниетануды сезімдік формалары екендігін философия тарихында алаш рет айындап берді. Мндай кзарас уаыт пен кеістікті метафизикалы трыдан пайымдап келген жаратылыстану саласыны кілдеріне ана емес, сондай-а, осы формаларды философиялы танымды негізде тсіне алмаан ойшылдара да арсы баытталан. йткені, рбір алым, сіресе, жаратылыстану саласымен айналысатындар белгілі бр объектіні тану шін оны уаыт пен кеістік арылы зерттей алады.

21.аза философиясындаы болмыс мселесі Жалпы аза халыны флсафалы пайымдауларыны зегі-адам мселесі.Сондытан болмысты зі адамиланан сипата ие болды.Мндай кзарас аза билеріне де тн: болмыс дегеніміз-барлы, ол-мгілік.Барлыты ішінде жан да, сана да жреді.Барлыты синонимдері ретінде олданылатын «бкіл», «брі», «баршасы», сынды ымдар да бар.Олар болмыс-барлыты мазмн ауымдылыын сапалы жаынан грі, санды жаынан бейнелейтін сыайлы.

22.айта рлеу дуірі философиясыны антропоцентристік сипаты.XV асырды аяында ндірісті, сауданы, скери ралдарды жедел арынмен суі техниканы, табиаттану ылымдарыны , математиканы, механиканы дамуына себепші болды.Ал оамды мірде алыптасан бл жадайлар схоластикалы ой-пікірлерден тазарып, таза табиаттану ылымы трысынан лемдік процестерді жне адам табиатын тсініп білуге жол ашты.Адамдарды мірі мен іс-рекеті тікелей баынышты табиатзадылытарын танып білуде барлы алымдара тн универсалды тсілді маызы зор деп есептеліп, сондай мбебапты тсіл ретінде антропоцентристік сипата жгінеді.айта рлеу кезеі негізі ш баытта дамыды.Сол ш баытты кілдері бірауыздан орта мселе ретінде – адамды алды

23.Фихтені субъективті идеализмі Иогани Готлиб Фихте Кантты сана белсенділігі туралы ілімін ілгері дамытуа кш салды.Фихте таза субъективтік идеализмні кілі еді.Ол дниені тпнегізі етіп субъектіні немесе «Менді» тадады.Фихте Кант ойан айшылытар туралы мселеге жааша арады.Егер Кант шін айшылытар аиата мтылан аыл-ой шін аттап те алмас кедергі болса, онда Фихте шін олар-дамуды, рекетті кзі.Фихтені «Мені» зн арама-арсылыына айналады, содан кейін олар бірттастыа бірігеді.Фихтені «Мені» ешандай да адамны жеке басы емес,жалпы лемдік «Мен».Фихте философиясыны ысаша мні мынаан келіп саяды:бкіл лем- ой тербейтін «Мен» з санасыны жай-кйін, з санасынан туындайтын тйсіктерді танып-білуге мтылады.

24. аза философиясындаы экологиялы шарттар. Табиат рашан азастан трындары шін абсолюттік жне жалыз бастылы рлін атарды. Ол зінде дербес жаратушы, тіршілікті иманенттік себептері мен факторларыны белсенділік пен эволюция негіздеріні иегері болды. Адамдара алашында табиат задылытарына мойынснып алткысыз баыну ана калды.Кне жне архаистік заман адамдарды кн сайын руды немесе тайпаны дниетанымдык пиылына адалдыын йгілеп отыруа мжбр етті. йткені, ауыр жне ата тіршілік жадайы руластарды леуметтік бадар мен салттардан блтаруына жол бермеді.йтпесе, олара рудан аластау, яни мны нтижесі кбінше лімге келетін жазаа шыраушы еді. лемді сезіну айындала тсті. лемді тсіну айын рекеттерге итермеледі. Дниетаным шарттылыы шынайы, айын болды. Табиат (жаратылыс) алтысыз зіндік табии тртіпке баынан, ал адам табиатты бір блігі жне тл баласы ана болып алды. йтсе де, адамзатты даму эволюциясына байланысты, ебектік олданбалы жне жаыртушылы ызметін тсінушілік пайда болады. Осы процесс нтижесінде табии ортаны адам ажетіне бейімдеу жне оны артынша деу іске асады. Егіншілік, адарды ола йрету, жабайы жылыны ола йрету — жалпы малшылы жне кшпелі мір басталады. Бл з заманындаы лкен бір былыс болды.Табии ортаны ндеуді туындауы философиялы кзараста адамны айын масатты ызметіні, масат белгілеу факторыны пайда болуын крсетеді. Мны зі, адамны табиаттан блініп, дербес тіршілік иесі болып алыптасуыны алы шарты еді. Адамны масатка баытталан ызметі объективті процесті шешуші нысаны болып табылады. Ттас, біра арама-айшылыты процесте оны р ыры табии задылы жне адамдарды масатты ызметі ретінде крінеді. Енді ол "табиат блшегі" емес, оны міршісі, деушісі дрежесіне мтылуымен абаттаса дамиды.Табиат лемі адамдарды масат-мдделік жне масат-мратты ызметі процесінде адам леміне айналады. Оны ішінде шешуші билік ажеттілікті "темірдей талабына" туелді ететін табии зандылытара емес, адамдарды еркін кайраткерлігіне тиеді, Бл кезеде адам табиат субстанциясынан блініп, зін табиата арама-арсы ояды. Сйтіп, бірте-бірте жеке адамдар байланысыны екі нысаны алыптасады; біріншісі — оларды табии компоненттерін игеруге жне руа баытталан орта рекеті, ал екіншісі —этносты оамды нысандарын ттастыруа жне дамытуа, дайы ндіріске, адамзат мірін жаластыруа, оны биологиялы жне леуметтік ажеттілігін теуге баытталан зара байланыс.

25.Гегельді абсолютті идеализмі Гегель философиясы неміс идеализміні шарытау шы жне соы сатысы.Философияны негізгі мселесін Гегель обэективті идеализм трысынан шешеді.Дниені тпнегізі- объективті рух.Ол мгі, адамны санасынан тыс жне оан туелсіз мір среді.Ал табиат болса осы рухты туындысы.Объективті рух кейде абсолютті идея, кейду абсолютті рух, ал кейде діретті сана деп те аталады. Гегель классикалы неміс философиясыны дстрлі баыттарын ілгері дамыта отырып, ымдар диалектикасына кбірек кіл блді.Оан дейін диалектика бір жйеге тспеген еді.Фихтемен салыстырып араанда Гегельді абсолютті идеализмі табиаттаы абсолютті идеяны тек «басаша болмысы» деп есептеп, адам жо кездегі жерді, табиатты,физикалы дниені бар боланын мойындайды

26.азіргі заманы аламды ауымды мселелер азіргі адамдар алдында р- трлі проблемалар бар.Олара жатататындар: арусыздандыру, бейбітшілік, кейбір мемелекеттерді артта алуын жою, леуметтік, оамды даму, халы сананыны суі, денсаулы сатау, мемелекеттерді ылыми техникалы жаынанан ала басу, азы тлік жне табиат, адамдарды жаа биологиялы, леуметтік жадайлара йрену.Адма болашаы деген проблема философиянын зекті мселесі болып отыр.осы проблемаларды ішіндегі негізгілері бейбітшілік пен арусыздандыру.йткені дниежзілік термоядролы соыс дниені жо ылады.

27 Хайдегер ф-ясы туралы Иррационализмні кейбір идеяларын одан рі дамытан экзистенцмализм. Оны негізгі кілдеріні бірі болып Хайдеггер жатады(1889-1976).Экзистенциализм ш баытта дамыды.Соны біріншісіне жататын – Хайдеггерді болмыс туралы іліміні негізінде алыптасан эк.онтологиясы.Оны ойынша болмыс деген материалды былыс емес, ол зіні мбебаптыынан туындайтын белгісіз нрсе.Адам оны таным процесінде арастырады, ол туралы тере ойланады, оны тсінуге тырысады, осыдан ол адамны мн маынасына айналады дейді.Оны ойынша болмыс туралы ойлар адам болмысы туралы мселеге айналады.

28. Л.фейербархты антропологиялы мселесі.Л.Фейербах(1804-1872)немісті лы ойшылы болды. Ол классикалы неміс ф.ясыны аыры буыны.Ол зіні фясын «болашаты ф.ясы »деп атады.Оны ойынша ф.я ойлар мен рухтар дниесінен босап шыыпадамны айы асіреті бар дниеге арац бет бруы тиіс.Осдан ф.я адама, яни антропологияа арай бет бруы тиіс.Ол зіні «Болаша фясыны негізгі аидалары»дегенебегінде дай туралы ілімнен шыып, адам туралы ілімді тудыру керек дейді.Сондытан ол алыптасан классикалы неміс ф.ясы іліміне арсы шыады.Фейербах объекті мен субъекті туралы мселені табиат пен адам арасындаы мселе деп арайды.Сондытан ол адамны болмысын наты мір сретін объективті шынды деп тсінді.Таным процесіндегі негізгі мселелер адамдар рсындаы атынастармен тыыз байланысты.Ол адамны сезімін, сезімділік танымын аса жоары баалады, сіресе с.йіспеншілікке мн берді.