Азастан жне Біріккен лттар йымы
Туелсіз азастан тарихында 1992 жылды 2 наурызы азастанны Біріккен лттар йымына мшелікке абылдануымен ерекшеленеді. Еліміз Б Бас Ассамблеясыны 46-сессиясында йымны жаа мшесі ретінде ана емес, азіргі заманны е зекті халыаралы проблемалары бойынша белсенді позиция станатын мемлекет ретінде мше болды.
Б Бас Ассамблеясыны 47-сессиясында Мемлекет басшысы Н.Назарбаев азастанны халыаралы саясаты туралы айта келіп, екі маызды сынысты ала тартты. Оны біріншісі – барлы кіметтерді ізгі ниет білдіру тртібімен “бір+бір” формуласы бойынша Б-ны бітімгершілік кш-жігеріні орын руды бастау. Бл формула рбір мемлекет оан зіні ораныс бюджетінен бір пайыз бліп, жыл сайын оны бір пайыза лайтып отыруды кздейді. Осылай еткенде он жылдан со бітімгершілік сомасы он есеге седі. Екінші сынысы – Азиядаы зара Ыпалдасты жне Сенім Шаралары жніндегі Кеес (АСШК) шаыру. Мемлекет басшысыны бл бастамасы кпшілік елдер тарапынан, сондай-а Б-дан олдау тауып, азастанны сырты саясатын айындауда айтарлытай рл атарды.
1992 жылдан бері азастан тек ана халыаралы ауымдастыты мшесі ретінде абылданып оймай, сонымен бірге онда зіні лайыты орнын таба білді.
азастанны Б жйесі жмысына атысуы елімізді кпжаты дипломатиясыны басты баыттарыны бірі, ол елді егемендігі мен туелсіздігін ныайтуа септігін тигізіп, леуметтік-саяси, экономикалы жне оамны т.б. салаларында олайлы халыаралы жадайларды туызады. Осы баытты негізгі масаты халыаралы сахнада Р-ны аламды жне айматы ауіпсіздік саласындаы стратегиялы мдделерін, саясат пен экономикада ділетті лемдік тртіп пен орныты даму ортасын руды, лемдік ауымдасты мшелері арасындаы арым-атынастарды йлестіруді кздейді.
Мемлекетімізді басшылыы халыаралы ынтыматастыты маызды салаларындаы Б-ны рлін кшейтуге баытталан Б Бас Хатшысы К.Аннанны ызметін олдай отырып, Р-ны осы беделді йым, оны мамандандырылан мекемелері, орлары жне бадарламаларымен ынтыматастыын кеейтуге баытталан бадар стануда.
азастан Б-ны бітімгершілік ызметін жне оны бітімгершілік леуетін ныайту жніндегі кш-жігеріне олдау крсете отырып, Б-ны резервті келісім-шарттар жйесі мандатын кеейту шараларын о баалайды. азастанны осы баытта белсенді ызмет атаруыны длелі азастанды бітімгершілік батальоныны (азбат) рылуы, рі осы батальон сарбаздарыны Иракта тратандыру кштері атарында ызмет крсетуі болып табылады.
азастан Б-ны жне оны мамандандырылан мекемелеріні ммкіндіктерін Арал теізіні тартылуы, Семей сына алаыны радиоактивті ластануы, ауыз-су кздеріні ластануы секілді техногендік жне экологиялы апаттарды экономикалы жне гуманитарлы салдарларын азайтуа масатты трде пайдалануды кздейді. Осы трыда жеке назарды Мыжылды даму масаттары мен орныты даму станымдарын жзеге асырудаы азастанны белсенді атысуына аудару керек.
1992 жылы апаннан бастап азастанда Б-ны мамандандырылан мекемелеріні, орларыны жне бадарламаларыны кілдіктері жмыс істеуде. Оларды ызметі техникалы, кеес жне аржылы кмек крсетуге баытталан.
азіргі уаытта Б-ны азастанда келесі 15 йымы жмыс істейді: Біріккен лттар йымыны Даму бадарламасы (БДБ), Б Балалар оры (ЮНИСЕФ), Б Халы оныстану оры (ЮНФПА), Б есірткі жне ылмыс мселері жніндегі басармасы (Б ЕБ), Б Жоары комиссарыны босындар ісі жніндегі басармасы (Б ЖКББ), Б Еріктілері (БЕ), йелдер оры (ЮНИФЕМ), Халыаралы ебек йымы (ХЕ), Б білім, ылым жне мдениет мселелері жніндегі йымы (ЮНЕСКО), Дниежзілік денсаулы сатау йымы (ДДС), Б нерксіптік даму жніндегі йымы (ЮНИДО), Дниежізілік Банк (ДБ), Халыаралы валюта оры (ХВ), АТБ/ЖТБ жніндегі Б бадарламасы (ЮНЭЙДС) жне оамды апарат жніндегі департамент (АД).
Біріккен лттар йымы (Б) - жалпы зыры бар, ашы трдегі халыаралы, мемлекетаралы мбебап йым. Біріккен лттар йымы 1945 жылы КСРО, АШ, лыбритания жне ытай арасындаы келісім негізінде рылды. Біріккен лттар йымыны Жарысы 1945 жылды 26 маусымында абылданып, 1945 жылды 24 азанында кшіне енді. Біріккен лттар йымыны масаттары мен принциптері Жарыны 1-2 баптарында бекітілген. Осыан сйкес Біріккен лттар йымы мына масаттарды кздейді: • халыаралы бейбітшілік пен ауіпсіздікті амтамасыз ету; • лттарды тедігі жне зін-зі басару принципін рметтеу негізінде халытар арасында досты арым-атынасты дамыту; • экономикалы, леуметтік, мдени жне гуманитарлы сипаттаы халыаралы мселелерді шешуде жне адам ытары мен негізгі бостандытарын дамыту мен олдауда ріптестікті жзеге асыру; • лттарды осы масаттара жету жолында йлестіруші орталы болу. Біріккен лттар йымы келесі принциптерге сйеніп рекет етеді: • оны барлы мшелеріні егеменді тедігі; • оларды мойнына алан барлы халыаралы міндеттемелерді адал орындауы; • оларды арасында туындайтын халыаралы дау-жанжалдарды бейбіт жолмен шешу; • баса мемлекеттерге арсы кш олданбау немесе кш олданамын деп оан-лоы крсетпеу; • олар Біріккен лттар йымыны Жарысына сйкес жргізілетін барлы шаралара жанжаты кмек крсетуі керек; • Біріккен лттар йымы оан мше емес барлы мемлекеттерді осы принциптерді стануын талап етеді, йткені бл халыаралы бейбітшілік пен ауіпсіздікті амтамасыз ету шін ажет; • Біріккен лттар йымына Жары ешандай жадайда мемлекеттерді ішкі ісіне жататын рекеттерге араласуына ы бермейді. Кез келген бейбітшілік сйгіш, Біріккен лттар йымыны Жарысын мойындап, ондаы міндеттемелерді орындауа келіскен мемлекет Біріккен лттар йымына мше бола алады. Біріккен лттар йымыны ресми тілдері: ытай, аылшын, француз, орыс, испан тілдері. Блардан баса Бас Ассамблеяда, ауіпсіздік Кеесте жне Экономикалы жне леуметтік кеесте ресми тіл ретінде араб тілі осылды. Біріккен лттар йымыны рылымы алты басты органнан трады. Ол: Бас Ассамблея (БА), ауіпсіздік Кеесі (К), Экономикалы жне леуметтік кеес, Халыаралы сот, аморлы жніндегі Кеес жне Секретариат.