Берілген баылау мліметтері жо боланда максималды шыынын есептеу
Кктемгі су тасу кезіндегі есептік максималды су шыыныны берілген баылау мліметтері жо боланда жазыты жне таулы зендер шін эмпирикалы туелділік бойынша анытайды [2]:
(45)
Мнда: K0- cу тасуды келісім крсеткіші;
hp%-ізделіп отыран максималды шыын сияты осы су тасудаы
сомалы тіміні есептік абаты, мм;
F-тйытаушы тстамаа дейінгі су жинау ауданы, км2;
N-су жинау ауданына байланысты максималды есептік су
шыыныны есептік тімге атынас модулі кемуін сипаттайтын
дреже крсеткіші;
, 
- су ойма жне клмен реттелген максималды су шыыныны
тмендеуін есептейтін коэффициенттер;
- максималды аын мен аынды абатыны статистикалы
шамаларын есептейтін коэффициент;
Формуладаы шамалар келесідей аныталады:
1. 
жне К0 шамаларын табиат зонасы пен рельеф катергориясына байланысты 19-осымшадан анытаймыз.
Кесте 14.Жазыты зендер шін 
n жне К0 шамалары [2]
| Табиат зоналары | n | Рельеф категориясы бойынша K0 | ||
| Бірінші | екінші | шінші | ||
| Шлді жне шлейт зоналар | ||||
| Батыс жне орталы азастан | 0,35 | 0,060 | 0,040 | 0,030 |
Бірінші рельеф категориясы. Аласа ыраттар мен биіктіктерде орналасан зендер.
Екінші – биік ыраттар мен тмен аудандарды кезектесу бассейнінде орналасан зендер.
шінші – бассейнні лкен блігі жазы аудандар мен ке батпатанан жайылымдарда орналасан зендер.
аадыр зені биік ыраттар мен жазы аудандарды кезектескен айматарында орналасуына байланысты К0 шамасын 0,040 деп алдым.
2. Берілген ытималдылыта 
су тасу аыныны абатын ш крсеткіш бойынша анытаймыз: орташа кпжылды абат 
, згергіштік коэффициенті 
жне бейсимметрия коэффициенті 
.
Бассейн ауданы F>1000 км2 болатын Орта Азия территориясы шін орташа кржылды су тасу абатын 
изолиния картасы бойынша табамыз [4-сурет]. Ал ауданы аз су жинау ауданына 
шамасы картадан алынан тзетулермен толытырылады. Жайлы жадайларда су тіміні (ыратты рельеф, балшыты топыра) тзету коэффициенті 1,1-ге те; ал зен жадайы жайлы болмаса (жазы рельеф, мды топыра) , онда су тімі-0,9 болады. Сулану дрежесі жоары болса (2% лкен) тзету коэффициенті 0,9....0,7 аралыында болады.
згергіштік коэффициентін 
изолиниялар картасынан алды(6-сурет).
Ауданы F<200 км2 болатын бассейндерге картадан алынан 
мніне тзету коэффициентін енгіземіз. Кіші бассейндерге арналан згергіштік коэффициентіні жоарылауы 5 пен 25% аралыында есептеледі.
7-суретті пайдаланып, орташа кпжылды абатты, вариация коэффициентін анытады:
Ал бейсимметрии коэффициенті 
деп абылданды.
Аныталан 
шамалары арылы кктемгі су тасу кезіндегі есептік абатты есептедік:
(46)
мнда: 
- берілген Р% есептік ытималдылытаы лестірім исыыны ординатасы.
Су тасу кезіндегі аын абатыны есептік лестірілімін рылым классына байланысты зенні максималды есептік шыыны шамасында абылдайды.
3. зен жне су оймасыны реттегіш сері 
жне 
коэффициенттерімен шыарылады. 
коэффициенті-ол зендерде реттелген максималды су тіміні тмендеу дегейін есептейді. Келесі формула арылы аныталады:
| мнда: | с | – орташа кпжылды аын абатына туелді коэффициент. Егер де h>100 мм, с=0,2; жне h<20 мм, с =0,4 те болады. |
| - сулануды лшенген орташа коэффициенті келесі формула арылы есептеледі:
 (48)
|
Бл жадайда 
те деп абылданады.
Одан кейін (64) формуланы колданып, 
шамасын анытау ажет:
(49)
Мндаы, 
- бассейнні орман жамылысыны дрежесі;
- бассейндегі батпа жамылысыны дрежесі;
Бассейнні орман жамылысы дрежесі, батпа жамылысы дрежесі мліметтер кестесінде берілмеген, йткені біз зерттеп отыран территорияа бл асиеттер тн емес. Сондытан , шамаларын 0-ге те деп алып, есептеу жргіземіз.
4. Максималды аын мен аынды абатты статистикалы шамаларын есептейтін коэффициентті 
21-кестеден анытаймыз.
Кесте 15. 
коэффициентіні мндері [1]
| Табии зона | амтамасызды P, % | |||||
| 0,1 | ||||||
| Орманды дала жне дала | ||||||
 км2
| 1,05 | 1,0 | 0,96 | 0,94 | 0,92 | 0,87 |
 км2
| 1,10 | 1,0 | 0,93 | 0,87 | 0,79 | 0,64 |
| Шлейт жне шл | 1,02 | 1,0 | 0,98 | 0,97 | 0,96 | 0,92 |
Сонда 
те болды, йткені берілген зен алабы ауданы 92,6 км2 жне шлейт аумата орналасан.
5. Соында ызылсу зеніні максималды су шыыны есептелді:
.
6-сурет. Орташа кпжылды абат картасы.(мм) [1]
7-сурет. Су аыны абатыны вариация коэффициенті картасы.[1]
Орытынды
Тапсырмаа сйкес ызылсу зені - Баабла тстамасындаы жылды аындыны 95% амтамасызды кезінде ш жадайда есептедік: 1) мліметтер жеткілікті болан жадайда - есептік су шыыны 1,04 м3/с те болды; 2) мліметтер жеткілікіз болан жадайда – Qp=0,63 м3/с; 3) мліметтер жо боланда, айматы туелділік дісімен анытаан кезде есептік су шыыныны мні 0,55 м3/с те болды. Аындыны жыл ішіндегі блінуін наты жыл дісімен анытады жне соан сйкес наты жыл ретінде 1944 жылды тадап алып, есептік су шыыныны гидрографын салды. Гидрографтан андай айларда ттынушыа су жеткілікті жне жеткіліксіз болатынын круге болады. Курсты жмыс соында, зенні мол аындысын екі жадайда анытады: 1) мліметтер бар кезінде Qmax=47,8 м3/с те болды; 2) мліметтер жо болан жадайда зенні мол аындысы 435,5 м3/с те болды. Екі жадайда есептелген зенні мол аындысыны мндері арасында лкен айырмашылы бар.
олданылан дебиеттер тізімі:
1. СНиП 2.01.14-83. Определение расчетных гидрологических характеристик. - М.: 1985. 36с.
2. Зуірбек .К., Нарбаев Т.И.,Калыбекова Е.М.Методическое пособие по определению расчетных гидрологических характеристик. Алматы, 2010.-124с.
3. Ресурсы поверхностных вод СССР. Том 14. Средняя Азия. Выпуск 2. Бассейн оз.Иссык-куль, рек Чу, Талас, Тарим.– Ленинград, Гидрометеоиздат, 1967.