Таырып. Халыаралы ыты аидалары

1. Халыаралы ыты негізгі аидаларыны тсінігі жне жйесі.

2. аидаларыны трлері

3. ыты жалпы аидалары туралы мселелер.

Халыаралы ыты дамуындаы маызды белгілерді бірі, оны негізгі аидалары рліні дамуында, басаша айтанда, ол белгілі бір атынастардаы халыаралы ы субьектілеріні тртіптеріненегізделген, заи ошауланан нормалары болып шыады.

ыты нормалармен салыстыранда, аида за мерзімді, рі згеріп тратын мн-жайларды серіне кп шырамайды. Сонымен бірге нормалара араанда аидалар за мерзім ішінде алыптасады.

аидалар дегеніміз- андай да бір жйені негізін алайтын идеялар, наты жйені барлы нормалары баынатын, рекеті клемді нормалар болып табылады.

Халыаралы ыты негізгі аидалары- халыаралы ыты зіні пайда болуы кезеімен сйкес келмейтін саната жатады. Халыаралы ыты аидалары оны басты ережелері болып табылады, оны халыаралы-ыты толы нормалары мен араатынасын задаы нормаларды конституциялы аидаларыны араатынасымен салыстыруа болады.

Халыаралы ыты негізгі аидалары-зіндік сипаттамасы бар дербес ыты саната жатады. Біріншіден: аидалары барлы ыты жйеге таралады. Екіншіден: олар міндетті (императивті) сипатта jus cogens. шіншіден: аидалара жйе раушы рл сипаты тн. Тртіншіден: аидалара задылы лшемі тн болады.

1970 жылы Декларацияда халыаралы ыты 7 аидасы мазмндалан:

  • Кш олданбау немесе кш олданамын деп оан-лоы жасамау аидасы;
  • Ішкі істерге араласпау аидасы;
  • Халыаралы дауларды бейбіт жолмен шешу аидасы;
  • Мемлекеттерді зара міндетті ы нтыматасу аидасы:
  • Халытарды тедік жне зін-зі басару аидасы;
  • Мемлекеттерді дербес тедік аидасы;
  • Міндеттемелерді адал орындау аидасы.

Халыаралы ынтыматастыты айындайтын аидалар тобына мыналар жатады:

  • Мемлекеттерді дербес тедік аидасы
  • ол спау аидасы
  • Халытарды теылы жне зін-зі басару аидасы
  • Мемлекеттерді ы нтыматасу аидасы
  • Халыаралы міндеттемелерді адал орындау аидасы.

Мемлекеттерді экономикалы, лекметтік жне саяси жйелерінен туелсіз бейбіт атар мір сру аидасы.Осы аидаа сйкес, мемлекеттер халыаралы бейбітшілік пен ауіпсіздікті олдауа, сондай а зара тиімді ы нтыматастыты дамутуа міндетті.

Кш олданбау немесе кш олданамын деп оан лоы жасамау аидасы.Алаш рет бейбітшілік туралы Декретте жарияланан басыншылы соыса тыйым салу аидасы, 1935-1939ж.ж жасалан шабуыл жасамау жне бейтарапты жне беутарапты туралы шарттарда заи бекітілген болатын.

Халыаралы дауларды бейбіт жолмен шешу аидасы.Халыаралы дауларды бейбіт жолмен шешу, халыаралы ы аидасы ретінде алаш соыстан бас тарту туралы 1928 ж. Париж шертында бекітілген еді. Дауларды бейбіт жолмен шешу аидасын дрыс тсіну шін «халыаралы дау» тсінігін айындауды маызы зор.

Мемлекеттерді ауматы ттастыы аидасы.1970ж. Декларацияда осы аида кш олданбау немесе кш олданамын деп оан-лоы жасамау аидасыны бір блігі ретінде баяндалан.

Шекараларды мызымастыы аидасы.Шекараларды мызымастыы аидасыны мні бл аиданы соыс пен бейбітшілік мселелерін шешудегі за мерзімді трірибемен амтамасыз етілгенімен айындалады.

Мемлекеттерді дербес тедігі аидасы.Дербес тедік аидасы арама айшы оамды жйелері бар мемлекеттерді теытараын мойындауды білдіреді. Е алдымен дербес тедік элементтеріні бірі-рбір мемлекетті заи тедік ыы аталан. Дербес тедікті мойындау, мемлекеттерді туелсіздігін рметтеу-мемлекеттерді лемдік аренада бейбіт атар мір сру саясатыны басты элементті болып табылады. азіргі заманны басты масаты-осы аидаларды халыаралы проблемаларды шешу барысында саталуын амтамасыз ету.

Ішкі істерге ол спаушылы аидасы.Мемлекеттерді бір-біріні істеріне араласпауы туралы мселе феодализм дуірінде пайда болан еді. Бл кезеде ол спаушылыты ыты норма ретінде шартты рсімдеу - те сирек кездесетін былыс болатын. аиданы зады мазмны 1970 ж. Халыаралы ыты негізгі аидалары туралы Декларацияда баяндалан. «Бірде бір мемлекет зіні дербес ытарын жзеге асыру барысында жне одан андай да бір артышылытара ие болу шін баса мемлекетті зіне баындыру масатында экономикалы, саяси шараларды немесе кез келген баса сипаттаы шараларды олдана да, ктермелейде алмайды.»

«Бірде бір мемлкет баса мемлекетті рылымын зорлы зомбылы жолымен згертуге баытталан арулы, зиянкес немесе террорлы рекеттерді йымдастырмауы, кмектеспеуі, шаыстырмауы, олдамауы тиіс.» Бл нысанны маызды ндылыы – оны сипатталу атадыы мен зілді кесілді екендігінде.

Халытарды теылы жне зін-зі билеу аидасы.Бл аида ортатандырылан абсмалютті монархияны орнаан кезеінде, XV-XVI асырларда пайда болан. Халытарды те ылы жне зін зі билеу аидасыны тжырымдамасында халытарды здеріні саяси мртебесін айындауы туралы былай делінген:

  • Басару нысаныны еркін тадау
  • здеріні мемлекеттік рылымын айындау
  • зіні саяси, леуметтік жне мдени дамуын з алауынша жзеге асыру.
  • Мемлекетті аусаты ттастыын орау.

Мемлекеттерді ы нтыматасу аидасы. Осы аидаа сйкес, мемлекеттді здеріні ы нтыматастытарын барлы салалар бойынша дамутуа міндеттеледі. 1975 ж. орытынды Актімен 1970 ж. Декларациядаы осы аиданы тжырымдамасын салыстыра араанда, мемлекеттерді бл аиданы материалды мазмн жаынан толытыруа тырысанын байауа болады.

Адам ытарын рметтеу аидасы.Осы аиданы мазмнына сйкес, мемлекеттерді азаматты жне саяси ана емес, сонымен біурге леуметтік экономикалы ытарды да сатауды здеріне міндет етіп жктейді. Осы заманы халыаралы атынастарда, баяы алпынша адамны неегізгі ытарымен нгізгі ытары мен бостандытарывн апартеид, геноцид, нсілшілдік сипаттарын дрекі жне жаппай бзу лі де орын алып келеді.

Халыаралы міндеттемелерді адал орындау аидасы.Халыаралы ыта ертеден а, шарттар орындалуы тиіс-pasta sunt servanda-деген аида бар. Ол кейін Б Жарысыны Кіріспесінде крініс тапты. Кейінгі жылдарда мемлекеттер арасында жасалып жатан шарттар мен келісімдер адамзатты жаа жзілік соыс аупінен арашалауа баытталан. Олар мемлекеттер арасындаы трлі ы нтыматасты жйесін алыптастыруды масат ттады. Сондытан шартты ережелерді орындалуы халыаралы бірлестіктегі бейбітшілік пен ауіпсіздікті амтамасыз ету масатында жаа халыаралы келісімдерге ол ойылуыны кепілі бола алады.