Абайды дінге кзарасы 3 страница

55.Кун-фу-цзы философиясыны ерекшеліктері Конфуцзийшылды-бл философиялы аымны пайда болуы жне алыптасуы,осы аымны негізін алаушы Кун-Фу-Цзы,оны ізбасарлары Мен-цзы жне Сюнь-Цзыды есімдерімен тыыз байланысты..К-ды негізгі арастыратын мселесі-адамдар арасындаы атынас,трбие мселелері.Соан байланысты ол мынадай ымдара кп кіл бледі.Олар:»Те орта»,»Адамгершілік» жне «зара сйіспеншілік».Кон-Фу-Цзы философиясыны пайымдауынша,осы ш ым бірігіп,»Дао»райды.р адам осы Даоны жолымен мір сруі ажет. »Те орта»-адамдарды сабырсызды пен сатыты арасындаы іс-рекеті.мірде мндай ортаны стап,іс-рекет жасау оай емес,себебі адам- кпшілігі сабырсызды крсетсе,бір тобы тым са келеді.Ал «адамгершілікті» негізі –«жень»-ата-анасын рметтеу жне лкен ааларын сыйлау.Кімде кім шын жректен адамгершілікке мтылса,ол еш уаытта жаманды жасамайды.Ал зара сйіспеншілік арылы арым-атынас,конфуцзишылды дептглік туралы ілімні негізгі зекті ымы..Аталан дептілік аидаларын «Текті адамдар» ана басшылыа алып,іс-рекет жасайды.К. философиясыны ерекшелігіні бірі- барлы нрсе згерісте болады,уаыт тотамай тіп жатады десе де,оамды мірге келгенде,ондаы алыптасан жадайлар аз-алпында дамуы керек.

56.оамды сана жне формалары Сананы трлері кп.Ол жеке адамныы санасы жне оамды,арапайым жне теориялы,ылыми жне ылыма арсы,прогресшіл жне кері тартпа сана болып блінеді.оамды сана – кпшілікті рухани ралына айналан сана,мселен,анатты сздер,маал-мтелдер, т.б. Олай болу шін сана кптеген адамны ойын,масатын, мын, уанышын бірдей бейнелейтін болуы керек.Ондай сананы оамды сана дейді. ылым мен мдениет оамды сананы барлы трлеріне з серін тигізеді,здері де оларды серін абылдай отырып дамиды.йткені оамды сана трлеріні бір-біріне сер етуі – зады былыс.ылым оамды сананы барлы трлеріне сер етеді.Осыан орай оамды сананы мынадай формалары бар:саяси сана,ылы сана,моральдік сана, эстетикалы сана,дін жне атеистік сана.

57.Аын – жыраулар фил.даы “мір” мселесі. аза аын – жырауларыны дниетанымы, философиялы даналы ойлары тл философиямызды алыптасуына рухани негіз бола алады. Кптеген аын – жыраулар мір туралы з ойларын айтып кеткен.Соны ішінде Шалкиіз жырау мір туралы былай деген:Дниеде траты,мгілік ештее де жо дейді жырау.мір ыса екен,бл жалан басы жмыр пендені брінен де тедіекен,демек,осы аз мырды дниедегі бар ызыты тегіс кріп думандатып ткізу керек деп,жырау мір мселесі жайында философиялы толаныстар жасайды.Жырау мірді бар ызыы,баыты, уанышы о дниеде емес,адамны бар баыты бл дниеде екендігін айтып теді.

58.Экзистенциализм философиясы Экзистенциализм немесе мыр кешу философиясы деп аталан аым асырды 20жылдарында пайда болып алыптаса бастады. Крнекті кілдері Германияда М.Хайдеггер мен К.Ясперс,Францияда Сартр, А.Камью мен Г.Марсель жатады.Олар бар зейінін мыр кешуді маынасына, яни жеке адамны кнсі мен жауапкершілігіне,шешім абылдау абілетіне, адамны мылы масаттары мен мірге деген атынастарын анытауа аударды.Адамны мыр кешуі(экзистенция) ттас болмыс ретінде арастырылады , оны ешандай да ылыми не философиялы жолмен танып білуге болмайтындыы туралы тжырым жасалады.Экзистенциализмні идеялы бастау алатын ілімдері дат мистигі Кьеркегордан басталады.Экзистенц.ні негізгі ымдарыны бірі—орыныш.Тіршілік иесі лімнен де ертеінен де, келешегінен де орады.Шындыында лімнен оруа болмайды, йткені ол да мір сияты табии нрсе, демек оны зады былыс ретінде абылдау керек.Маызды категорияларына болмыс пен еркіндік жатады.

59.Буддизм іліміндегі 4 аиат жне иналыстан шыу жолдары Буддизмні зегін трт аиат туралы ілім райды. Олар: 1.Пендені мыры асірет шегумен тікелй байланысты: туылу, лу, кесел, ккейідегіні жзеге аспауы–барлыы да асіретке жетелейді.2.асірет шегуді себебі–мтажды. Ол уаныш–айы, асірет шегу арылы айта туылуа, айта тлеуге алып келеді.3.асірет шегуді шектеу мтаждыты аластауа байланысты жне де бл іс сегіз жол арылы жзеге асырылады:а)дрыс пайымдау,)дрыс шешім абылдау,б)дрыс сйлеу,в)дрыс мыр кешу, г)мтылыс,д)дрыс зейін,ж)дрыс сенім,е)дрыс шйілу4.Нпсілікке штарлы та, зін–зі азаптау да дрыс жолдан ауытушылыиналыстан шыуды бес уаызы(панчашила):1.Тіршілік иелеріне зиян келтірмеу2.Бтен меншікке станбау,ол спау3.Тиым салынан жынысты атынастардан бойды аула салу.4.ау,тірік сздерден тиылу5.Мас ылатын ішімдіктерден бас тарту

60. Абай философиясындаы леуметтік мселелерді ктерілуі лы аын,ойшыл–демократ,сазгер Абай нанбайлыны оам мірін тсінудегі кзарасы, идеалистік трыда болды.Ол кезде аза халыны леуметтік даму дегейі тмен болуыны себебінен оамны объективтік задылытарын дл анытау те иын еді.аза елінде бай, кедей болып блінген таптарды арасындаы тартысты Абай айын крді. Кедейлерді жошылы трмысын “араша, желтосан мен сол бір-екі ай”,таы баса ледерінде реалистік трыдан суреттейді.стем тап кілдерін: байларды, билерді болыстарды аяусыз шенеді.Халына байлара сздері тсін десеіз ебек етіп, оу оы дейді.Бапен асан патшаданМимен асан ара артыСаалын сатан кріденЕбегін сатан бала арты

61.аза фил.ны алыптасу ж\е даму ерекшелік аза философиясыны негізгі мселелеріні бірі–философияны пайда болу мселесі. Негізінен бл мселе лемдік философияда талай пікірталас тудырып жр.Біріншіден, философияны дл шыан мерзімін белгілеу те иын.Екіншіден,философия деген ымны зіне осы кнге дейінгі дл де толы анытама берілген жо.шіншіден,аза философиясы мселелеріні жазбаша трде берілген классикалы тжырымдар мтіндері жоты асы.аза тарихында философиялы былыстарды 3 кезеге бліп арастыруа болады:1.Алы философия–объективтілік пен субъективтілікті те нашар ажырататын сана. 2.Философиялы кезе– объективтілікпен субъективтілікті жоары дегейде ажырататын сана.3. Теориялы дістемелік асиеттермен байытылып,классикалы жйеге ие болан жне лемдік рухани байлыпен штастырылан кезе. аза философиясыны басты ерекшелігі: парасаттан блінбей дамыан. Парасат философиясы 3 сипат арылы з мнін ашады: 1.Сылалы(интеллектуальный) 2.Кепейілділігі 3.Сабырлылыы (толерантность). Парасат философиясын келесідей арастыруа болады:1.Поэзия(салт-дстр,дет-рып) 2.аыз-ертегі,маал -мтел 3Кй.

62"Индустриалды","информациялы","ашы оам" Индустриалды оам е алдымен корпорациялар мен фирмалар жетекшілігіндегі нерксіпке негізделеді.И.-ны негізгі белгілеріне нерксіпті арышты дамуы, нерксіпті млдем жаа салаларыны пайда болуы,ылым мен техника жетістіктерін кеінен енгізуі,капитал салымы дегейі лтты кірісті 20%-ына те дейін жоарылауы,ала трындарыны 60-90%-а дейін суі,квалификациялы ебек лесіні артуы жатады.Апараты оамда лтты байлыты суі е алдымен білім мен технология прогресіне туелді болады.

63. Табиат жне оам.Т. жне -ны арасындаы арым-атынасты мн-маынасы, сипаты андай, адамдар зін оршаан табии ортамен алай байланыс жасайды, оларды бл ортадаы орны андай, оамны мір сруіні жне дамуыны басты шарты айсы деген сияты сратарды философиялы ой толамдар жйесінде ерекше дние танымды маызы бар., Т —дамуды жаласы, ол екеуі тыыз бірлікте болады. Т пен -ды байланыстырып та, жаластырып та тратын материалды діріс процесі, ебек процесі деп кміл сеніммен айтуа болады.-ды мірді, адамзат тіршілігіні е уелгі рі басты шарты–ебек.Ебекті арасында ана адамдар жануарлар дниесінен ажырап шыанын, адамды бейнеге ауысып, табиатты керемет діреті —аыл-ойа,санаа,тілге ие боланын жасы білеміз.Ф.Энгельс:"адамды адам еткен ебек" деп тжырымдаан.Ал ебек дегенімізді зі–адамны табиата деген белсенді арым-атынасы.Т.пен . арасындаы арым атынасты наты рі тере тсіну шін географиялы орта деп аталатын тсінік олданылады. Бл ымды ылыма XIX ортасында француз географы рі социологы Элизе Реклю кіргізген болатын,одан рі бл ым Г.В. Плеханов ебектері арылы ылыми дебиеттен орын тепті.Географиялы орта–оамды мірмен тікелей байланыса тсіп, арым атынас жасайтын табиат дниесіні бір блігі.Т. пен . зара ттастыы, зара арым атынасы туралы айтанда,тек Г.О туралы тсінікпен ана шектелу ате болар еді.Адамны,бкіл оамны мір сретін табии ортасы,рине кп.Ол биосфера деп аталады.Биосфера–жер шарыны тіршілік тараан аймаы.Басаша айтанда,биосфера–адамдарды тыныс тіршілігін, мір сруін амтамасыз ететін орта.

64. Жыраулар фило/ ерекшелігі. аза аын- жырауларыны дниетанымы, философия/ даналы ойлары тл философиямызды алыптасуына рухани негіз бола алады. Оларды шыармаларына дстурлі фило/ тарихи сабатасты принциптері аны байалады. сіресе, аза поэзиясындаы филос/ баытты негізін салушыларды бірі Шалкиіз жырау Тіленшілыны (1465-1560) шыармашылыы, фило/ ой кешу, жыр толау дістері ерекше. Ел аузынан жазылып алынан тарихи нгімелерге араанда, Шалкиіз Батыс азастанда, Ноайлыны лы биі Мсаны ызынан туыпты. Тіленші- аза арасындаы кп шонжарларды бірі болса керек. Шалкиіз шыармаларыны зіндік ерекшелігі- ондаы ф/ толаныстарды молдыы. Кркем шыарма ашан да сол заманны, сол кезді ой- рісімен салыстырыла бааланба. Шалкиізді ф/ ойлары за толанып, з заманын нзік тсіне білуіні жемісі.Бл ерекшеліктер жырауды шалар даналыты, тере аылды иесі боландыын крсетеді. «Тауарих хамсаны» айтуынша Атамберді ойраттармен крес дуірінде аза олыны басында жрген аруаты ерлерді бірі. Атамберді шыармалары дерлік наыл сздерге, афоризімдік толаулара ерекше айын крінеді. Атамберді шыармалары делік наыл сздерге, афаризмдік толаулара толы келеді. аза халыны болмысы, тіршілік тынысы, ерекшеліктері сол кездегі тарихи оиалар оны толауларынан ерекше айын крінеді. Атамберді бкіл ел мддесін, ру ата намысы емес, исі азаты намысын уады, елді ерлікке, бірлікке шаырады. Дшпаннан крген, орлыым. Сары су болды жрекке, Он жетіде рсанып, ылыш ілдім білекке, Жауа арай аттандым, Жеткіз деп, дай тілекке!

65.Болмыс жне материя ымдарыБолмыс категориясы шындыты бейнелейтін негізгі философиялы ымдара жатады.Болмыс ымыны маынасы 3даму кезеінен тті:1.Мифологиялы трыдан аралды;2.Натуралистік онтология;3.Болмысты адамны іс рекетімен таным арылы байланыстырады.Е бірінші кезеде,болмыс пия ,кштерге толы шынды деп танылып,образды бейнелеу арылы тсіндірілді.Натуралистік онтология болмысты заттар мен былыстар леміне теестірді.Е алашы болмысты енгізген кне грек ойшылы Парменид:"Болмыс–бар болу,мір сру,одан баса ештее жо,ал жо болу–болмыссызды."Ол лемні болмыс есебінде ттастыына, тратылыына,мгілігіне,е бастысы бар болуына,мір сретіндігіне кіл бледі.Гераклит:"Болмыс–зіліссіз алыптасу.зіліссіз алыптасу–космос шеберінде трт стихияны бір бірімен зара араласуы".Платон:"Болмыс–мгілік мір сретін,згермейтін сана тектес рухани идеялар дниесі.Ол 3 онтологиялы субстанциядан трады:1.Ттасты,ешандай белгісі жо жне блінбейді,басы да,аяы жо,озалмайды жне кеістіктен тысары.2.аыл.3.жан".Ортаасырлы философия бір а бомысты мойындайды:"Шынайы болмыс–жаратушы.Ол жоты бар етіп жасады".Жаа заман философиясы болмыс мселесін 2 трыдан тсіндірді:1Субстанционалды трыдан.2.Кант бастаан субьективтік трыдан.Кант болмысты 2 блді:апериорлы,апостериорлы.Болмысты формалары: лемдік, табии, оамды, адам, заттар, т.б.Материя ымы–дниені адамны санасынан тыс,рі туелсіз объективті шынды деп арайтын материалистік дниетанымны тп азыы, мн маынасы болып табылатын негізгі ым.Бл ым материалистік аыммен бірге пайда болып,бірге жасасып,тарихи трде алыптасан.Объективті идеалистерді (Платон,Гегель) тжырымы бойнша,материалды дние дегеніміз–бкіл лемді стап тран дайа тн сипаты бар аыл ойды,абсолюттік идеяны наты крініс табуы,іс жзіне асуы.Аристотель:"материя–барлы заттар ралып,жасалып шыатын материал,ол тр арылы ана мнге ие болады" деген.

66. А.Эйнштейн теориясыны философиялы маызы. А.Эйнштейн 1905 ж. зіні кеістік пен уаыт жніндегі арнаулы салыстырмалы теориясын жасап шыарады. Бл теорияны негізінде арыштаы е асан жылдамды – суле жылдамдыы 300 мы км.сек. деген аида жатыр. Онымен салыстыранда, баса жылдамдытарды 0-ге тееуге болады. Мысалы, жердегі дыбыс жылдамдыы 340 м.сек. – сулемен салыстыранда траты деуімізге болады. Егерде айсыбір арыштаы рдісті жылдамдыы сулеге жаындаса, онда оны клемі ысарып, уаыт баяулап, салмаы крт седі. Дниедегі жылдамды шектелгеннен кейін, арышта бір уаытта болып жатан рдістер жо. арыштаы рбір жйені з уаыт есебі бар. А.Эйнштейн 1916 ж. зіні жалпы салыстырмалы теориясын жасайды. Оны тйіні арыштаы орасан зор объектілерді гравитациялы тартым арылы айнала оршаан кеістікті исайтуы болып табылады. Сонымен кеістік пен уаытты асиеттері арыштаы объектілерді массасыны (салмаыны) блінуіне байланысты згеріп отырады екен. Олай болса, кеістік пен уаыт жніндегі мыдаан жылдар бойы мір срген субстанциялы кзарасты азіргі ылыми зерттеулерге айшы келгенін байаймыз. А.Эйнштейнні зі айтанындай: «Мселені тйіні мынада: егер де таажайып болып Дниеден барлы материалды заттар жоалып кетсе, кеістік пен уаыт ала берер еді деп брын есептеген болатын. Ал салыстырмалы теорияа сйкес, заттармен бірге кеістік пен уаыт та рдыма кетер еді. Яни кеістік пен уаытты озалыстаы материядан тыс зіндік болмысы жо, олар тек оны формалары ана».орыта келе, кеістік пен уаытты Дние болмысыны е жалпы ажетті формалары ретінде арап, сонымен атар оны философия, физика т.б. ылымдарды іргетасты категорияларына жатызуымыз керек. Дниеде еш жерде кеістік пен уаыттан тыс: мір сріп жатан бірде-бір зат, былыс жо.

67. Орыс философиясыны тарихы. Философиялы ой-пікірді Ресейде дниеге келуі XI . баста-лып, негізінен, христианды дінді абылдаумен байланысты болды. Осы уаыттан бастап Ресейді ойшылдары з мемлекетте-ріні дай нрыны шапаатына атысты екенін негіздей бас-тайды. Алашында ойшылдарды ой рісі адамны жріс-трысын ретке келтіретін маал-мтел, наыл сздерге, соынан православие дініні бкіладамзат цивилизациясыны дамуындаы ерекше орнын негіздеуге баытталды.

Славянофилдер мен батысшылар аымы. «Алтын Орда» мемлекетінен з дербестігін алып, Мэскеу княздігіні Шыыс жатаы жерлерге лап берген кезінде орыс халыны «лылыы», «артта алан» Азия халытарын право-славиелік дінге енгізу, орыс тілін, мдениетін йрету негізінде Дниежзілік цивилизацияны шеберіне тарту идеясына негіздел-ген «Мскеу - шінші Рим» деген философиялы кзарас пайда болды. М_ндай идеялар асырлар ткен сайын шыдалып, орыс Халыны ерекше зіндік болмысы мен мэдениеті, философиялы °й-пікірі бар деген славянофильдік (славяндыты сю) аымды тудырды.

Екінші баыттаы ойшылдар Ресей монол-татар боданды-РьШда екі асырдан арты болып, баса Еуропа елдерінен алып ^Й, сондытан орыс халы Батыс ткен тарихи жолды айталап, олардан тэлім-тэрбие, неге алуы керек деген ойда болды. Бл баыттаы ойшылдарды «батысшылар» деп атай бастады. Осы екі аым арасындаы крес зіні шиеленісіне XIX . ортасында жетті. Аырында, болыиевиктер бл шиеленісті «батысшыларды» пайдасына шешті. Алайда б_л екі аым арасындаы астыртын крес эрі арай жре берді.Кеес Одаы тараан уаытта Ресейді алдында «Біз кімбіз жэне алай арай дамуымыз керек?» деген сра таы да дниеге келіп, аз уаытта таы да «батысшыларды» пайдасына шешілді. Біра либерализм жолы элеуметтік рылымда аз те бай топпе атар, негізгі халыты айыршылануына экеліп, XXI . басында саяси элитаны ауысуына, «мемлекетшілдерді» билікке келуіне себеп болды. Бларды кзарастарыны «славянофилдерге» жаыныра екенін, сонымен атар оларды Батыс тэжірибесін (эсіресе жаа технологияларды) де игеру ажеттігін білетінін айтып ткен жн сияты. Ресей тарихына жасаан ысаша экскурс осы елдегі философиялы ой-рісті жете тсінуге ммкіншілік бере ме деген ойдамыз.Енді эгімені натылай келе «батысшылара» келер болса, бл аымны негізін алаан П.Я.Чадаев болды. Оны ойынша, Еуропа елдері оамны материалды жэне рухани жаынан да кемеліне келген, орныты, тэртіпті. Еуропа кндылытарына ол отбасы ошаына берілгендікті, парыз бен жауапкершілікті, азамат-ты еріктікті орауды т.с.с жатызады. Ресейге келер болса, онда зорлыа негізделген кшке табыну, соны нэтижесінде барлы адамдарды ла айналуы, тланы абыройын таптау т.с.с. дрекі нэрселерді креміз. Мны негізгі себебін П.Я.Чаадаев Ресей халыны дінді «бишара Византиядан» алып, Еуропаны католик-тік бірлігінен шыып аланынан креді. Ресей Еуропа халытары-ны тарихи тэжірибесін игеріп, оларды жіберген ателіктерін айталамай, зіні болашаын ааран зердені негізінде руы керек.

П.Я.Чаадаевті кзарасы Ресейді біршама зиялыларына зор эсерін тигізіп, «батысшылар» тобыны алыптасуына экелді-Олара А.И.Герцен, Н.П.Огарев, Т.Н.Грановский, В.Г.Белинский т.с.с. жатызуа болады.В.Е.Белинский Еуропаа сйсіне табынандай арап, былай деп жазды: «Еуропаны бір жылы Азияа бір асыр, Еуропанын, бір асыры Азияа мэгіліктей. Барлы лылы, асылды, адами-руханияттылы Еуропа топыраында байшешектей гл жарьіп, зіні тамаша жемістерін берді. мірді кп келбеттілігі, ер мен йел арасындаы тазалы, эдет-рыпты нэзіктілігі, ылым мен нерді дамуы, табиатты бисаналы кштерін баындырып иге-руі, материяны жеіліп, рухты ккке арай рлеуі, адамны кісі-лігін сыйлап, оны тарын блжытпай сатауы... - бэрі де Еуропа міріні дамуыны нэтижелері» - деп орытады В.Е.Белинский. рине, ол бгінгі Батыс руханиятын крсе, ммкін мндай кза-раса тзету енгізер ме еді, кім біледі?«Батысшылар» Ресейді «византиялы-православиелік» нотадан тару керектігін, тлалар з тадауыны негізінде іс-рекет жасау ммкіндігін алуы жнінде біршама тере ойлар айтты. Біра олар Батыс Еуропа халытары цивилизацияны бкіл адам-затты ндылыктары мен нормаларын іске асырды деген жалан ойда болды.Славянофилдер арама-арсы баытта болды. Оларды ойын-ша, Орыс мдениеті православиелік дінні шеберінде дамуы керек. Олар «патшанікі - патшаа, дайдікі - дайа» деген аиданы стады. Яни мемлекет тек ана оамды сырттай згерте алады, ал ішкі жаару - православиелік халыты мэдениетті ісі. Тек ішкі рухани жааруды негізінде ана ізгі оамды орнатуа болады. И.В. Киреевский мен А.С. Хомяков Еуропадаы аартушы-лы зіні ішкі ммкшшілігін сарыды, онда техникалы ала рлеу рухани тоыраумен атар жріп жатыр деген кзараста болды.оамды реформалаудаы негізгі мэселелерді бірі - Ресей оамы жекелікті, я болмаса ауымдастыты негізінде даму керек пе? - деген сраа жауап ретінде олар соыны тадады. ауымдасып мір сру - Ресей халыны табиатына тэн нэрсе. ауымдастыты шеберінде ана рухани бірлік бар. оамны дамуыны негізінде баталасты, кре алмау т.с.с. емес, керісінше, адамды сю, досты, зара кмек беру жатуы ажет. «Біз сйіп сенеміз, олай болса, мір среміз» деген наыл сзді астына эрбір славянофил з олын ойан болар еді.

68.озалыс формалары, «даму» ымы Санны сапаа, соыны сана туі озалыс арылы жреді, ал оны зі кеістік пен уаытты талап етеді. Олай болса, озалыс – бкіл болмыстаы дниені мір сру тсілі болып шыады да, кеістік пен уаыт – озалыстаы дниені формасы ретінде аралуы тиіс. Жалпы трде озалыса ысаша анытама беруге болады, ол – Дниедегі айсыбір згеріс, байланыс, іс – рекет.Орта асырдаы ойшылдар озалысты айнар кзін дайды іс рекетінен іздейді (зі озалмайтын, біра басаны барлыын озалыса тсірген - дай).озалысты материяны ішкі айшылыынан шыатын мір сру тсілі ретінде тсініп, Ф.Энгельс зіні «Табиат диалектикасы» деген клемді ебегінде оны бес трін ашады.Олар: механикалы, физикалы, химиялы, биологиялы жне леуметтік озалыс формалары.Бгінгі ядролы физикада ерекше озалыс формасына элементарлы блшектерді бір біріне туін, электромагниттік, гравитациялы, нейтронды рістер, атом зегіні ішіндегі кшті жне лсіз тартыстарды т.с.с. жатызады.Заттар мен былыстар рылымыны згеруі, ысым, жылу, дыбыс пен жарыты тарауын т.с.с. физикалы озалыс формасына жатызуа болады.Жер бетінде тарихи пайда болан тіршілік лемі – ерекше ажап биологиялы озалыс формасына жатады.алымдар жер бетіндегі тіршілік пайда боланнан бері згерістерді ерекше геодлогиялы озалыс формасына жатызу керек деген пікір айтады.Бгінгі тадаы белгілі е соы озалыс формасы – ол леуметтік. Оны еркешелігі – адамдарды саналы мірінде, олар з алдына неше трлі масат ойып, бір бірімен бірігіп, айнала оршаан ортаны з ойына сай етіп згертуінде.