Гуманизм идеясын насихаттап тарату 3 страница

4. «оамды келісім» трактатын жазан философ: Дж.Локк

5.Фейербахты философиялы ілімі: Антропологиялы материализм

6. «аза хрестоматиясыны»авторы,алашы халы аартушысы: Ы.Алтынсарин

7.Онтология - бл... туралы ілім: болмыс

8.Диалектиканы негізгі принципі: Даму

9.Таным процесінде жетекші роль атаратын рационализм андай маына береді? Аыл

10. «мір азапа толы» - деген кім? Будда

1. Дниеге кзарасты (дниетанымны) тарихи трлеріні (мифологиялы, діни, философиялы, ылыми) ерекшеліктерін айындаыз . Мифология (гр. Myfos - аыз, logos - ілім) - лемді фантастикалы жне аиат жадайда тсінетін оамды сананы бір трі. Мифологиялы туындыларда лемні алыптасуы, жер, адам, тіршілік, мір жне лім секілді мселелер кп кездеседі. Мифті ерекшелігі: табиат жне табиат былыстарына жан бітіру, фантастикалы дайларды болуы, оларды арым-атынасы, адамзат баласымен араласуы т.б. Дін- брінен жоары жаратушы кшке жне оны оршаан орта мен адам баласына сері бар деп есептейтін сенім-наныма негізделген кзарас формасы. Дінні мифологияа састыы бар: лемні пайда болуы, жер бетіндегі тіршілік, адамны іс-рекеті туралы адамгершілік-этикалы мселелерді ала ояды. оамды игі істерге шаыруда: мдениетті алыптасуына сер етуімен атар адам баласын сыйласымдылыа, ділеттілікке, тзімділікке трбиелеп, зіндік парыз мселесін тсіндіруде дінні атарар маызы ерекше. Философия (азаша плсапа) - дниеге кзарасты ылыми-теориялы трі. Философиялы кзарас мифологиялы жне діни кзарастан айырмашылыы - наты ымдара, категориялара сйене отырып логикалы ой орыту ерекшелігіні бар болуы.

2. Ф. Ницше философиясындаы «билікке деген ерік» жне «асан адам» туралы тжырымдары. Жетілген Ницше философиясында фсаша айтатын болса оны билікке деген ерікін айтуа болады.Ницшені мірлік масаттарыны жне мірлік маынасы болды.Филосов шін ерік дниені негізі болып табылды жне ол идея оны «асан адам»ойлап табуа штар етті. Ф. Ницше сынан "Асан адам" тланы негізгі ерекшелігі: зінен здіксіз асып тетін, лсіздікті жеетін, зін толы йгілейтін, тобырлара жол сілтейтін асан адам; Бірегей аиат пен этиканы жаа араны, ереже мен ндылыты жаратушысы; ол еркін, зімшіл, жетілген, кемел; Бірегей адамзатты е негізгі айысы мен е лы мітіне кілдік етеді; Ол жайсыз орта шектемесін бзып шыушы, оан деген шпенділік, ызаныш, кдік, аталды, ашкздік, злымды дегендер оны тіпті де кшейтеді. Демек, ол бейшара лжуаз емес, ол толыанды тбегейлі адам. Ф.Ницше Бірегейді обсолютті дай деп есептемеген, ол Аырласан адама салыстырмалы айтылан, ол соы жетілген нса емес, здіксіз жетілуге штар тла

3,азіргі заманы ркениет пен мдениетті алыптасуы мен дамуындаы ылым мен техниканы рлін крсетііз.Ренессанс («ренессанс» — француз сзі — айта жаыру) мдени дамуда орасан зор роль атарды. Дінге дейінгі дниетаным ретіндегі мифте табиат асиетті кштерге баланса, лтты немесе дниежзілік діндерде адам мен оамны діреттілігіне басты назар аударылады. Осыны нтижесінде ркениет алыптасады. Жалпы аланда, дінтанусыз мдениеттану жо. Мдениетті зекті блігі — нер. Табалы тастаы кескіндер мен таы адамдарды ырым-билерінен бастап, Рафаэль мен Микеланджелоны мгілік туындыларымен жаласан, халыты шыармашылы рухынан туан талай слу дниелерсіз, нер лемінсіз, андай мдениетті болсын рухын сезіне алмаймыз.

Билет

1. Дниеге кзарасты анытамасы:

2.айта рлеу дуіріні философы: Д.Бруно

3.Жсіп Баласан ай ебегінде білушіні идеалды портретін растырады: тты Білік

4.Кне ытай философиясындаы заттарды табии жолы: Дао

5.Теоцентризм дегеніміз - ...: дай

6. «Білім – кш »афоризмні авторы? Ф.Бэкон

7. «Брі аады,брі згереді,озалмайтын ешнрсе жо...Бір зенге екі рет тсуге болмайды» деп кім айтан? Гераклит

8.Онтология термині нені білдіреді? Болмыс теориясы

9.Таным процесінде жетекші роль атаратын рационализм андай маына береді? Аыл

10. Сенімге негізделген дниетаным трі? Дін

1. айта рлеу кезеіндегі гуманизмні ерекшелігі андай?айта рлеу дуіріндегі гуманистік ойлар: «Гуманизм» терминін (латынны humanitas адамшылы) белгілі Римні саяси айраткері, Цицерон б.з.д І асырда олданды. Оны ойынша humanitos – адамны трбиесі жне білімі, оны жоары дрежеге жетуіне ммкіндік туызады. Адамны рухани табиатыны жетілуінде негізгі рл грамматика, риторика, поэзия, тарих, этика пндеріне беріледі. Атап айтанда, ренессанс мдениетіні теориялы негізі осы пндер. Оларды studia humanitas (гуманитарлы пндер) деп атады. Гуманизмні негізін алаушы-аын, философ Франческо Петрарка (1304-1374жж.). з шыармаларында католик шіркеуіні рухани ыспаынан тылуа мтылуды, адамдарды бостандыы туралы идеяны озады. Петрарка антикалы мраны баалауда жаа тсіл олданды. Ол дебиет, нер, ылымны жаа сатыда дамуы шін, негізін алаушыларды ойына еліктеуден грі, антикалы мдениетті жоары сатысына мтылуды, сонымен бірге айта ой толай отырып кей жадайда одан басым болуа шаырды. Петрарка салан жолда антикалы мра, гуманизмні жетекшісі болды. айта рлеу дуірді басты субъектісі ретінде адамды ойды. Джованни Пико Дела Мирандолла (1463-1494 жж.). Шіркеу аидаларына арамай, ол адамды дай зіне сас етіп жаратпаан, адам зін-зі жасаан деді. Адам бойындаы ізгі асиеттерді биік дрежеге ктеру, абыройын орау р адам алдына ойылан масат, ол оны ана жетістігі мен баыты болып есептеледі. Жалпы аланда, айта рлеу философиясында гуманистік дстр, тек ана антикалы мрамен емес, Рухани жне Христиандыпен де кп байланысты болды. Феодалды оам ішінде ндіріс пен ылымды дамытуа мдделі болан кштер пайда бола бастады. Бл жаа туып келе жатан буржуазия еді, олар феодалды тртіптерге, дін іліміне жне схоластикалы философияа арсы шыты. Шіркеуді зорлы-зомбылытарына арсы батыл крес, сіресе, XV-XVII асырларда, айта рлеу дуірінде кшейе тсті. Бл кезе Батыс Еуропа елдерінде табиатты танып білуге мтылушылы, ертедегі Грецияны тжірибелі білімі мен алдыы атарлы философиясына кіл аударушылыты атты кшейген уаыты болды.

2.Жаа Заман философтары андай мселелерді арастырды? Жаа Заман философиясыны крнекті кілдері.Жаа заман философиясы XVII- асырдан басталды. Бл дуірдегі оамды мірдегі лкен згеріс ндіргіш кштерді арынды

дамуы болды. Бл з кезегінде феодалды ндіріс тсіліні капиталистік ндірістік тсіліне ауысын ажет етті. XVII асырды ортасында (1640-1688) нерксібі аса дамыан Англия мемлекетінде буржуазиялы революциялар рлей тсті. Мануфактуралы ндіріс дами бастады. Мануфактура з кезегінде ебек німі арта тсуіне алып келді. Жаа буржуазиялы оамны орныа бастауы, экономикада ана емес, саясатта да, рухани жне леуметтік мірде де, ылымда да лкен згерістер алып келді. ылым мен материалистік философия дамуына ажетті жадайлар жасалынды. Философия мен ылымды схолистикалы шырмаудан арылта басталды. ндіргіш кштер дамуы, техниканы суі, зерттеуді тжірибелік жне математикалы дісін ажет етті. Бл – сол заманны талабы еді. Жаратылыстану ылымдары табиат былыстарын бір – бірінен ошау алып, байланыссыз арастырды. Жаа оамды рылыс шынды дние туралы дл ылыми білімдерді, алдымен, механика, математика, астрономия білімдерін ажет етті. Осы міндеттерді 56 орындау механика, экспериментальды – математикалы жаратылыс тану ылымдарыны дамуын тездетті. оамды сананы згеруіні маызды факторы – ылым болып саналады. Сондытан, XVII асырды ылыми революциялар асыры деп бекерге аталмаан секілді. Материалистер, денені кеістік пен уаытта орын ауысын материя озалысыны бір формасы деп, жай былыстар жай механикалы озалыса, ал крделі былыстар крделі механикалы озалыса байланысты деп тжырымдады. XVII асырды философиясы алдында тран мселелерді тсіну шін – біріншіден, ылымны сол кезде алана бастаан жаа трі экспериментальды математикалы жаратылыс тануды ерекшелігін білу керек, екіншіден, ылым – сол дуірді днтанымда алдыы шекте боландытан, философияда бірінші орына таным теориясы – гносеология шыты. Сонымен, орыта айтанда, Жаа Заман философиясында негізгі назар ылыма ауандытан ылыми діске кбірек кіл блінді. Таным мселесі ала шыты, аиатты тануда тжірибелік, аыл -ой арылы алынан білімге сйенді.

3.Материя жне оны атрибуттары: озалыс, кеістік, уаыт.Материя атрибуттары: озалыс, кеістік, уаыт. Материя болмысыны ш атрибуты бар – кеістік, уаыт, озалыс. Материя шін затты формасы оны негізгі емес, негізгі формасы – озалыс. Бл материяны барлы формаларына атысты. Ол материяны сырты емес, ішкі, ажырамас асиеті, ол объективті, мгілік жне абсолютті. озалыс табиаттаы, оамдаы барлы згерістерді тгел амтиды. озалыс зін кеістік пен уаыт формасында айындайды. Оларды озалысты кріну формалары немесе сырты лшемі деуге болады. озалысты біз кеістік пен уаытты араатынасы арылы лшей аламыз. Кеістік – озалысты р сттегі рылымы, оны рамды бліктері мен формаларыны араатынасы немесе озалысты р сттегі сырты нтижесі. . Кеістік –ол ртрлі жйелерді клемге ие екендігін, зара орналасандыын, рылымдылыын крсетеді. Ол ш лшемді, кез-келген 97 кеістіктік атынастар ш лшем (зындыы, ені, биіктігі) арылы сипатталады. Уаыт – озалысты формалары мен рамдас бліктеріні (не элементтеріні) бірінен-бірі туындап ласу формасы. Материя болмысыны зады, объективті формасы. Уаыт бір лшемді, бір баытты, немі ала арай жреді, айта оралмайды. Материя кеістікте шексіз, уаыт жаынан мгі. Яни, материяны кеістікте аяталатын немесе таусылатын шегі жо. Материя таусылмайды. Материя уаыт жаынан мгі деуді мні – ол жаынан аланда, ешашан пайда болмайды жне еш уаытта жоалып кетпейді. Материя тек бір формадан екінші формаа ауысып, згеріп кетіп отырады.

Билет

1. Патристика терминіні маынасы: шіркеу ке ілімі

2.Иби-Рушидты екі дай аиат теориясы нені айырады? Сенім жне аыл

3.Экзистенциализм философиясыны е басты мселесі: наты адамны мір сру маынасы

4.Даосизм ілімінде У-Вей нені білдіреді: имыл жасамау

5. Теоцентризм дегеніміз - ...: дай

6. «Білім – кш »афоризмні авторы? Ф.Бэкон

7. «Брі аады,брі згереді,озалмайтын ешнрсе жо...Бір зенге екі рет тсуге болмайды» деп кім айтан? Гераклит

8. «Аксиология» термині нені білдіреді: ндылытар теориясы

9. Таным процесінде жетекші роль атаратын рационализм андай маына береді? Аыл

10.Сенімге негізделген дниетаным трі? Дін

1.И. Кант философиясындаы сына дейінгі жне сыни кезедеріні айырмашылытары андай? Неміс классикалы философиясыны негізін салушы Иммануил Кант (1724-1804) Шыыс Пруссияны астанасы Кенингсберг аласында туылан. Кенинсберг университетін бітірген. Негізгі ебектері: «Таза аыл-ойды сынау», «Практикалы аыл-ойды сынау», «Пайымдау абілетін сынау» т.б. Екі докторлы диссертация ораан. Университет профессоры, сосын ректоры болып жмыс істеген. ылымны барлы саласынан хабары бар энциклопедиялы білімі болан адам. Кантты ылым мірі 2 кезенен трады: 1) сына дейінгі кезе (1746-1769) 2) сын кезеі (1770 жылдан – міріні соына дейін). Кант сына дейінгі кезеде университетте физика, математика, антропологиядан дріс оып, материалистік кзараста болан. Ол аспан денелері, кн жйесі табии жолмен, материяны даму нтижесінде пайда боландыы туралы ылыми гипотеза айтан. Кантты табии – ылыми длелдерге негізделген бл Космогониялы теориясы ылыми ой дамуындаы лкен ірі жетістік болды. Кант таным мселесі бойынша философияда лкен згеріс келді. Ол танымды з задары арылы жретін іс-рекет ретінде арастырды. Таным субъектісі – таным тсілін анытайтын басты фактор. Ал, сын кезеінде Кант идеализмге бой брады. Бізді танымды абілетімізді, оны табиатын, ммкіндігін білу шін бірінші кезекте сыни трыдан талдау жасауымыз керек. Кант табиатты екіге бледі: 1. «Біздік зат» – адам олымен жасалан заттар. 2. «зіндік зат» – табиат заттары. Адам, субъект – тек зі жасап шыаран заттарды ана танып біледі. Ал, «зіндік заттарды» тану ммкін емес. рине, таным сезімдік тйсінуден басталады. Біра, олар бізге затты зін емес, тек кріністерін ана береді. Бізді санамызда бейнеленген заттар былыстар деп аталады. Адам тек былыстарды ана танып біле алады. Ал, затты зін, оны сапасын, асиеттерін, бізден тыс болатын атынастарын, адам ешашан біле алмайды.

2. Абайды шыармаларына («ара сздер») негізделе отырып, оны арастыран философиялы пен леуметтік мселелерін анытаыз

Абай нанбаев. азаты лы аыны, аза жазба дебиетіні негізін салушы, лы гуманист, ойшыл, философ, оам айраткері рі сазгер. Абай баса философтар секілді дейілеп философиялы трактаттар жазбаанымен. Біра, оны ледері мен ара сздері философиялы салиалы ойлара, тере маыналы толаулара толы. Ол философиялы ойды заар биігіне арнайы оудан емес, мір мен болмысты тоу арылы жеткен табиатты зі тудыран лама. Шыармалары ле трінде жазылан, 45 ара сзі (аклиясы) де бар. Абай аза фольклорын жетік мегерді. Абайды оамды-саяси жне философиялы ой-пікірлеріні негізіне: аза халыны леуметтік дегейі, трмысындаы кемшіліктері, эстетикалы мселелер, нерді, білімді игеру, ебекке баулу, збектер мен татарлар секілді белсенді саудаа араласу, дниетанымында - дай мен Табиат, Адам мен дірет, Жан мен Тн, мір мен лім мселелері ойылды.

Танып-білу марлыы туралы отыз екінші сзінде, дние тану сатыларын былай белгілейді:1.Білу шін ынты болу, білуді дулет кру;2.Білгеніді жадыда стап, таы да жаа білім алуа мтылу;3.Білгеніді жасы ып, оны аны суретін іште, санада жайастырып ою 4. Білу мен марлыты игеру, аиата мтылу. Аиата кзі жетсе, соны пір тту, лсе де айырылмау. Абайды ара сздері мен ледерінде материалистік жне идеалистік кзарастар, ой-пікірлер араласып жатады. Абай - деист. дайды діретін тек жарату рекетімен шектейді. Таным мселесіне материалистік трыдан арайды, адамны танымы априорлы (тжірибесіз ой жорамалдаушы) емес, шындыты заттары мен былыстарыны зін білу, таным кзі объективтік дние дейді. Абай з философиясында, адам болам десе бес нрседен ашы бол, бес нрсеге асы бол: сек, тірік, матанша, еріншек, бекер мал шашпа - бес дшпаны білсеіз. Талап, ебек, тере ой, анаат, раым ойлап ой - бес асылы кнсеіз деп сиет айтады. сиеттеріні бірі - бірлік: бірлік алды тірлік, бірлік жо болса, оны стіне кндестік осылса, адамдарды леуметтік кйі лдырап, тмендей беретінін айта келіп: «Бірлік жо, береке жо, шын пейіл жо. Сапырылды байлыы, баан жылы» деп жазды. оамдаы бір жаымсыз, зиянды былыс - маскнемділікті дерт болып жайылып бара жатандыын крегендікпен шкерелейді. «Ара ішкен, мас болан жртты брі не пайда, не залалды біле алмай жр». Абай білімсіздікті, надандыты, леуметтік ауыр жадайа алып келетіндігін крсетеді

3.Диалектика- дамуды философиялы концепсиясы. Диалектика жне оны лемді теориялы жне практикалы игерудегі маыздылыы

Диалектика – сзі ертедегі гректі екі - диа (екеу), лог (ым, маына) сзiнен трады. Диалог екеуді гімесі. Диалектиканы пайда болуы пiкiрталасты іс-рекетке байланысты болды. Себебі, ертедегі гректі аылды, шешен кісілері сенатта, сотта сз сйлеп жртты з пікіріне арататын, диалог арылы з масатына жететiн, зіне жатастар таба алатын. Шындыты табуды кзі - айтыс, арама-арсылы пікір жне сз таластыру арылы аиата жету. Диалектика белгілі бір процесс, аыл-оймен дние мгі озалыста, имылда деп тсіндіру дісі. Диалектика ымы немі тарихи дамуда болып, мазмны тередей береді. Сондытан оны тарихи формаларын ажырата білу керек: стихиялы немесе арапайым диалектика - дниені сезімде берілетін сырт блгіні мгі згерісіне сйенеді; идеалистік диалектика - аыл-ойды жалпы ымдарыны бір-біріне ауысып отыратынына негізделген; идеалистік-тарихи диалектика - рпатар санасындаы айшылытарды болуына жгінеді; материалистік диалектика - айшылы пен даму санада ана емес, дниені зінде де барын длелдейді. Осыны натылау шін объективтік диалектика (санадан тыс дниені дамуы) жне субъективтік диалектика (сана-сезімні дамуы) деп блеміз. Жалпылай келгенде, диалектика бкіл болмысты (материя мен сананы) дамуы туралы ілім. Содытан оны табиатты, оамны, адам санасыны жалпы задылытарын ашатын ілім деп санаймыз.

Билет

1.оамны мір сруіні негізгі шарты: материалды игілік ндірісі

2.Софистер ай кезеге жатады? Антика заманы

3.Танымыны сезімдік дегейін абсолютке айналдыратын баыт: Сенсуализм

4.Брахма ымы ай философияда зерттелген: нді

5.Антика дуірінде диалектиканы алаш алай тсінді: пікір таластыра білу нері

6.Натурфилософия дегеніміз не? Табиат туралы ілім

7. «Дрігерлік ылымдар каноны»атты кітапты авторы кім? Ибн-Сина

8. «Платон мені досым,біра маан аиат ымбат» деген кімні сзі? Аристотель

9.Гегель ебегін крсет: Логика ылымы

10. «Сезімдік абылдау,немесе тйсіктер абылдауышы адамны ішкі бліктеріні озалысы,ол сезімдік органдарда іске асады,соны нтижесінде біз заттарды абылдай аламыз»деген жаа замандаы философиялы баыт: Сенсуализм

1. аза халыны философиялы дниетанымыны ерекшеліктері? Крнекті кілдерін крсетііз.аза халыны философиялы – оамды ой пікірлерін зерттеу ХХ асырды басынан ола алынды. Біра бл зерттеулерде сыаржа кзарас басым. Ол кезде оамды ойды алыптасуын тапты трыдан арастырды. Бл баыт, рине, ылымны объективті дамуына кері серін тигізді. Барлы даналыты батыс ойшылдарынан, басадан іздеген кезде лтты философиялы ой - пікірлерді тарихына кз жіберуге стемдік еткен тоталитарлы жйе ммкіндік бермеді.Алдымен, Абай з поэзиясында 1889 жылдан міріні соына дейін тп иені танып білу жолында жрек культін ктере жырлау арылы толы адам іліміні негізін салуа батыл адам жасауа мтылды. Бл мтылысты Шкрім дстрлі жаластыра дамыту арылы XІX асыр аяы мен XX асыр басындаы дебиетте философиялы лириканы классикалы биік дегейге ктере білді. стазы хакім Абай мен шкірті Шкрім тп иені (хаиатты) танып білуге жантану ілімі арылы бару жолын станды. сіресе, бл те крделі, шешуі иын, салмаы зіл батпан мселені Шкрім XX асырды басындаы аза дебиетіні ояну дуірінде млде тередей зерттеп, соны таным, ты ойлар желісін тартты. рі оны философиялы лирика табиатына сай молынан амтып, зерлеп, зерттеп тере мн бере арады.

аза философиялы ойыны е басты ерекшелігі – оны шынайы патриотизмі, халына деген сйіспеншілігі, оны болашаы, баыты шін кресуге дайын жне оан жету жолдарын з ммкіндігінше крсете білуі. аза философиялы ойыны тарихы – халы тарихыны е маызды рамдас бліктеріні бірі. Онда халыты таным процесімен лтты ойлау жйесі крініс тапан. Халыты сана – оамны суі, тоталитарлы жйені кйреуі, туелсіз мемлекеттерді рылуы, философиялы ойлауды жаа трлері адамзатты ттастыы мен ерекшеліктерін бгінгі заман талабына сай арастыра отырып, дамытуа ммкіндік туызады