Халыаралы шарттарды жасау

“Шарт жасасу” ымы 1969 жне 1986 жылдардаы конвенцияларда берілмеген. Біра Президентті Жарлыына сйкес шарт жасау дегеніміз- азастан Республикасыны халыаралы щартты зіне міндетті екендігіне келісуі. Бл процеске мемлекетерді келіссз жргізуінен шартты кшіне енуіне дейінгі барлы рекеттері жатады. Шарт жасау процесіні кезедеріне мтінін арастыру жне абылдау, тпнсасын бекіту жне оны міндетілігін тану енеді. Кп жадайда мемлекетер шартты жобасын келесі тарапа сынады. Ол з кезегінде шарт мтінін жасауды жеілдетеді.

Шартты арнайы жат-кілеттілік берілген тлылар ана жасауына болады. Ол кілеттілік шарт жасауды барлы немесе жекелеген кезедеріне ана берілуі ммкін. 1969 ж. конвенцияа сай мемлекет басшылары, кімет басшылары жне Сырты Істер ведомстваларыны басшылары келісім-шарт жасауа арнайы жат ажет етпейді. кілетілікті берілуі мемлекеті ішкі заы мен ретеледі. азастанны заына сай шартты Президентке, Премьер- министрге, Сырты істер министріне оны жасауа арнайы клеттіліксіз жасауа ы берілген. Шет елдегі азастан Республикасыны елшілері немесе халыаралы йымдардаы кілдікті басшысы арнайы рсатсыз сол мемлекеті шеберінде немесе халыаралы йымдарды шеберінде халыаралы шарт жасасу туралы келіссіз жргізуге ылы. Ал шарта ол оюды арнайы рсаты негізінде жргізеді. Ведомстволы шарттара министрліктер, мемлекеттік комитеттер жне басада орталы атару органдарыны, сондай-а Президенттке тікелей баынышты органдарды басшылары з кілеттілік шеберіндегі мселелер бойынша арнайы рсатсыз шарт жасасу туралы келіссз жргізеді жне олара ол оя алады.

Халыаралы шарт мтінін дайындау жне абылдау. Шарт мтінін жасау дипломатиялы жолдар арылы халыаралы йым жне халыаралы конференцияларда жзеге асырылады. Дипломатиялы келіссздер арылы кбінесе екі жаты шарттар мтіні жасалады. Халыаралы йымдарда шарт мтінін жасау оларды бас органдарына немесе арнайы сол шін рылан органдары жктеледі. Кейде халыаралы конференциялар шарт жобаларын здері де жасайды. Шарт мтінін дайындау бойынша келіссздер оны мтінін абылдауымен аяталады. Мтінін абылдау барлы атысушы мемлекетерді келісімімен жзеге асырылады. Мтіні абылдау нысаны ол ою немесе парафирлеу болуы ммкін. Халыаралы конференцияларда шарт мтінін абылдау ішкі ережелерге сай жргізіледі.Біра мндай ережелер бекітілмеген болса, онда 1969 жне 1986 ж.ж Конвенциялара сйкес, атысушы мемлекеттерді штен екі даусымен абылданады.

Халыаралы шарт мтінні тпнсасын бекіту. Шарт мтінін абылдау тп нсасын бекітумен жаласады. Мтінні тпнсасы оны тбегейлі жіне шынайы екендігін білдіреді. 1969 ж. Вена Конвенциясыны 10 –бабына сйкес, “ Шарт мтінні тпнсалылыы мен соылыы” атысушылар алдын-ала келісілген тртіппен немесе ол ою, ad referendum,парафирлеу, конференциясыны орытынды актісін шыарумен бекітіледі.

 

3. Халыаралы шарттарды орындалуы.

 

Кшіне енген шарт ана зады салдар тудырады. Вена конвенцияларына сйкес, шартты кшіне ену тртібі жне кні шартта белгіленеді немесе атысушылармен келісіледі. Мысалы, шарттар ратификацияланан, ол ойылан немесе ратификациялы грамотоларыны белгілі саны ткізілген кнен бастап кшіне енуі ммкін. Жекелеген жадайларда шартты кшіне ену уаытты мен соан байланысты туындайтын ытар мен міндеттерді рекет ету мерзімі р трлі болуы ммкін . Мысалы, скери кмекті кздейтін зара кмек туралы шарттар топтарды біреуіне шабуыл жасаан кезде ана рекет етуі немесе шабуыл болмаса млден орындалмауы ммкін. Сонымен атар,шартты кшіне ену шін мерзім берілетін кездер де болады. Кейде шарттарды кшіне ену кні белгіленбейді-кбінесе екіжаты шарттарда, йткені олар ол ойылан сттен бастап кшіне енген болып саналады. Шартты кшіне ену оны мерзіміне байланысты болады рі мерзімі шавртта крсетіледі. Шарттар мерзімді,мерзімсіз болуы ммкін. Шартты мерзімсіздігі оны рекет ету мерзімі крсетілмеуі немесе мерзімсіздігі тікелей шартта крсетілуі арылы белгіленеді. детте бейбітшілік туралы, дипломатиялы атнвас орнату туралы, шекара жнінде, аума жніндегі шарттарды мерзімін крсетілмейді. Шартты рекет етуі мен одан туындайтын міндеттемелерді рекет етуін ажырата білуі ажет. Себебі ол мерзімдер р трлі болуы ммкін. детте мндай жадай сауда шарттарында болады жне ол шартты зінде тікелей крсетіледі. Мысалы, халыаралы шартты негізінде жасалан шарттар халыаралы шарттар мерзімі біткеннен кейін де соан байланысты туындаан міндеттемелер орындаланша рекет етуі ммкін.

Екіжаты шарттарда, кпэжаты шарттар белгілі бір мерзім аралыына жасалу ммкін. Кейбір екіжаты шарттар мерзімі бітседе тарптарды бірі бас тартпайынша, кшінде бола беруі ммкін.

Шартты рекет ету мерзімін сол мерзім аяталмай трып зарту пролонгация деп аталады. Ол кзіндегі бірден жзеге асырылатын жне тараптар келісіміні негізінде жзеге асырылатын болып блінеді. Алашысы – шартта алдын ала крсетіледі. Екіншісі р трлі жолдармен жргізіледі. Кпшілік жадайда пролонгация туралы хаттама жасалады, ол хаттама кшіне ену шін мерзімі зартылып отыран шарта андай жадай ажет етілсе сондай олданылады. Мысалы, шарт ратификациялануа жататын болса, онда хаттамада ратификациялану ажет. Пролонгация туралы шарттама иерзімін зарту мселесені баса, шартты мтінін жанарту мселесін де жазуа болады. Шартты мерзімін, егер тараптар зара келіссе, ресми жат абылдамай-а ауызша негізінде де зартуа болады .

Шарттарды рекет етуі шінші мемлекеттер жне шінші халыаралы йымдар мселесімен тыыз байланысты. шінші мемлекеттермен йымдарды келісімі болмаса шартты олара кші жрмейді. Халыаралы щарттар ыыны субъектілері шарт жасаса отырып, шінші тарап ытарымен міндеттерін ескереді. Егер шарттар шінші тлаа атысты міндеттеме болса, ол міндеттемені зады кші шінші тла жазбаша келісім ана болады.

Халыаралы шарттарды талылау. Талылау дегеніміз шарттарды шынайы маанасы мен мазмнын анытау. Халыаралы шарттарды талылау аидаларына адалды, шартта олданылатын терміндер деттегі ым бойынша жне шартты объектісі мен масаттарына сай талылануы тиістілігі жатады. Талылау кіріспемен шарта жасалан осымша жаттарды кмегі арылы жзеге асырылады. Бл кезде атысушыларды кейіннен абылдаан келісімдері,шарт олдану тжіребесі,жне олданылатын халыаралы ыты нормалары ескертіледі. Егер тараптар алдын ала кздеген болса, белгілі терминдерге арнайы тсінік берілуі ммкін. Егер шартты оан атысушылар талыласа ол тпнсасын талылау деп аталады. Бндай талылауды атысущылар келісе отып жргізеді жне оны жоары зады кші болады. Аутентикалы талылау нота алмасу, хаттама нысантарында жзеге асырылады. Халыаралы йымдар жргізетін талылау халыаралы талылау деп аталады. Бл нысан шартта тікелей крсетіледі немесе тараптарды келісуімен жргізіледі. Талылауды Б-ны Халыаралы Соты немесе р трлі комиссиялар жасайды.

Талылау р трлі дістері олдану арылы жасалады. Олара граматикалы, логикалы , тарихи жне жйелік талылау жатады.

Граматикалы талылау-граматикалы жне баса да ережелер – негізінде блек сздермен шарт мазмныны маанасын анытау.

Логикалы талылауда бір баптар негізінде жне оларды бір-бірімен салыстыру арылы талылау. Бл дісті олдананда шарт мтініні бірттастыы тиіс.

Жйелік талылау- шарт ережелерін баса шарт ережелерімен салыстыра отырып талылау.

Кейде шарт жасаудан кейін кп уаыт туіне байланысты шартты масаты, мазмны, блек терминдер маанасын ашу иын болуы ммкін. Осы кездерде талылау шін шарт жасасуды тарихи мн-жайларын зірлеу матириялдарын,дипломатиялы хат алмасуды зерттеу ажет болады. Бл талылауды тарихи талылау деп атайды.

азастанда халыаралы шарттарды талылау республиканы конституциясына жне халыаралы шарттарды нормаларына сай жзеге асырылады.

Халыаралы шартты кшін тотата тру жне жою. Шартты кшін жоюы оны орындауды, уаытыны туі, жаа jus cogens нормасыны шыуы,шартта кзделген негізде денонсациялау негізінде болуы ммкін. Кейінгі жасалан шарт осыан дейінгі жасалан шартты кшін мына жадайларда жояды:1) егер екуі де бір мселені реттесе,2)егер бір-бірімен сыйласатын болса,3)егер тараптар соысын олдануа келіссе. Мемлккетті зі жасасан халыаралы шарттар ресми трде бас тартуы денонсация деп аталады . Егер шартта крсетілмесе жне атысушыларды оан ниеттері болса шартты денонсациялауа болмайды.

Халыаралы кепілдік – жасалан шарт тараптарын ажетті рекеттерді жасауа ынталандыру шараларын олданатындыын туралы мемлекетті немесе бірнеше мемлекеттерді кепілдемесі .

Шарттарды орындауды амтамасыз етуде халыаралы йымдар лкен рл атарады, йткені оны органдары атысушы мемленкеттерді з міндеттерін орындауды баылау зіретіне ие. Одан блек талаптарын орындауды амтамасыз етуге халыаралы жауапкершілік институты з лесін осады.

азастанда жасалан халыарлы шартты, соан байланысты міндеттемелерді орындалуын амтамасыз ету Республиканы Президентіне, кіметіне жктелген. Халыаралы шарттарды орындалуын жалпы адаалауды азастан Республикасыны Сырты істер министрлігі жргізеді