Жылу озалтыштарыны ПК-і.

Жылу озалтыштарыны барлыына тн орта асиет – ол циклдік процесс, соны нтижесінде жмысты дене бастапы алпына айтып оралады. Демек, жылу озалтыштары дгелек цикл бойынша жмыс атарады. ПК-пайдалы сер коэффициенті. Оны [] = 100 % рпімен белгілейді.
ПК – двигательді атаратын А' жмысыны, ыздырыштан алатын жылу млшеріне атынасы:
Мндаы, А-атарылан пайдалы жмыс, Q1 – ыздырыштан алынан жылу млшері , Q2 – салындатыша берілген жылу млшері. max = 45%

Карно циклі. XIX асырдан бастап Жер бетінде жылу машиналары аптап кетті. Біра бл машиналарды ПК-і те тмен болды. Бу машиналарында ПК-і бар боланы 8-9%, ал алашы іштент жанатын поршеньді озалтыштардыкі 12-20%. Жылу машиналарыны ПК-ін алай ктеруге болады деген мселе туды. Бл мселені шешуде француз физигі С а д и К а р н о кп ебек етті. Ол зіні зерттеулеріні нтижесін 1824 ж. «Отты озаушы кші жне осы кшті пайдалана аелатын машиналар туралы ойлар» деген ебегінде жария етті. С.Карно максимал ммкін ммкін ПК-і идеал машина жасама болды (теориялы жолмен). Оны идеал машинасы идеал газбен жне ешандай шыынсыз жмыс істейтін еді. Мндай теориялы машина жмыс істейтін цикл Карно циклі деп аталды. Ол екі изотермадан жне екі адиабатадан тратын тйыталан процесс.

1 2 – газ лаюы кезіндегі изотерма

2 3 – газ лаю кезіндегі адиабата

3 4 – газ сыылу кезіндегі изотерма

4 1 – газ сыылу кезіндегі адиабата

Идеал жылу машинасыны максималды ПК-і (Карно циклы):
Мнда, Т1-жылу машинасы, Т2-мздатышы

1-мысал. Идеал жылу машинасыны температурасы 127 К, ал суытышты температурасы 17 К болса, бл жылу машинасына 30 кДж жылу берілсе андай жмыс атарады?
Берілгені: ХБЖ: Шешуі: t1 = 1270C 400 K t2= 170C 290 K Q = 30 кДж 30000 Дж А = ?
2. ЖЫЛУ ЭЛЕКТР СТАНЦИЯСЫ (ЖЭС) – органикалы отынды жау кезінде блініп шыатын жылу энергиясын трлендіру нтижесінде электр энергиясын ндіретін электр станциясы. ЖЭС пайдаланатын отын тріне арай – атты, сйы, газ трізді жне аралас типті отынмен жмыс істейтін ст-лара, жылу озалтыштарыны тріне арай – бу турбиналы, газ турбиналы (ГТЭС) жне іштен жану озалтышты (дизельді) ст-лара, ндірілетін энергия тріне арай – конденсациялы электр ст-лары (КЭС немесе МАЭС – Мемл. ауданаралы электр ст-лары) жне жылу электр ст-лары (жылу электр орталытары – ЖЭО), уат беру графигі бойынша – базалы (жыл бойы біркелкі жктемемен жмыс істейтін) жне пиктік (крт згермелі жктеме графигімен жмыс істейтін) ст-лар болып блінеді. Кейде ЖЭС-терге шартты трде атом электр ст-ларын, кн электр ст-ларын, геотермиялы электр ст-ларын да жатызуа болады. ЖЭС-терді электрлік жабдытарына синхронды генераторлар, генератор кернеуіні таратыш рылылары, жоарылатыш, баылау, лшеу жне басару аспаптары мен осалы жабдытары, т.б. жатады. Орган. отын (кмір, мнай, газ) орларыны мол болуына байланысты азастанда салынан электр ст-ларды басым кпшілігі (барлы электр ст-лар уатыны 87,6%-ін ндіреді) жылу электр ст-лары болып табылады. азастанны ЖЭС-теріні жиынты уаты 1999 ж. шамамен 16000 МВт-а, оны ішінде КЭС-терде 8630 МВт-а (1 Екібастз МАЭС-і – 4000 МВт, Асу МАЭС-і – 2400 МВт, Жамбыл МАЭС-і – 1230 МВт, 2 Жамбыл МАЭС-і – 1000 МВт, Маыстау энергокомбинатыны 1, 2 ЖЭС-тері – райсысыны уаты 630 МВт-тан, ЖЭО-ларды уаты 5694 МВт-а, ГТЭС-терді уаты 192 МВт-а (Теіз ГТЭС-і – 144 МВт, Жаажол ГТЭС-і – 48 МВт) жетті.

Баылау сратары:

1. Жылу озалтыштары деген не?
2. Жылу озалтыштарыны трлерін атадар. ПК андай шама?
3. Карно циклын сипаттап берідер.

Дебиеттер тізімі

1. Веников В.А., Путятин Е.В. Введение в специальность.Электроэнергетика.-М:Высшая школа, 1988г.

2.Хожин Г. «Электроэнергетика», Алматы, 2011ж.

ДРІС №10

Таырыбы «КОНДЕНСАЦИЯЛЫ ЭЛЕКТР СТАНЦИЯЛАРЫНЫ НЕГІЗГІ ЖАБДЫТАРЫ»

Жоспар

1. КЭС негзігі жабдытары

2.Пеш агрегаттары мен турбина трлері.

азіргі энергетикада жылу электр станциялары маызды рл атарады. Олар конденсациялы жне жылу электр орталытары болып екіге блінеді.

Жылу электр станцияларыны екі трінде де отын ретінде трлі маркалы кмір, оны ішінде: мазут, шымтезек, тата тас немесе газ олданылады. Кмірмен жмыс істейтін станцияларды лес саны лдеайда зор, йткені онда кбінесе металлургия мен химия нерксіптерінде олданылмайтын оыр кмірді томен баалы сорттары жаылады.

Мнай шыаратын нерксіпті арындап суі мен уатты газ кен орындарын іске осуды арасында соы кезде кптеген жылу станциялары мазут пен газды пайдаланады.

Тоза тріндегі отынды пайдаланатын жылу конденсациялы станциясыны жмысын арастырайы. Мндай отынды олдануды мынадай ерекшелігі бар: кмірді алдын-ала гітіп, тозаа айналдыру - отынны толыгымен жанып кетуін амтамасыз етеді.

Жылу конденсациялы электр станцияларыны негізгі ндірістік цехтарына мыналар жатады: отын беру, тоза дайындайтын рылгы, азан цехы, машина залы, электр энергиясын тарату рылгылары. р цехта тиісті агрегаттар мен электр жетекпен жабдыталан механизмдер орналасан. Негізгі цехтарды трлі ндірістік механизмдерін озалыса келтіретін электр озалт-ыштарды кпшілігі зіні мтаждарын тейтін шаруашылыа жатады, бдан баса осымша цехтар мен рылылар, мысалы, компрессорлы ондырылар, акккумлятор батареялары, май шаруашылыы жне т.б. жатады.

Жылу электр станциясыны технологиялы процесіні слбасындаы бес циклды атап туге болады: отын, ауа, су, бу жне электр энергиясы. Алашы шеуі шикізата жатады, ал одан аыргы нім электр энергиясы шыады. Конденсациялы станцияда бу -ндірісті аралы німі болып саналады . Енді осы циклдарды жеке-жеке арастырамыз.

Баылау сратары:

1. КЭС-ны ерекшеліктері
2. КЭС жабдытары.

Дебиеттер тізімі

1. Веников В.А., Путятин Е.В. Введение в специальность.Электроэнергетика.-М:Высшая школа, 1988г.

2.Хожин Г. «Электроэнергетика», Алматы, 2011ж.

ДРІС № 11

Таырыбы «КЭС-те технологиялы процесс арылы электр энергияны алу»

Жоспар

1. КЭС-те технологиялы процесс арылы электр энергияны алу слбасы.

Сурет 11.1-Конденсациялы электр станциясыны технологиялы процесіні слбасы

>>>>- отын; — -ауа; • ••• - ттін газдары; х х х х – ащы бу; _____ - бу блу жне пайдаланылан бу; айнымалы салындатыш су; - салындатылган бу (конденсат); ОООО -стеме су; - - оректенетін су; //////- ндірілген электр энергиясы.

1 - Отынды сатайтын орын; 2 - уатыш; 3 - ленталы транспортер; 4 шикі кмір бункері; 5 — диірмен; 6 — диірмен желдеткіші; 7 - циклон; 8 -тоза бункері; 9 - тозамен оректендіргіш; 10 - азанны оттыгы; 11 азан; 12 - рлегіш желдеткіш; 13 ~ ауа жылытыш; 14 - су экономайзері; 15 ттін соргыш; 16 - кл стагыш; 17 - ттін мржасы; 18 — бу турбинасы; 19 - конденсатор; 20 - эжектор; 21 - айнымалы соргыш; 22 -конденсатты соргыш; 23,24 - томенгі ысымды су ыздыргыш; 25 - деаэ-ратор; 26 - азанды оректендіру соргышы; 27,28 - жогары ысымды су ыздыргыш; 29 - химиялы су тазалатыш; 30 - электр генераторы; 32 -озіндік мтажды трансформаторы; 33 - тарату рылгысы; 34 - жогары кернеудегі тарату рылгысы; 35 - эжекторлы соргы; 36 дымкыл клді ашытыа жеткізетін жуып шаятын соргы.

Отын. Отын оймасы ойма еніне те аралыты жне рельс бойымен жретін кпірлік кмір тиектерімен жабдыталан. Кейде оларды орнына бекіткіш лебедкалар (шыырлар) олданылады, олар кмірді саталатын орнынан керегінше алып, уатыша салып, кмір жіберетін 3 ленталы транспортерлерге тиейді. Уаткыш кмірді белгілі бір млшерге дейін уатайды. Кмір уаталаннан кейін 3 клбеу жабы эстакадалар арылы кмір 4 бункеріне тседі. Отын жіберу ленталы тарнспортерлері «жібі» арылы жзеге асырылады. делмеген кмір бункер-ісрінен отын диірмендерге 5 тсіп, тозаа айналады. Тоза диірмен желдеткіші 6 арылы арнайы рылылара-циклондара 7 тсіп тнады, ал одан кмір бункерлеріні арасында орналасан тоза бункерлеріне 8 келіп тседі. детте бл этапта кмір тозаы бумен ратылады.

Тоза буекерінен (8) тоза бралмалы шнек – транспортермен азанны (11) отты рылысына (10) беріледі де, тоза оректендіргіші арылы жанарыа (шілтерге) рленеді. Тозады нрлен-прушіге ажетті ауа диірмен желдеткіштеріні ауа жйесінен алынады.

Шлак пен кл азан астында орналасан кл бункеріне тгіледі, одан эжектор сорысы 35 арылы шыарылып, бырлар мен ашы каналдарда жуыш сорыны 36 кмегімен кл йіндісіне апарылады.

Ауа.Отынны толыымен жанып кетуі шін, оан рлегіш желдеткіштерді 12 кмегімен берілетін оттегі ажет. Огтыа і спес брын ауа жылытылады. Бл масатта шыатын ттінні жылуы олданылады. уелі 600°С температуралы бл газдар су жономайзері 14 арылы тіп (су циклын ара), ал одан 3500-4000°С шамасындаы жеткілікті жоары температура алып, ауа жылытыша 13 келіп тседі. Ауа жылытыш бір-біріне парал-іель бірнеше каналдара блінген, онда ауа мен газ жылу беруді жасарту масатында бір-біріне арсы озалады. Ауа жылытыш-тан кейін, 120°-150°С температурадаы таз кл стаыш 16 арылы етіп, ттін шыатын мржаа 17 арай жылжиды. Газ ттін шыа-іын мржадан табии кш серімен жылжиды, мнда ттін шыа-іын мржаны ажегті биіктікте болуы керек жне тарту кші осымша трде ттін сорылармен 15, яни ажегті сирету туды-ратын желдеткіштермен амтамасыз етіледі.

Бу.азіргі электр станцияларында бу азаныны екі, барабан-ды жне тура аынды трі олданылады. Бірінші типті азандар-да суды булану процесі азанны оттыына 10 тік орналасан бырларда теді. бырды тменгі жаында олар екі коллекто-ра бірігіп, ал жоарыда клдене орналасан барабана кіреді.

Барабандаы су дегейі шамамен оны ортасына дейін келеді, барабанны жоары блігі бу жинаыш ретінде олданылады. Мнан со бу жылытыштар арылы тіп, ратылып, турби-наа 18 келіп тседі. Барабанды азандарды бу німділігі шама-мен 400 т/са.

Тура аынды азандарды бу жинаыш ондырысы болмай-ды, азан жмыс істеген кезде бу шиыршы (спираль) трінде салынан бу жылытыштан тіп, турбинаа арай жылжиды. Мндай азана су келмей алан жадайда, жоары температу-ралы отты зонасында орналасан бырларды тменгі абат-тары жанып кетеді. Міне, сондытан бу турбиналы жетекті жаб-дытау сорыларын олдану кзделіп отыр.

Тура аынды азандар 600-ден 3000 т/са дейінгі бу німділігін пайдалану трысында салынан. детте, оны райсысы тікелей турбинамен жалгасып жне генератормен бірлесіп, бірттас жйе райды.

Бу турбина сатылары арылы фундамент ішінде орналасан конденсатора 19 келіп тседі.

Мнда бу конденсаторды айналмалы сумен салындату ар-ылы оюланып, конденсата, яни азандарды жабдытауа ол-данылатын химиялы таза суа айналады.

«Конденсациялы» деген атауды зі электр станцияларына мынадан келді: пайдаланылан бу толыымен пайдаланылатын суды жылытуа олданылатын, турбинадан блініп шыан бу млшерін санамаанда, конденсаторда салындатылады.

азіргі азандарда ысым 100-ден 170 ат дейін, ал темпера-турасы 530-600°С дейінгі бу олданылады. Конденсаторда бу эжектор (20) арылы 0,03-0,04 ат дейін сйытылады.

Алайда, пайдаланылан буда жылуы лі де кп, ал жылу шы-ыны жоары боландытан, мндай станцияларды пайдалы сер коэффициенті 40-42%-дан аспайды. Бл рине отынны жылу шыару ммкіндігіні штен-бірінен кбіні жмсалмайтынын корсетеді. Біра конденсациялы станциялар 4000 МВт жне одан да жоары уата арналып салынуы ммкін, бл крделі шыынды крт тмендетіп, электр энергиясыны тменгі нын амтамасыз етеді.

Су. Су айналымы тртке блінеді:

а) конденсатордаы буды салындататын айналмалы су суаттан сорылар 21 аркылы алынып, конденсатора йылады. Конденсатордан айналма су тоана айтадан здігінен аады. Стан-цияныуаттылыына арай, тоанны да салындату беті тиісті олемде боланы дрыс.

Конденсат конденсатордан конденсат сорылары 22 арылы іартып шыарылып, тмен ысымдаы жылытыштардан 23, 24 ніп, деаэратора 25 келіп тседі;

б) суаттан алынан стеме (осымша) су химиялы су тазалаыштан 29 тіп, булану нтижесінде жоалтан шыындарды толыратын конденсата осылып, деарэратора тседі.

«Деаэратор» атауы пайдаланылатын судаы еріген ауа оттегінен ажырайтынын крсетеді. Суды жылытып, оттекті шыарамыз, олай болмаан жадайда азан металыны мжілуіне желіп соады;

в) конденсат пен осымша судан азана ажетті пайдаланатын су аламыз. Ол азана жабдытау сорылары 26 арылы йымды. уелі су жоары ысымды 27, 28 жылытыштар арылы тіп, экономайзерге 14 тседі, мнда ол азандаы су температурасына жуы температураа дейін жылытылады, онан со пайдаланатын су азана йылады. Турбиналарды трлі сатыларынан блініп шыатын бу, ол жылу кші ондырысыны пайдалы
ісер коэффициентіні жептеуір артуын амтамасыз етеді.

Электр энергиясы.Турбинамен бір білікте синхронды гене-ратор 30 орналасан. Осындай станциялар детте отын шыары-іатын жерлерде, электр энергиясын тікелей пайланатын ттыну-шылардан алыста салынады. Аса уатты мндай станцияларды салуда тиісті су ресурстары, яни бгет рылысы арылы салы-натын, ажетті млшердегі суы бар зендер мен суаттар ажет.

Сондытан конденсациялы станцияларыны генераторлары жоарылатыш трансформаторлы 31 шыырлара (блок) осы-лып, ндірілетін энергия 350-500 кВ жоары кернеулі жйені )лектр желісі арылы беріледі.

Станцияны электр энергиясы кернеуіне байланысты ондаан, жздеген жне мыдаан километрдегі тмендеткіш трансформа-торлы осалы станциялара беріледі. Айматы электр станциялар трансформаторлардан 32 ажетті электр энергиясын алып, шиналармен тарматану трінде жала-сады. Трансформаторды екінші жаы 3-6 кВ-ты 33 таратушы ондырыны жинатаушы шиналарына осылып, электр энерги-ясы электр озалтыштарына жне баса да ттынушылара беріледі.

11.2-суретте азіргі уатты жылу электр станциясыны бас кор-пусыны клдене имасы крсетілген.

11.2-сурет. Конденсациялы электр станциясыны бас корпусыны клдене имасы

1 Отын беру рылысы, 2. Бункер, 3. тоза дайындайтын рылгы 4. деаэратор блогы, 5. Машина залы. 6 азан, 7 ауа жылытыш, 8. Кл стаыш. 9. Ттін сорыш. 10. Ттін мржасы.

Деаэратор машина залы мен азан цехыны арасында орналасан. Бункерлі галерея мен тоза даярлайтын рылы азан цехы-ны о жаынан абысады. Кл стаыштар мен ттін сорылар бас корпус нен ттін шыатын мржа арасынан сырта шыары-лады.

р трт азана биіктігі 1206 мегр мржа орнату карастыры-лады.

Міне, бл электр станциялары (МАЭС-КЭС) электр оніміні наыз айнар коздері болып есептелінеді (2.1 сурет). МАЭС пай-далы сер коэффициенті 40% шамасында, себебі турбиналарды айналдыран бу тікелей салындатыша (конденсатора) баыт-талады да, жылу энергиясыны шыыны жылу электр орталыта-рымен салыстыранда едуір кобірек тседі.

Конденсациялы электр станцияларды ерекшеліктері:

1. Ммкіндігінше, отын ке орны бар жерге салынады.

2. ндірілген электр энергиясыны басым копшілік болігі кер-псуі 110-1150 кВ электр желісіне беріледі.

3. Электр энергиясын ондіру графигімен жмыс істейді.

4. Томенгі манервлі станция. Себебі турбинаны салын кйінен кмыса осу шін жне тиісті электрлі жкті алу 3-10 саата созылады.

5. Пайдалы сер коэффициенті шартты трде тмен 30-40%.

Баылау сратары:

1. КЭС-те технологиялы процесс арылы электр энергияны алу слбасында орналасан жабдытарды атадар.

дебиттер тізімі:

1. Г.Хожин «Электроэнергетика».Оулы. Алматы;ЖШС РПБК «Дуір, 2011-416 бет

2. Кабашев Р.А. ж. б. Жылу техникасы: Оулы/ Р.А. Кабашев, А.К. Кадырбаев, A.M. Кекилбаев. -Алматы: «Бастау» баспаханасы, 2008. - 425 б. Суреттері 140 сурет. Библиографиялы тізімі 17. ISBN 9965-814-30-9

ДРІС № 12

Таырыбы «ЖЭО ЭЛЕКТР ЭНЕРГИЯНЫ АЛУДЫ ТЕХНОЛОГИЯЛЫ ПРОЦЕСІ»

Жоспар

1. ЖЭО-да электр энергияны алуды технологиялы процесі

Жылу электр орталытары ттынушыларды тек электр энер-і иясымен ана емес, сонымен атар бу тріндегі жылумен немесе ысты сумен амтамасыз етеді.

Осы масатта саты аралы турбиналардан алынатын, пайдаланатын суды регенеративті трде жылытатын буды блінуінен баса буды таы да екі трлі блінуі жзеге асырылады: бірі -7 10 атм. жне одан да жоары ысымдаы бумен ндірісті ам-сыздандырса, ал екіншісі - 1,2 атм. ысымдаы бу трын йлерді жылумен амтамасыз етеді.

Мны зі екі трлі масатты кздейді: біріншіден, ысымы 100-ден 10 атм-а тмендегеннен кейін де рі арай бу тымды пайдаланылады, бл ретте цехтардаы жне й жылыту жйесіндегі іиімсіз са азандардан бас тартуа тура келеді; екіншіден, кон-денсатора пайдаланылан буды аз ана блігі тсіп, айналмалы су мен жылу шыыны крт тмендейді.

Осыны нтижесінде жылу электр орталытарыны жалпы пайдалы сер коэффициенті 60%-а дейін артады, яни е лкен деген конденсациялы станцияларды пайдалы сер коэффициен-гімен салыстыранда 1,5 есе кп.

Алайда жылу электр орталытары ттынуа жаын жерлерде, кобінесе алада немесе ндірістік ксіпорын орталыында орналасуы керек, йгкені ЖЭО-нан 4 6 км радиусты бумен амтама-сыз ету аса тиімді, сйтіп, жергілікгі ттынушылар 6-10 кВ электр )нергиясымен амтамасыз етіледі. Мны зі аида бойынша жылу электр орталытарыны 200-300 МВт-а дейінгі уаттылы-гын шектейді. Яни куатты жылу электр орталытары ттынушы-ларды саны аса лкен болан жадайда ана салынады.

Мндай станцияларда да жоарыда айтылып кеткен бес цикл орындалады, отын жне ауа циклдары ауданды электрстанцияларыны комплекстерімен бірдей. Ал алан ш циклды айырма-шылытары тмендегідей (12.1-сурет).

Бу. Жоарыда айтыландай жылу электр орталытарында буды блінуіні арнаулы екі трі бар. нерксіптік бліну кезінде бу тікелей ндіріске тседі. Жылумен амтамасыз ету жйесіндегі блінген бу жылытыштарда, бойлерде 37 пайдаланылады, онда жылыту жйесін ысты су немі жылытып отырады да белгіленген жйеде тарматы сорылармен 38 теді.

12.1-сурет. Жылу электр орталыыны технологиялы процесіні станымдык слбасы.

а) жергілікті тутынушыларга берілетін электр энергиясы; б) азан-нан турбинага жеткізілетін бу; г) экономайзер мен азанга берілетін оректендіру суы; в) ндіріске жіберілетін бу; д) деаэратор блімі; 18 - турбина, 19 конденсатор; 20 - эжектор; 21 - айнымалы соргы; 22 - конденсатты соргы; 23,24 - тменгі ысымды су ыздыргыш; 25 -деаэратор; 26 - азанды оректендіретін соргы; 27,28 - жогары ысымды су ыздыргыш; 30 электр генераторы; 31 - жогарлатыш трансформа-тор; 32 - зіндік мтажды трансформаторы; 33 - озіндік мщтажды пшрату рылгысы; 34 жогары кернеудегі тарату рылгы; 37 - жылы-///V жуйесіні бойлері; 38 - торапты соргы; 39 - бойлерді конденсатты сорысы.

Су. Айналмалы су, конденсат, стеме жне пайдалынатын су осы трт аын ауданды электр станцияларыны аындарымен бірдей.

Мынаны айта кеткен орынды: зен немесе тоаннан алшата орналасан алалы жылу электр орталытарында айналмалы суды салындату градирни арылы, яни мнара трінде салынан рылыстар арылы жзеге асырылады. Су градирниге беріліп, одан тмен арай соралап аып, салындатылады.

Жылу электр орталытарыны жоарыда айтылан тасында-рына жылумен амтамасыз ету жйесіні айналмалы ысты суы мен конденсат осылады, бу конденсат бойлерде тзіліп, бойлерді конденсат сорылары 39 арылы деаэратора тседі.

Осы слбада крсетілмеген цифрларды маынасына КЭС-ты гехнологиялы процесіні слбасындаы белгілерге арасаыз, тсінесіз.

Электр энергиясы.Жылу электр орталытарыны генераторы жергілікті ттынушыларды 6-10 кВ кернеулі генераторына, яни ндірістік ксіпорындар мен трансформаторлы ондырыларды камтамасыз етуге арналан кабельдер тарайтын, жинактаушы шиналара тікелей осылады. Сонымен, р жылу электр орталы-гына жинатаушы шиналар ажет, йткені олар станцияны зіндік грансформаторларын 32 жабдытайды.

Сонымен атар, жылу электр орталытары баса да станция-лармен немесе энергия жйесімен зара уат алмасу масатында байланысады. Ттынушылармен алынатын бу р уаыт бірлігінде міндетті трде з жмысын атаруы керек, яни белгілі бір уат ндірілуі керек. Бл ретте, жылу жне электр энергиясын ттыну-шыларды арасында идеал балансты болуы ммкін емес жне де бл жадайда негізігі анытауыш ретінде жылу гтынуы алына-тын боландытан, трлі уаыт кезеінде жйеге берілегін не одан алынатын арты немесе кем электр уаты алынады.

Сондытан жылу электр орталытарында 6-10 кВ кернеуі ге-нератор шиналарын 35-220 кВ-тан жоары кернеулі генератор шиналарымен байланыстарытын бір немесе екі байланыс транс-форматорлары 31 орнатылады, одан электр берілісіні кмегімен осы жылу электр орталыыны энергия жйесімен байланысы жзеге асырылады.

Жылу электр орталыыны негізгі рылыстарын біріктіру.

12.2-суретте лгі ретінде жылу электр орталыыны негізгі -рылыстарыны растырылуы крсегілген. Мнда, бас корпус-тан 37-35 м ашытыта кернеуі 6-10 кВ генераторлы жабы рылысы, ал бас басару каланы оан жанаса орналасан. Одан 10 м ашытыта ту копірімен белгіленг ен жоарылатыш трансформаторлары бар бір немесе екі ашы тарату рылгылары ор-яаласан. Негізінен аланда, біріктіру станымы аудандык электр етанцияларындаыдай.

12.2-сурет. Жылу электр орталыыны негізгі рылыстарын орналастыру слбасы

1-азан цехы. 2. Машина залы. 3. Турбогенераторлар. 4. Оту копірі. 5. Негізгі басару аланы. 6. 6-10 кВ тарату урылгы йі. 7. 6-10 кВ Т шиналары мен генераторларды осатын ток ткізгіштер. 8. 6 10 кВ Т мен трансфориаторларды косатын ток откізгіш. 9. Куштік трансформа-торлары. 10. 110 кВ АТ 11. 35 кВ АТ. 12, 13. Электр беріліс желілері.

Негізгі рылыстарды біріктірудг наты жоспары рине, кергілікті жадайларга, станцияны уаттылыына арай алуан трлі болып келеді.

Жылу энергиясын толы пайдалану арасында ЖЭО-ны пайдалы сер коэффициенті 60-65%-ке жаын, яни азіргі гехника ірежесінде е жоары крсеткішке таяу.

Жылу электр орталытарыны ерекшеліктері:

1. Жылу энергиясын ттынушыларга жаын салады.

2. детте келінген отынмен жмыс істейді.

3. ндірілген электр энергиясыны айтарлытай блігін жер-і. іікті ттыыушылара таратады.

4. Негізгі жылу энергиясын ндіру графигімен жмыс істейді.

5. Тменгі манервлі станция (КЭС сияты).

6. Баска электр станциялармен салыстыранда пайдалы сер коэффициенті шартты трде (=0,6-0,65%).

Баылау сратары:

1. ЖЭО-те технологиялы процесс арылы электр энергияны алу слбасында орналасан жабдытарды атадар.

Дебиттер тізімі

1. Г.Хожин «Электроэнергетика».Оулы. Алматы;ЖШС РПБК «Дуір, 2011-416 бет

ДРІС № 13

Таырыбы«АТОМДЫ УАТЫ АЛУДЫ ФИЗИКАЛЫ НЕГІЗДЕРІ»

Жоспар

1.Атомды уаты алуды физикалы негіздері.

2.Отын-ядорлы АЭС цикл.

3. АЭС жіктеуы.

Атом гректі блінбейтін деген сзінен шыкан деп болжаан азіргі физика атом жніндегі брыны тсінікке тбірлі згерістер енгізді, теориялы жне эксперименттік зергтеулер атомны рамында ондаган жай блшектерді бар екенін длелдеді. Оан мыс тар жатады: о зарядты атом ядросын райтын біршама ауыр ротондар жне электр зарядтары млде жо нейтрондар.

Жеіл блшектерге мыналар жатады: теріс зарядты электрондар, позитрондар, нейтрино жне басалары. Аралы типті бліктер де орын алады.

Атомдаы барлы болшектер ішкі аралы кш арылы сталынып трады. Мндай кштердін болуына арамастан, кейбір , радиоактивті элементтерде (уран, торий, плутоний) ядроны здігінен баяу ыдырауы жреді, ол блшек ядросьгнан шыатын сулелергеласады, оларды шартты трде , жне сулеленулері атайды.

Баска атомдарды ядролары оларды сырты блшектерін атылау нтижесінде ыдырайды, мысала белгілі жылдамдытаы нейтрондар немесе протондарды алуа болады.

Ядро ыдыраан кезде, ішкі ядролы кштер босайды, мны зі кп млшерде жылу шыаруа ласады. Атомды салмаы 235, 1 кг уран атомдары ыдыраанда жылу энергиясыны электр энерги-ясына айналуы нтижесінде 25 млн. кВтса электр энер-гиясын алуа болатындыы белгілі болды, ал синтездеу арылы 1 кг сутегі ыдыраса 180 млн. кВт са энергия блінеді.

Атом ішіндегі энергия, энергияны сарылмас оры болып саналады. Дниежзіндегі электр станциясы брыны Кеес Одаында 1954 жылы іске осылды.

Уран азаны немесе реактор атом элекгр станциясыны негізгі агрегаты болып саналады.

азіргі кезде реакторларды кптеген ралымдары зерттеліп жасалынды. Алашы атом электр станциясында графитті су реакторы ондырылды (13,1-сурет).

Отын ретінде 1 радиоактивті заттарды стерженьдері, мысалы, уран U²³⁵ олданылады. Радиоактивті ыдырау кезінде орасан зор жылдамдыпен нейтрондар блініп шыады да, олар уранны кршілес атомдарын атылап, жаа нейтрондарды блініп шы-гуына ыпал жасайды (13.2-сурег), Міне осыны нтижесінде бас-арылатын тізбекті реакция пайда болады. Алашы жадайда электрондарды озалу жолына баяулатыштар ойылады.

Ауыр суды рамына сутекті екі атомыны орнына сутекті екі изотопы кіреді. Элементтерде ядроларыны рамындаы прогондар саны бірдей болып, ал нейтрондар саны р трлі болса, бл элементтер изотоптар деп аталады. Мысалы, сутек ядросы (Н) бір протоннан трады

13.2-сурет. Нейтрондарды серінен ураннытізбекті реакциясыны бліну слбасы.

1. Уран ядролары. 2. Нейтроидар.

Сутекті бірінші изотопыны ядросы (протий) бір протоннан жне электроннан трса, сутекті екінші изотопыны ядросы (дей-терий) бір протоннан жне бір нейтроннан трады, дейтерий ауыр суды химиялы формуласына кіреді. шінші изотоп тритий, ол бір протон жне нейтроннан трады.

Бл ретте баяулатыш ретінде 2 графит, кдімгі су, ауыр су жне баса заттар олданылады.

азіргі кезде ауыр су баяулатыш ретінде сирек олданыла-ды, ойгкені оны алуа кп шыын жмсалады. Ауыр суды 1 тонна-сын электролиз немесе химиялы діспен алу шін 30-40 т. су жмсалады.

Баяулатышта нейтрондар жылдамдыы кемиді, бл ретте, энергетикалы атом

ондырыларында олданылатын жылуды ораеан зор млшері блініп шыатынын айта кеткен орынды. Жылу тасушы ретінде су немесе сйык металл алынады. Электрондарды бліну процесін реттеу шін бордан, кадмийден жне нейтрондарды арынды трде сііретін баса да материалдардан жасалынатын реттеуші стержень 3 олданылады.

Бл стержень арылы ядролы процесті бседетіп немесе кшейтуге болады. Нейтрондар азаннан шыып кетпес шін азанны ішкі жа-тары шаылдырышпен 4 апталады.

Шаылдырыштар баяулатыш асиегтері бар материалдар-дан мысалы, графиттен, берилий тортыынан жне т.б, жасалады.

Жмыскерлерді адам міріне ауіпті суледен сатау шін реактор барлы жаынан орасын табаы тріндегі биологиялы ораныспен, алы бетон плиталарымен 5, сонымен атар су жейдесімен апталады. Жылу тасушы 6 ретінде су алынады.

Атом энергетикалык ондырысыны негізгі слбасы 13.3 -суретте берілген.

1 санымен реактор белгіленген, онда отын ретінде уранны изотоптары U²³⁵сонымен катар, плутоний Pu олданылады. Бастапкы элементтермен салыстыранда изотоптарды радиоактивгі апарлым жоары.

Реакторда жылытылган су соры 3 аркылы жылу алмастырыша 2 йылады. Бл биологиялы бргыдан ауіпті радиоактивті су, ол ондырыны бірінші контурына жатады. Казіргі ондыры-ларды бірінші контурындаы су 250⁰С-та, 100 ат, ысымында болады. Бл ретте суды кайнап кетпеуін кадаалау ажет. Жылу алмастырыштаы бастапкы су екінші контурлы радиоактивтігі жо суды жылытып, буа айналдырады, ол 30-35 ат ысымды электр генераторын 5 айналдыратын турбинаа 4 келіп тседі. Пайдаланылан бу конденсатора 6 арай жылжиды. Конденсат соры 7 арылы айтадан жылу алмастырыша жіберіледі. Бірінші радиоактивті контурды барлы агрегаттары адамдардан ошауландырылып, дистанциялы жне автоматты трде басарылады.

азіргі ірі электр станцияларында графитті су реакторларыны орнына біршама уаттылыы аз су реакторлары олданылады. мнда кдімгі су шапша нейтрондарды баяулатышы болып саналады.

13.4-суретте куаты 210 МВт атом электр станциясынын негізгі технологиялы схемасы бейнеленген. Бірінші кезекті ондыры уаты 210 МВт блоктан трады, оан бір реактор, райсысы 70 МВт алты генератор кіреді. Сйтіп, р екі бу генераторы бір турбинаны жабдытайды. Турбиналар - бір білікті, екі цилиндрлі; тменгі ысымны бір блігі - екі конденсаторлы, екі тасынды болып келеді.

Бірінші контура реактор 1 жне бассейн 2 жатады, бассейнде жарты жыл бойында ядролы жаныш заттарды пайдаланылан стерженьдері сакталады, Осы масатта бл стерженьдер арнайы кассеталара 3 бекітіліп, мнан со оларды деу шін арнайы зауыттара жібереді. Бірінші контура мыналар жатады: бу генераторлары 4, негізгі айналма насостар 5, жылытыш насостар 6, арнаулы химиялы су дісімен тазалау жне крсетілген рылыларды байланыстырып тратын бырлар.

Реакторды биологиялы ораны оларды оршаан бетон плиталардан, болат табатар мен су жейдесінен трады.

Бірінші контурдаы су тйыталан циклде реактор мен бу генераторы (азан) арасында айналады, азаннан шыатын бу трбинаа 7 келіп тседі.

Пайдаланылан бу айналма насос 11 аркылы айналмалы сумен салындатылан екі конденсатора келіп тседі. Екінші контура насоспен 12 берілетін конденсат кіреді, ол тменгі ысымдаы 13 айта ыздырыш (жылткыш) арылы деаэратора 14 беріледі. Мнан со екінші контурлы су пайдалану насосы 15 аркылы жоары ысымды жылытыштардан 16 тіп, бу генераторына келіп тседі.

Слбада турбинаны екі блігінен шыатын буды срыпталу атары крсетілген, ол тменті жне жоары ысымды жылытыштар мен жылыту жйесі бойлеріндегі пйдаланатын суды жылытуа арналан.

1-Реактор. 2. Пайдаланылган стерженьдерді сатайтын бассейн 3. Арнаиы кассеталар. 4. Бу генераторы. 5. Неггі айналма соргысы 6. Ырінші контурды оректендіру соргысы 7. Турбинаны жогары ысым-ды болігі. 9. Электр генераторы. 10. Салындатыш. II. Салындаткыш суды аыналма соргысы. 12. Турбинаны салындатыш соргысы П Тмснгі ысьімды су жылытышы. 14. Деаэратор. 15. оректендіру соргысы 16. Жогары ысымды су жылытышы. 17. Жылу жйесіндегі соргы. 18. Ьоилер. 19. Химиялы тсілмен суды тазалау урылгысы. 20. Конденсат суы. 21. Салындатыш айналма су. 22. Жылу желісі (торабы).

Жылытыштар мен бойлер конденсаты уелі анарлым тмен темпсратуралы жылытыштара, сонан со 13.4-суретте зік сызыпен крсетілгендей деаэратора келіп тседі.

Тармагы сорылар 17 жылумен амтамасыз ету жйесіндегі ысты суды айналымын жзеге асырады.

Бірінші контурды зиянды радиоактивтігін арттыратын корозия німдерінен реакторды тазалау масатында су жылу таратушы химиялы - су дісімен здіксіз тазалау 19 процесіне штас-тырылып, жабдытаушы соры 6 арылы реактора тседі.

Баылау сратары:

1. Бірінші контурлы реактор алай жмыс істейді?

2. Атом станциясында энергияны ндіруді технологиялы принципін айт

Дебиеттер тізімі

1. Веников В.А., Путятин Е.В. Введение в специальность.Электроэнергетика.-М:Высшая школа, 1988г.

2.Хожин Г. «Электроэнергетика», Алматы, 2011ж.

ДРІС № 15

Таырыбы«ГАЗ-ТУРБИНАЛЫ ЖНЕ ПАР-ГАЗДЫ ОНДЫРЫЛАР»

Жоспар

1. ГТУ-да жне ПГУ-да технологиялы процесс арылы электр энергияны алу.

Газ турбиналы электр станциясыны негізгі блігі - газ турбина ондырылары. Бндай ондырылар жмыс істеу шін отын (сйы немесе газ) мен ауа оспасы немесе алдын-ала ыздырыл-ан ауа пайдаланылады. Алдын-ала ыздырылан ауаны темпера-турасы жне ысымы жоары болу керек. Газ турбинасы газды жылу энергиясын турбина роторыны кинетикалы энергиясына айналдырады.

Ротор дегеніміз турбинанаы бірнеше калашалар орнатылган айналмалы блігі. Сонымен газ турбинасында отынны энергиясы механикалы энергияа айналады.

арапайым газ турбина ондыргысыныц жмыс істеу схемасы 15.1-суретте крсетілген. Жану камсрасына (1) сйы немесе газ трізді отын жне ауа беріледі. Жану камерасында дайындалан, жоары температуралы жне ысымы лксн газ (2) турбина (3) роторыны алашаларына беріледі. Осы газ роторды алаша-ларына лкен ысым тсіреді де, турбинаныц роторын жылдам айналдырады. Турбинаа (3) электр тоыны генераторы (4) жаласады. Турбина білігіні айналу жылдамдыы минутына 3000 айналыма жетеді. Сондай жылдамдыпен турбинаа осылан электргенерагор (4) жне компрессор (5) айналады. Аырында электрмагниттік индукция заы бойынша статорды орамында электр озаушы кш пайда болады (КЭС, АЭС, СЭС-ы сияты).

Айта кететін бір мселе компрессор (5) ауаны (6) белгілі бір ысыммен жану камерасына (1) беру керек. Бл ысымы бар ауа (6) турбинадан жмыс атарып шыан газ бен (8) алдымен ыздырылады да содан кейін жан камерасына беріледі. Нтижесінде отынны жану тиімділігі артады да, газ турбиналы кондыры-ны пайдалы сер коэффициенті кбейеді. азіргі уаытта уаты 25 100 МВт газ турбиналары электр станцияларында пайдаланады.

15.1-сурет. Газ турбиналы станцияны станымды слбасы.

//////- отын; # # # - ауа: ••• - жану нілй (продукты сгорания).

1. Жану камерасы. 2. ысымы жне температурасы жоары газ. 3. Газ турбинасы. 4. Электр генераторы. 5. Компрессор. 6. Белігілі ысымы бар ауа. 7. Ауаны (газды) жылытатын рылы (генератор).

Осындай электр станциясыны пайдалы сер коэффициенті 29-34 пайыза жетеді.

Газ турбиналы электр станциясы - жоары маневрлі (1-2 минутта жмыса осылады). азіргі энергетикалы жйеде ол кбіне резервтегі энергия кзі ретінде олданылады.

Бу-газ турбиналы электр станциясы (БГТЭС)

Газ турбинасыны экономикалы тиімділігін арттыру шін дейі бу-газ турбиналары олданылады. Бу-газ ондырылары жмыс істеу шін екі энергия кзі- бу жне газ пайдаланылады. Бу-газ ондырыларыны станымды слбасы 15.2-суретте крсетілген. Бл ондыры былайша жмыс істейді: Бу-газ турбина-ларында отын бу генераторыны (1) отын жаатын жерінде жаылады да, бу генераторында пайдаланылан бу, бу турбинасына (5) жеткізіледі.

600-750°С дейін салындатылан газ бу генераторынан газ турбинасына (3) енеді. Сонымен бу-газ ондырыларында екі электр генераторы (4) жмыс істейді: біреуі бу турбипасымен (5), екіншісі газ турбинасымен (3) білік аркылы осылан. Бу немесе газ турбинасы жмыс істегенде электр генераторы да (4) іске осылады. рі арай электр энергиясын ндіру процесі КЭС пен АЭС-ы сияты жреді. Газ турбинасыны уаты бу турбинасыны уатымен салыстыранда 20 пайыздан аспауы керек. Газ (3) жне бу турбинасынан (5) жмыс атарып шыан газ, суды бу генераторына (1) жеткізбей трып, алдымен осы суды ыздыруа пайдаланады.

15.2 сурет Бу-газ ондырыларыны станымды слбасы.

1-Бу генераторы, 2-Компресор, 3-Газ турбинасы, 4.Электр генераторы, 5-Бу турбинасы, 6-Салындатыш(конденсатор), 7-Соы, 8-Экономайзер.

Аыргы нтижесінде бу-газ ондыргыларыны отын шыгыны азайып, ал пайдалы сер коэффициенті 44 пайыза жетеді.

Бу-газ ондырылары баса трдегі слбамен де жмыс істей алады, ягни газ турбинасында жмыс атарып шыан газ бу азанына берілуі ммкін. Бл жадайда газ турбинасы бу кші ондырыларыны бір блігі болып есептелінеді.

Газ турбинасыны жану камерасында 30-40 пайызга дейін отын жаылады да, ал алан отын бу генераторына беріледі. азіргі уаытта уаты 200-250 МВт бу-газ ондырылары электр станцияларында олданылады.

Баылау сратары:

1. арапайым газ турбина ондыргысыныц жмыс істеу принципі.

2.Бу-газ ондырылары жмыс істеу принципі.

Дебиеттер тізімі

1. Веников В.А., Путятин Е.В. Введение в специальность.Электроэнергетика.-М:Высшая школа, 1988г.

2.Хожин Г. «Электроэнергетика», Алматы, 2011ж.

ДРІС № 17

Таырыбы «МГД-ГЕНЕРАТОРЛАРЫ. ТЕРМОЭЛЕКТРЛЫ ГЕНЕРАТОРЛАРЫ»

Жоспар

1. ТЭГ жне МГД-генераторды жмыс станымы.

2. Технологиялы слбаны ерекшеліктері

Электр энергияны ндіруді жаа тсілдеріні ажеттілігі.

Дниежзі халы энергияны барлы трін (химиялы, механикалы, жылу, т.б.) оны ішінде электр энергияны кп пайдаланады. Энергияны пайдалану арыны нерксіпті суіне, ндірісті дамуына жне халыты санына байланысты. Сондытан 1-кестеде дниежзіндегі жалпы энергетикалы уатты млшері, халыты саны жне электр энергияны пайдалану динамикасы салыстырмалы трде берілген.

Энергияны орасан зор млшерін ттынуа байланысты осы электр энергияны ндіруді жаа тсілдерін табу мселелері арастырылуда. азіргі кезде электр энергияны энергияны баса трінен трлендіріп алумен ана анааттануа болмайды. Себебі органикалы отын орыны шегі бар екендігі белгілі. Сонымен атар, азіргі уаытта жылу электр станцияларыны пайдалы сер коэффициенті 40 пайыздан кп аспайды.

Дегенмен жаын болашата (шамамен 20-25 жылды ішінде) жылу электр станциялары энергия ндірудегі негізгі кз болып саналады. Сондытан оларды рал-жабдытарын жне технологиясын дамыту - басты мселе.

Химиялы энергияны, жылу энергиясын жне ядролы энергияны тікелей электр энергиясына трлендіру энергетика орла-рын айтарлытай кбейтеді.

Энергияны р трінен электр энергиясын алу химиялы немесе физикалы задара негізделген.

Мысалы:

1. Химиялы энергия кздеріне - гальваникалы элементтер, аккумуляторлар жне электрхимиялы генераторлары жатады. Бларды жмыс істеуі химиялы реагенттерді тотыу - алпына келу реакциясыны энергиясын пайдалануа негізделген.

2. Физикалы энергия кздеріне - жылу электронды генераторлар, фотоэлектрлі батареялар жне эмиссиялы генераторлар жатады.

Энергияны магниттік гидродинамика дісімен трлендіру (МГД)

Электр энергияны энергияны баса трлерінен тікелей алу тсілі атомды физиканы, плазмалы физиканы, металлургияны жне ылымны баса да салаларыны жетістіктерімен тыыз байланысты.

М. Фарадейді электромагниттік индукция былысы туралы заыны электр энергияны ндірудегі маызы зор. Ол за бойынша магниттік рісте айналып озалушы сымда электр озалыс кші пайда болады. Сым есебінде атты, сйы немесе газ тріндегі заттарды да олдануа болады.

Магнит рісіні ток ткізгіш сйытармен немесе газбен зара серін зерттейтін ылым саласын магнитогидродинамика (МГД) деп атайды.

Мысалы, Жерді магнит рісінде орналасан тзды суы бар зен аыныны тар жерінде электр озаушы кш пайда болатындыы белгілі болды.

Электромагниттік индукция былысы заы бойынша тзды суы бар зенні жаасына суа батырылан пластинкалар (2) жаланан сымда (1) электр тоы пайда болады (17.1-сурет). Ол токты жерді магнит рісіні индукциясына жне аып жатан тзды суды жылдамдьгына пропорционал екендігін Кельвин анытады. Суды аатын баытын згерткенде электр тогыны баыты згереді.

17.1-сурет. Кельвинні МГД-генераторыны слбасы.

1. Ток ткізгіш. 2. Пластинкалар

азіргі МГД - генераторыны жмыс істеу принципі осы кел-тірілген Кельвинні теориясына негізделген. Осы жадайды МГД - генераторыны жмыс істеу слбасынан круге болады (17.2-сурет). Металл пластинаны (1) арасынан белгілі баытта жне кинетикалы энергиясы бар ион-далан газ ткізіледі. Иондалан газды ткізгіш екендігі бізге белгілі.

17.2-сурет. МГД-генераторыныстанымды слбасы.

1.Темір пластиналар.

Екі пластинаны (1) те кшті магнит рісіне орналастыра-ды (N-S). Сонда электромагниттік индукция былысы бойынша екі пластинаны арасында электр озаушы кш (ЭК) пайда болады. Егерде осы пластиналарды (1) сырты кедергімен (R) осса тізбекте электр тоы жреді (17.2-суретте стрелкамен крсетілген).

Тотаусыз ткізіліп жатан иондалан газ плазмадаы топен магнит рісіні серінен пайда болатын электрдинамикалы кшпен тежеледі. Осы крсетілген процесті бу немесе газ турбинасындаы тежеуіш кштермен салыстырса, оларды састыын байауа болады. Бу жне газ турбинасындаы тежеуіш кштер, оларды жмыс алашаларыны бу немесе газ блшектеріне тигізетін кштеріні серінен пайда болатындыы белгілі. Сонымен, бу жне газ турбинасында немесе МГД - генераторында да энергияны трлендіру тежеуіш кшті жеу шін атарылатын жмыса байланысты.

андай болса да бір газды жоары температураа дейін (3000°С) ыздырса, оны ішкі энергиясы артады. Егерде осы газды ткізгіш ретінде олданып жне оны МГД-генераторыны жмыс денелерінде ыздырып лайтса, онда газды жылу энергиясы тікелей электр энергиясына айналады.

Бндай электр станцияларына алдымен магнитогидродинамикалы генераторлы (МГД-генераторы) электр станциялары жатады. Мндаы МГД-генераторларын КЭС типті станциялара осымша салу жобаланады. Олар кдімгі азандарда олданылмайтын 2500-3000°К жылу потенциалдарын олданады.

17.3-сурет. МГД генераторды станымды слбасы.

1. Жану камерасы. 2. Жылу алмастыргыш. 3. МГД-генератор. 4. Электромагнит орамы. 5. Бу генераторы. 6. Турбина. 7. Электргенераторы. 8. Бу салкындаткыш (конденсатор).

9. Соргы.

Отынны газ тріндегі німдері (оан тез иондалатын «присадка», кіреді) жоары кернеулі магнит рісімен МГД-ні каналына баытталады. Каналдаы иондалан газдарды кинетикалы энергиясы траты токты электр энергиясына, сонан со ш фазалы айнымалы энергияа айналып, ттынушылар пайдалану шін энергетикалы жйеге баытталады.

МГД-ны каналыны пайдаланылан 2000°К шамасындаы температурадаы газдары азана, одан жылу электр станцияларыны бу турбинасына жіберіледі.

МГД-генераторын олданатын жылу электр станциясыны пайдалы сер коэффициента 50-60 пайыза жетеді. Сйтіп, МГД-генераторы жылу электр станциясыны экономикалы крсеткіштерін жоарылатады.

Баылау сратары:

1. Магнитогидродинамика (МГД) деп нені атайды?

2. МГД генераторды станымды слбасы.

Дебиеттер тізімі

1. Веников В.А., Путятин Е.В. Введение в специальность.Электроэнергетика.-М:Высшая школа, 1988г.

2.Хожин Г. «Электроэнергетика», Алматы, 2011ж.

ДРІС № 18

Таырыбы «ГЕЛИО ЭЛЕКТР ОНДЫРЫЛАР, ЖЕЛ ЭЛЕКТР ОНДЫРЫЛАР, ЙЫЛЫУ ЭЛЕКТР СТАНЦИЯЛАРЫ»

Жоспар

1. Кн сулесіні энергиясын пайдаланатын электрстанциялары.

2. Жел электр станциялары.

3. Дизель электр стацниялары.

4. Электр ондарынын негіздері

Е уатты энергия кзі - кн энергиясы. Кн сулесіні толы уаты 4,10 млрд. кВт болып есептелінеді. Жер бетіні кн сулесіне тік орналасан рбір шаршы метріне 0,35 кВт, ал жалпы жер бетіне 1,4 кВт кн сулесіні радиациясы тсетіндігі аныталан. рине, бл келтірілген цифрлар кн энергиясын пайдалануды зерттеуді ажеттігін длелдейді. Дниежзінде кн энергиясын электр энергиясына трлендіруді бірнеше баыты зерттеліп отыр.

Олар:

1. Термодинамикалы цикл арылы кн энергиясын электр энергиясына айналдыру.

2. Фотоэлектрлік дісті олдану.

3. Жартылай ткізгішті генераторларды пайдалану.
18.1-суретте кн батареясы элементіні слбасы крсетілген.

18.1-сурет. Кн батареясы элементіні слбасы

Кн батареясыны уаты бірнеше ондаан немесе жздеген киловата жетеді. Оны пайдалы сер коэффициенті 25% да, баасы жоары. Сондытан кн батареясын пайдаланып кн энерги-ясын электр энергиясына айналдыру, зірге ндірісте кп олданылмайды.

Ал, кн энергиясын жартылай ткізгішті генераторларды олданып, электр энергиясына трлендіру дамымай отыр. Оларды пайдалы сер коэффициенті 6-12 пайыздан аспайды.

Беттік абат: 1. ткізгіштігі п-типті кремний.

2. ткізгіштігі р-типті монокристалды кремний. 3,4 - электродтар.

Сонымен, алдаы уаытта кн энергиясын электр энергиясына трлендіруді е тиімді дісі - термодинамикалы цикл тсілі болып отыр.

18.2-суретте кн энергиясын электр энергиясына термодинамикалы цикл тсілмен трлендіру ондырысыны слбасы берілген

Бл ондырыны жмыс станымы мынадай: Биік мнараа сумен толтырылан кн азаны 1 ондырылан. Мнараны жанына кптеген суле жина&