Халыаралы ыты жйесі.

ы жйесі мен халыаралы ы (жекеше алып арастыранда) жйесі жайындаы мселелер маызды болып келеді. Екі ымды айта кетуге болады, яни лтты ыты жйесі (яни ішкі мемлекеттік ы жйесі) мен халыаралы ы жйесі. Бл ымны райсысы бірдей болып табылмайды, сонымен атар, олар р трлі кеістікте ралай жреді. лтты ы жйесі салалара, институттар мен нормалара блінуін крсетеді; яни жария ыты, жеке ыты,, ылмысты ыты жне т.б. лтты ы жйесі, рбір жеке алып арастырылатын мемлекетке тн нрсе. Халыаралы ы жйесі бір ана халыаралы ыты мемлекетаралы сипатынан туындайды. Бл жйеде жалпы жне ерекше блімдерге блінуі крсетіледі, осы шеберде андай да бір салалара жататындыы, институттара блінуі, е аыры нормалара келіп тіреледі. Мны ш тармаа блінуі халыаралы ыты ерекше бліміне атысты болып саналады. Жалпы блімінде, тек негізгі кіріспелік сипатындаы тараулары жайында айтылады, алайда оларды біразы халыаралы ыты наты нормаларын айткенмен де біріктіре тседі. Соан сйкес, оларды шеберінде халыаралы атынастарды наты реттелуі жзеге асырылады, мысала халыаралы шарттарды ыы, халыаралы ытаы жауапкершілік, халыаралы йымдарды ыы.

Жалпы блім ішіне мыналар кіреді:

Халыаралы ы ымы, тарихы, ызметі, аидалары;

Халыаралы ы субьектілері;

Халыаралы ы айнар кздері;

Халыаралы шарттар ыы;

Халыаралы йымдар ыы;

Халыаралы ытаы жауапкершілік.

Ерекше блім ішіне:

Халыаралы аіпсіздік ыы жне дауларды бейбіт жолмен реттеу;

Дипломатиялы жне консулды ы;

Адамны халыаралы ытары мен халы мселесі;

Халыаралы ытаы жер мселесі;

Халыаралы оамды ы;

Халыаралы экономикалы ы;

Халыаралы теіз ыы;

Халыаралы уе ыы;

Халыаралы экологиялы ы;

Халыаралы арыш ыы;

Халыаралы ылмысты ы.

Халыаралы ы – бл ыты р трлі: саяси,экономикалы жне мемлекетер арасындаы баса да зара арым-атнасты, сонымен атар халыаралы зара арым – атнаса атысушы баса да рлымдарды реттейтін ы саласы. Ол мемлекет ішішдегі баса да ытар саласынан згеше болатын ты айрыша жйесі ана емес. Халыаралы ы халыаралы зара арым-атнасты реттейтін жне мемлекеті келісім еркін білдіретін келісім жне жай нормалар аидаларыны жйесін білдіреді.

Халыаралы ыты сатау,халыаралы ыты белгіленген шегі жне лгісі клемінде жеке жне алалы лшеммен амтамасыз етіледі.

ы тжырымы халыаралы ыа да жатады. Оны анытаудаы рбір элементіні халыаралы ыта з ерекшелегі болады. мысалы, халыаралы ыа ыты дстрлі белгілері тн:мемлекеттік еркіндік сипатаы блыс ; зады нормалары белгілі бір оамды зара арым-атнастарды реттеу ;халыаралы ыты нормаларды сатауды мжбрлі амтамасыз ету.

Блармен бірге, халыаралы ыа бір неше зіндік ерекшеліктер тн.

Реттеу саласы.Халыаралы ыты мемлекетпен пайда болу негізінен байланысты екеніне арамастан,ол жеке мемлекет ыы немесе мемлекет стінен арайтын ы болып табылмайды. Ол мемлекетерді зара досты арым-атынастарды орнытыратын жне оны амтамасыз ететін халыаралы ы болып табылады.Бл арым-атнас ереже бойынша, саяси,экономикалы жне баса да, зіні р трлі табии дегейіне,саяси жаына,ішкі рылымына,ауматы блігіне, трындарды санына байланысты р трлі болатын, мемлекетерді арасындаы атнастар.Таы бір айта кететін жай, халыаралы ы саласын халыаралы атынас объектісі-бл,ы субъектілеріні жалпыа бірдей танылан аидалар мен халыаралы зара атынас нормалары негізінде бір-бірімен ыты атынаса тсуі.Объектіні трін шке бледі:Айма,іс-рекет (ызмет), істен бас тарту. Мысала, айма мселесі объект ретінде жиі кездеседі, сірес скери жаынан.Бейбітшілік мселесі, зара кмекті тсіне білу, бл мемлекеттер арасындаы р трлі ыты арым – атынасты обътісі болады. Бейтарапты, соыс жргізуді задары мен дстрлері туралы проблемалар, объектісі, халыаралыты ыты аидаларымен нормалары айшы келмеуге тиіс.

Халыаралы ыты зара арым-атнасты аймаы кеейген сайын, объектіні де шебері лая тсуде. Мысала, арышты байланысты ыы, атомды уатты бейбіт масатта пайдалану , ішкі континенттік мемлекеттерді мртебесі сияты жаа баыттар, объектіні жаа жйесін райды. Халыаралы ыты мемлекеттік ытан таы бір айырмашылыы , ол – ыты норманы амтамасыз ету абілеті. ыты субътілерімен келісімге келуден баса да, халыаралы ыты мжбрлеу шараларын олданады. Соысына, жекеше жне йымды асиет тн. Халыаралы ыты нормасы мемлекеттер арасындаы зара келісім жасау кезінде а лыптасады. Баса сзбен айтанда, халыаралы ыты, ыты аз немесе одан кп негізгі зіне тн ерекшілігі б ар.

Мемлекетті ішкі ыыны барлы саласындаы тласы,яни ы пен міндетті иегері , зады жне жеке тлалар болып табылады. Халыаралы ы тлалары екі топа блінеді:

1-топ-негізгі тлалар (субъектілер)

а) егеменді мемлекеттер:

б) зіні туелсіздігі шін кресіп жатан лттар мен хадлытар.

2-топ- айталама топтар:

в) халыаралы йымдар;

г) мемлекетке сас рылымдар (образование)

Соы жылдары халыаралы ыты дамуында , халыаралы ы субъектісін дамуында халыаралы ы субъектісіні теорисыны ке олдау тапты.

Халыаралы ы нормаларыны алыптасу абілетті оны ерекшілігі болып табылады.

Мемдлекетті ішкі ытарын мемлекетті арнайы органдары щрады жне лтты тікелей ыты субъектілеріне міндетті болды.

Халыаралы ыты алыптасуы рдесі басаша болады. Берілген рдіс негізінде мемлекеттермен келісімге келу, ілімі (теориясы), халыаралы ыты нормасын ру дісі сас. Бл ілім, Г.И.Тункинні халыаралы ытары ебектерінде дамытылан жне ілім мен тжірибені негізі болып табылады.

Бл ілімге байланысты халыаралы ыты нормасы келісулі немесе жай жне мемлекеттерді зара келісімімен болады. Халыаралы ы нормасы екі, бірнеше немесе кп мемлекеттерді зара келісімдері арылы атысушыларыны е маызды жне жалпы мінез-лы тн .

Халыаралы ыты негізгі аидасы халыаралы атнасты жне халыаралы ыты азіргі кездегі жйесіні е маызды задылыын білдіреді.

аидалар жйесіне мыналар тн:

1)мбебапты (универсалды);

2)жалпыдан олдау тапан ;

3)жалпыа міндеттілік ;

4)тратылы.

Бл халыаралы ы жйесіндегілерді соысын , олады рамыны ерекшеліктерін анытайды. Негізгі аидалары ыты формаа рсімделеді , егер « жалпы халыаралы ыты императивтік нормасы, норма болып табылса халыаралы зара арым-атнастаы мемлекттер оны ттастай абылдайды жне мойындайды». Б Жарысыны екінші бабы, оны іске ауысуыны негізгі аидалары мен оны амтамасыз ету шараларын анытайды. Одан баса, мазмнны негізгі аидалары, халыаралы ыты аидалары туралы 1970 жылы абылданан Декларацияда ашып крсетілген.1975 жылы абылданан Хельсинки кеесі Еуропадаы ауіпсіздік жне ынтыматасты мжілісіні орытынды актісінде негізгі аидаларыны мазмны рі арай дамыан.