Гуманизм идеясын насихаттап тарату 1 страница

Билет

1.дайды бар екендігіні бес длелін келтірген ортаасырлы христиан ойшылы?

Фома Аквинский

2.Дние бір бастамадан трады дейтін кзарас? Монизм

3.Тжірибе арылы аиата жетуді олдайтын баыт? Эмпиризм

4.айта рлеу кезеіне тн принцип? Антропоцентрлік

5.”рей”,”Жалызды”,”Кйзелу”терминдері осы заманы философияны андай баыта жатады? Экзистенциализм

6.Антика философиясындаы Милет мектебіні кілдері? Фалес,Анаксимандр,Анаксимен

7.Гиосеология нені зерттейді? Танымды

8.Адамны жеке санасына атысы жоы? Материя

9.лемні тп негізі – от деп есептеген антикалы философ? Гераклит

10.Кімні кзарасы бойынша Дао дние таным болып табылады? Лао-Цзы

 

1.Дниеге кзарас (дниетаным) дегеніміз не? Оны адам жне оам міріндегі мні андай?Дниетаным — бл аиатты дниеге жне ондаы адамны алар орнына, оны оршаан болмысына жне з-зіне атынасына деген кзарастар жйесі, сонымен атар, адамдарды осы кзарастар арылы алыптасан негізгі мірлік станымдары, наным-сенімдері, масат-мраттары, таным мен ызмет принциптері, ндылы баыттары. Дниетаным оамды жне жеке адам санасыны йтысы болып табылады. Дниетанымды алыптастыру — тек жеке тланы ана емес, сонымен атар белгілі бір леуметтік топты, оамды тапты жетілуіні елеулі крсеткіш. Дниетаным оамды сананы жалпы жне жоары трі болып табылады. Ол з трлеріне тн бірнеше элементтерден алыптасады (философия, ылым, эстетика, мораль, т.б.) Осыларды ішінде философиялы, ылыми, саяси, адамгершілік жне эстетикалы кзарастар лкен рл атарады.Философиялы кзарастар мен сенімдер бкіл дниетаным жйесіні негізін райды. Философияны зі таным ызметтеріні тымды-ымды мнерін жне дниетаным бадарын негіздейді: ол ылыми деректер мен тжірибе жиынтыын теориялы трыда ындырады жне шынды бейнесін объективті жне тарихи трыда айындауа мтылады. ылыми білім дниетаным жйесіне ене отырып, адамды оршаан леуметтік жне табии орта шындыына баыттау масатында, сондай-а шындыа атысты тиімділікке, адасулар мен ескілік кзарастардан арылуа ызмет етеді.

2.Ежелгі нді философиясындаы жайнизм баыты адама рухани-адамгершілік трысынан дамуды андай жолын сынады?

Джайнизм - кне нді философиясыны Веда дебиетіне сйенбей дамыан аымы. Джайнизм философиясыны негізінде - татва яни мн туралы ілім жатыр. Татва - дние рылатын бастапы рылыс материалы сонымен бірге білімні негізі рылатын аиат.

Джайнизм (джина - жеіс) негізін алаан – Махавира. Жеіс – ол адамны зін-зі

жеуі. Негізгі ымдары: тірі (джива), лі (аджива), ізгі, кн, жанны бзылуы (ашрава), самвара – жанны тазалануы, туелдік, карманы бзу – нирджара, босау. Джайнизмдегі «ш асыл»: - дрыс сенім, дрыс білім, дрыс жріс-трыс. Джайнизмде адам зін-зі жеу шін бірнеше аидаларды стану керек:

Апариграха – дние заттарына ызыпау, байланбау, самараулы;

Сатья – ешбір иындыа арамастан шындыты айту;

Астья – рлы жасамау;Ахимса – иындытарп жніндегі ілім, еш нрсеге збірлік крсетпеу.

3.озалыс – бл материяны мір сруіні тсілі.Материя озалысыны негізгі нышандары.Санны сапаа, соыны сана туі озалыс арылы жреді, ал оны зі кеістік пен уаытты талап етеді. Олай болса, озалыс - бкіл болмыстаы дниені мір сру тсілі болып шыады да, кеістік пен уаыт - озалыстаы дниені формасы ретінде аралуа тиіс. Жалпы трде озалыса ысаша анытама беруге болады, ол - Дниедегі айсыбір згеріс, байланыс, іс-рекет. рине, мндай анытаманы мазмн жаынан трпайы екенін де жасыруа болмайды. Бкіл философия тарихындаы ізденістер оны аса иындыын крсетеді. арапайым тжірибені нтижесінде сонау кне заманда-а ойшылдар Дниені аым екенін, бір нрсе дниеге келіп, екіншісі кетіп жатанын байаан. Тіпті лы Гераклит озалысты астарында арама-арсылыты кресі жатыр деп мезеген. Сонымен атар, Парменид пен Зенон оан арсы шыып, озалысты ішкі сырын ашуа ммкін еместігін длелдеуге тырысан. Мысал ретінде Зенонны «Садатан атылан о озалмайды» деген апориясын (арогіа - грек сзі иынды, шешімі жо деген маына береді) келтіруге болады. Зенонны ойынша, атылан о рбір стте кеістікті бір блігінде тратайды, келесі стте - келесі орында, оны рі арай шексіз жаластыра беруге болады. Ал тратауа тратауды осанда озалыс шыпайды, яни, ол - жо.

Билет

1.Абай нанбаев зіні философиясында андай принципті жариялайды? “Адам бол!”

2. Утопия ебегіні авторы? Томас Мор

3.Антикалы ойшылдар бойынша адам бейнесі?Космоцентрлік

4.Материяны мір сру тсілі? Уаыт,кеістік,озалыс

5.Танымны сезімдік дегейін абсолютке айналдыратын баыт? Сенсуализм

6.ытай философиясындаы баыттарды бірі? Конфуцийшылды

7.Дниетанымны тарихи алашы типі? Мифологиялы

8.Дуализм – бл... екі жатылы

9.айта рлеу заманына тн адама берілген анытама?

Адам – олынан брі келетін тіршілік иесі

10.ай философты айтуы бойынша “таным процесінде трт елестерден тылу ажет”

Ф.Бэкон

1.Антика философтары дниені бастамасы мселесін алай шешті?

Алашы грек философтары Иония топыраында дниеге келеді. Олар тарихта фисиологтар, яни табиатпен айналысатын ойшылдар ретінде кірді. Дние жніндегі мифологиялы кзараса анааттанбай, олар бкіл Дниені біріктіретін,соны негізінде жатан алашы затты іздеді. Оларды ойынша, ол зат, біріншіден, сезіммен танылатын, е ке тараан, ртрлі асиеттері бар зат болуы керек. Сонымен олар Дниені бастауын мифологиядаы дайлардан іздемей, табиатты зінен табуа тырысады. Егер мифология дайларды аяны ретінде есептелсе, Дниеге келген ойшылдар здеріні даналыа деген штарлыын білімге деген талпыныстарын крсеткісі келеді. Пифагор айтандай, Толыынан дана ол дай ана, ал біз тек сол даналыа штармыз.Тарихи бірінші рет осындай ой рісіне кшіп, Милет аласынан шыан Фалес болды, ол алашы дниені негізін су деген. йткені су ртрлі згеріске шырайтын табиатты заты, сондытан ол табиаттаы барлы згерістерді негізінде жатуы ммкін. Сонымен Фалеспен бірге грек ой-рісі бірте-бірте аыз-иялдан айырылып, ылым жолына арай бетбрысты есігін ашты. Милет мектебіні келесі лкен ойшысы - Анаксимандр. Алашы негіз (аrсе - бастау, грек сзі) шексіз жне бейнатылы болуы керек. Оны Анаксимандр апейрон деген ыммен береді (ареіron - шексіз, бейнатылы, грек сзі). Апейронны кеістікте сырты шектеуі жо, яни санды жаынан шексіз, сонымен атар ішіне арай да шектелмеген, яни сапа жаынан да аныталмайды. Анаксимен (585-525 б..д.) деген ойшыл да Милет аласында мір срген. Табиатты негізінде жатан алашы негіз шексіз жне біреу боланымен ол бейнатылы емес, керісінше, натылы - ол ауа (аеr грек сзі, ауа). Біра ауаны ерекшелігі -ол крінбейді, сонымен атар ол не бойы озалыста, олай болса згерісте. Ауа сирей келе отты тудырады, ысыла келе желге, содан кейін блта, содан кейін жерге, сосын таса т.с.с. айналады.

2.Зар-заман аындарыны козаан мселерін крсетіізЗар Заман Аындары – аза дебиеттану ылымына алаш рет (1927) М.уезов енгізген термин, зар заман кезеінде мыр кешіп, отарлы езгіге тскен аза халыны тадырын м-зармен жырлаан аындар шоыры. Зар заман аындары шоырыны белгілі кілдері: Дулат Бабатайлы, Шортанбай анайлы, Мрат Мкелы, бубкір Кердері, Албан Асан, т.б. уезов Зар заман аындары дуірін Абылай хан тсынан Абайа дейінгі жз жыла ластырып, Нарманбетпен аятайды. Зар заман аындары тсынан аза дебиеті жазбаша сипат алатынын атап крсетеді. Дстрлі аза оамындаы брыны алыптасан ндылытарды згеруі, елді басару жйесіні баса сипата ауысуы, отаршылдыты беле алуы, халыты атты кйзелуі Зар заман аындарын тарих сахнасына шыаран. Зар заман аындары халыны жай-кйін ойлаан лт айраткерлері ретінде танылды. Оларды шыармалары халыты салт-дстрлерді аймаы бзылмаан алпында сатауа, лтты болмыс-бітімнен ажырамауа ндейді

3.Аиат жне оны объективтілігі мен натылыы дегеніміз не? Абсолютті жне салыстырмалы аиат арасында байланыс бар ма?Аиат деп дниедегі заттар мен былыстарды адамны санасында сйкес бейнеленуін айтамыз. Сонымен атар біз мына нрсені мыт алдырмауымыз керек. Дниені зерттеуде адамзат шегіне жеткен аиата ешашанда жете алмайды, йткені ол - шексіз рдіс. Сондытан да аиат жніндегі ілімде оны объективтік, салыстырмалы, абсолютті, прагматистік, когеренттік т.с.с. жатары ерекше блініп алынып талданады. Объективтік аиат деп адам, я болмаса адамзата туелсіз, яни затты зіндік асиеттерін бейнелейтін білім мазмнын айтамыз. Абсолютті аиат деп дние жніндегі толы сарылып шегіне жеткен білімді айтуа болады. Алайда Дниені іш жне сырт жаына да шексіздігі бізді абсолюттік аиата жеткізбейді. Сонымен атар дниені зерттеу жолындаы алынан объективті аиаттар бір-бірімен осыла келе, бізді абсолюттік аиата жаындата тседі. Оны шексіз рдіс деп те айтуа болар еді. Негізінен, адамзат олы жеткен білім рашанда салыстырмалы десек те боланы, йткені ол оны натылы тарихи алыптасан іс-рекетімен, яни сол заманны практикасымен шектелген.

Билет

21. З. Фрейда психоаналитикалы концепциясындаы мдениетті шыу тегіні басты айнар кзі? Психика-бейсаналы

22. Ортаасыр мдениеті мен философиясыны негізіне жатпайтыны? Традиционализм

23.”Адам бол!”-кімні этикалы концепциясы? Абай нанбаев

24. “Идеалды (мінсіз) адам” концепциясын жасаушы ежелгі ытай философы? Конфуций

25. Ежелгі нді философиясындаы “орта жол”,”трт аиат” жне ”сегіздік жол” ілімдерін жасаан: Будда

26. «дай дниені жаратады,біра оам міріне араласпайды»деген аартушылы

ілім: Деизм

27. Шкрімні 1898-1928 жылдарда жазан негізгі философиялы шыармасыны бірі – «ш...»: аны

28.Мсылман мдениетіндегі трік философиясына жатпайтын ойшыл кім? л-Кинди

29. Дниені тпнегізінде су жатыр деген антикалы философы: Фалес

30. «Адамны жаны таза тата» деп есептеген жаа заман философы: Д.Локк

1. ытай философы Конфуцийді негізгі идеалары андай?Осындай этикалы теориялары негізінде Конфуций зіні саяси тжырымдамасын дамытты, бл орайда оны: “Билеуші – билеуші, ал баынышты – баынышты, ке – ке, ал л – л болу керек”, – деген ататы сзі кеінен млім. Конфуцийді мемлекетті “адамгершілікпен басару”теориясы оан дейін де болан идеяа – басарушы билігін діреттендіру идеясына сйенді. Соан сйене отырып, оны дамытты рі негіздеді. “Басару – тзету деген сз” деген анатты сзбен тжырымдалатын негізгі принцип “чжень мин” ілімінде крініс тапан. Мнда Конфуций [[оам|оамдаы р нрсені з орнына ою ажеттігін, ркімні міндетін ата да дл анытау керектігін айтты (Конфуций бойынша мемлекет – лкен отбасы). Ол ел билеушілерін халыты задар менжазалаулар негізінде емес, ізгілік жасаушылар жрдемімен биік адамгершілік, имандылыасиеттер танытатын тртіпті лгі ету жолымен басаруа ндеді. Халыты салы, салырт салумен инамай, дет ыы негізінде басаруды ош крді. Е бастысы – шынайы принципті рашан басарушы ата стануа тиіс деп білді, сонымен бірге адамдар мен оларды игіліктеріне аморлы крсету – басарушы парызы. Адамдарды байлы пен мртебені брінен жасы кріп, кедейлік пен жасанбаушылыты жек кретіндерін дана билеуші жасы білуге тиіс. Билеуші шін – кісі сеніміне ие бола білу те ажет. Осы пайымынан туындайтын: “Билікке алай жетуге болады?”– деген сраа Конфуций: “Халыты сйіспеншілігіне ол жеткіз, – деп жауап берген, – сонда сен билікке жетесі, егер халыты сйіспеншілігін жоалтар болса, онда билікті де жоалтып аласы”.

2. Позитивизмні негізін салушы О. Конт арастыран философиялы мселелер андай?

Контты ойынша, ылым - белгілі бір абстракциялы негізден шыарылатын білім жйесі, ал тарих философиясы - рухты дниеге келіп, дамуын суреттейтін ілім ана емес. ылымны негізінде Дниеде белгілі бір тртіп пен рлеу барлыын крсететін тжірибелік байауды негізінде алынан ылыми деректер жне соларды теоретикалы дегейге ктеріп талдау іс-рекеті жатыр. Конт адамзат ой-рісі зіні даму тарихында 3 сатыдан тті деген пікірге келеді. Олар: 1. теологиялы (жаланды) саты - кне заманнан XIV . дейін; 2. метафизикалы саты - XIV-XVIII ; 3. позитивтік саты - XIX . бастан пайда болады.«Теологиялы сатыда мір лі ылыми деректерге негізделген жо, мірдегі барлы былыстар дайды діретті кштері арылы тсіндіріледі. Метафизикалы сатыда адам зердесіні дамуыны негізінде барлы брыны кзарастар сыналып, терістеле бастайды, барлыына деген кмндану, сенбеушілікпайда болады. мірді тсіндіру жолында абстрактілі алашы негіздерді іздеу басталады (материя, идея форма, pyx т.с.с.) шінші позитивтік сатыда - ндіріске негізделген оам пайда болып, альтруизм (зінен грі басаны амын ойлау) эгоизмді (зімшілдік) жеген уаытта наыз ылыми сатыа рлеу ммкіндігі пайда болды», - деп орытады О.Конт.

3. Болмыс - онтологияны пні. Болмысты негізгі трлері жне оларды арасындаы байланыстар. Болмыс туралы ілімді философияда онтология деп атайды. Болмыс ымына анытама берсек, болмыс – бар болып, мір сріп отыранны барлыын амтитын, былыстарды наты мір сруін білдіретін категория. Болмыс категориясыны ауымы баса ымдардан ке. Дние бар, ол шексіз, ткінші емес, бірттас. Дние адамны санасынан тыс жне оны еркіне туелсіз тпкілікті бірлік ретінде мір среді. рине, бл бірлік кптрліліктен крініп трады. Болмыс мселесін философиялы трыдан ойлау – дниені бірлігі неде деген мселемен шектелмейді. Болмысты философиялы мселесіні екінші оры: табиат, оам, адам, сана – брі де ттас аланда те мір среді. Ал, бл мір срушілер формалары жаынан р алуан. Бар нрсені мір сруі – дниені бірлігіні алышарты болып есептеледі. Болмысты жалпы трде наты жне идеалды деп блуге болады. Наты болмыса кеістіктік пен уаытты сипаттаы заттарды, былыстарды жне адамдарды наты мір сруі жатады. Идеалды болмыс уаыта туелсіз, згермейтін мгілік сипата ие. Оан: рухани ндылытар, идеялар т.б. жатады.. Кейде идеалды болмысты аиат болмыс деп атайды. орыта айтанда, «болмыс» категориясы, философияны баса категориялар сияты дние мен оны наты кріністеріні зара байланыстарын, бірлігін талдап, карастыруа ммкіндік береді. Болмысты бір бірімен зара байланысты, негізі 4 трі бар: 1. Заттар мен процестер болмысы, ол з кезегінде табии заттар мен адам жасаан заттар болмысына жіктеледі; 2. Адам болмысы – ол заттар дниесіндегі адам болмысына жне адамны зіндік болмысына жіктеледі; 3. Рухани болмыс; 4. леуметтік болмыс.

 

Билет

1.И.Кантты философиялы сауалында жоы: Аиат дегеніміз не?

2.18-асырды аартушылы философиясыны басты шарты неде?

Гуманизм идеясын насихаттап тарату

3. «Философия»термині мынаны білдіреді: Даналыа штарлы

4. Адамны табии жне психикалы сапасында (жады,темперамент,мінез-лы) зін крсетеді: Жеке тла

5.Тла мні мынаан негізделген: леуметтік сапаа

6. Адам бойындаы е басты кші сексуалды марлы либидо болып табылатын бейсаналыты ашан:З.Фрейд

7.Адама сер етуші табии згерістерге жатпайды: леуметтік-белсенділік

8. «Болмыс» термині андай сзден шыты? Болу

9.”зіді зі таны” деген пікірді авторы? Сократ

10. «Ізгілік біліп болып табылады» деп антикада алаш рет этикалы рационализм принципін бекіткен: Сократ

1. Діни-философиялы Буддизм іліміні негізгі станымдары(принциптері) андай?Буддизм – ежелгі нді философиясыны басты баыттарыны бірі. Бл - философиялы ілімні негізін алаан Сиддхарта Гаутама (б.э.д. 563-483). Гаутама жасты шаында баытты мір срген. Кейіннен мірді айы, ауру, иыншылы секілді жаамсыз былыстарына тап боланнан кейін, адам міріні азап, айыа толы екеніне кзі жетіп, оны айы – асіреттен тару жолын іздейді. Буддизм ілімі негізі бойынша, мірдегі азап, асіреттен тылу шін трт асиетті аиатты білу керек. 1. мір – асірет. 2. асіретті себебі бар. 3. асіретті жеуге ммкіндіктер бар. 4. асіретті жоюды дісін крсететін жол бар. асіретті басты себебі – штарлы. Адам асіреттен тылу шін алдымен, штарлытан тылуды жолын тауып, нпсісін тию керек. Ол шін адам р трлі детілік аидаларды сатап, жанды тазарту керек. Адам адал ебек етіп, дниені жалан, уаытша екенін тсініп, тірік айтпай, біреуге жаманды жасамай, адам туралы жаман ойламай, зін-зі тазарту керек. зімен – зі кресу керек. Сонда адам штарлыты жеіп, нпсісін тазарып, е жоары дегей – нирванаа жетеді. Нирвананы - мокшаны (яни босануды) бір трі деуге болады. Нирвана жанды осы дниеде асіреттен азат етеді. Оан жеткен адам е рметті, адірлі адам. Нирвана – е жоары лззат. Оны сезім мшелерімізбен танып, сезе алмаймыз. Нирвананы тек дрыс жолмен жрген, алдамшы, ткінші ызытан бас тартан, ойын, жанын тазартан адам ана танып, сезе алады. Жайнизм – кне нді философиясыны маызды баыттарыны бірі.

2. Сезімдік жне рационалды таным. Оларды негізгі трлері.Философиялы концепцияларда танымны екі трі бар: сезімдік таным (тйсік, абылдау, елестету) рационалды (логикалы) таным (тснік, пайымдау, ой-тжырым). Сезімдік таным бойынша біз лем туралы алагы білімдерді тйсік, абылдау, елестету трінде аламыз. Алынан сезімдіктер рационалды сферада ой тжырым, пайымдау, тсінік кмегімен деледі. Таным процесі адамны практикалы іс-рекетімен тыыз байланысты. оамды практика таным процесніі негізі жне масаты. Сезімдік таным трлері: Тйсік-материалды затты адам сезім органдарына тікелей зара рекет ететін арапайым, элементарлы крінісі. Олар белгі немесе сигналды ызметтер атарады. абылдау-сезімдік таным формасы, онда обьект тікелей сезім органына сер етіп, санада ттастай крініс беруі. абылдау тйсік негізінде пайда болады. Ол да образды-белгі бірлігімен сипатталады. Елестету-затты жанама-сезімдік бейнесі, ол абылдау негізінде пайда болады. Рационалды таным трлері: Тсінік-бл ой формасы, онда жеке заттар мен оларды топтары жалпыланады, кластара блінеді. Пайымдау-бл ой, онда лдене бекітіледі немесе шынды заттармен терістелуі ммкін. Ой-тжырым-бл ойлау формасы, ой-тжырым арылы бір немесе бірнеше пайымдаудан жаа пайымдау шыару. Ойлауды-жалпы трде сезімдік немесе тсінікті бейнелермен интеллектуалды операцияларды деп шыару тсілі ретінде айтуа болады

3. ХХ асырдаы класссикалы емес философиядаы З. Фрейдті бейсаналы ілімін талдап крсетііз. З.Фрейд жйке ауруларын зерттеу мен емдеу жолында адам психикасында бейсаналыты зор орын алатынын байайды. Егер одан брын айсыбір невроз ауруларыны себебін алымдар сананы шеберінен іздеген болса, ол оны бисаналытан кріп, жйке ауруларын емдеуді «психоанализ» дістерін жасап, біршама жетістіктерге жетеді. Бл оан шабыт беріп, ол психоанализді негізгі аидаларын бкіл оам мен мдениетке таратып, философия саласында ерекше аымды тудырды. Сонымен бейсаналыты ашу, оны рылымын, адамны жеке міріне, оама тигізетін серін зерттеу - Фрейдті ылыма енгізген жаалыы болды. Адамны кп ынта-тілектері мен штарлытары бисаналыты трде пайда болады екен. Олар сырта адамды гипноздаан кезде, я болмаса йыдаы адамны тсінде, байамай айтылып алан сзде, кейбір дене озалысында т.с.с. крініп алады. З.Фрейд бейсаналыты шеберінен екі негізгі инстинктерді бліп алады. Олар - «мір инстинкті» - эрос, «лім инстинкті» - танатос. Егер эрос инстинкті мірге деген сйіспеншілікті, достыты, ікрліктін тудырса, танатос адамды лімге а­рай итеріп, оны агрессивтік, анішерлік, иратуа деген марлыын, адамдарды орлауа баытталан іс-рекетін тудыруы ммкін.Дегенмен 3.Фрейд бейсаналыты кш-уаты андай зор боланымен, адам оларды ауыздытап, саналы трде басара алады деп есептеді. гіме адамды аладататын бисаналы былыстарды сананы жарыына шыарып, оларды з еркіне кндіруге ммкіндік алуда болса керек. Сонымен бейсаналыты екі негізгі инстинктін мойындау, бір жаынан, шыармашылы жолмен дниені айта ру, екінші жаынан, жасалан мдениетке арсы шыу, ирату - З.Фрейдті ізін уан алымдарды ебектерінде неше трлі айшылытарды тудырды. Оларды кбін З.Фрейдті бисаналыты зегін жыныс энергиясына тееуі анааттандырмайды.