Халыаралы ыытаы ауіпсіздік, масаты жне аидалары.

жымды ауіпсіздік-бл Б Жарысында бекілген халыаралы бейбітшілік пен ауіпсіздікті олдау масатында жне осы мбебап йым мен баса айматы йымдар аясында бейбітшілікке ауіп тндіретін жне басыншылы актілеріні немесе бейбітшілікті бзатын баса ауіп-кетерлерді алдын алу жою шін мемлекеттерді жзеге асыратын орта іс-рекеттеріні жйесі.

жымды ауіпсіздік осы заманы халыаралы атынастарда кез келген мемлекетті ауіпсіздігі баса мемлекеттерді ауіпсіздігімен тыыз байланысты жне кез келген жергіліктк дау-жанжал дниежзілік соыса айналып кетуі ммкін деген маынадаы бейбітшілікті блінбейтіндігі туралы ымны бейнелуі болып табылады.

жымды ауіпсіздік, біріншіден, халыаралы ыты кпшілік мойындаан аидалары мен нормаларыны жйесі. Соны ішінде, е маыздылары кш олдану жне кш олданамын деп оан-лоы жасауа тыйым салу;туындайтын халыаралы дауларды тек бейбіт ралдар арылы шешу;туелсіздіктк рмеииеу;мемлекеттерді те ылыы;ішкі істерге ол спаушылы жне басалары. Екіншіден, жымды ауіпсіздікхалыаралы дауларды бейбіт жолмен шешу жйесі ретінде белгіленген. шіншіден, мемлекеттер ауіпсіздігі бейбітшілікке ауіп тндіру, бейбітшілікті бзу жне басыншылы актілеріні алдын алу жне жою шін жымды шаралар жйесін олдануды белгілейді. Тртіншіден, жымды ауіпсіздік арусыздану жнінде жымды шаралырды олдануды кздейді.

жымды ауіпсіздік жйесіне мыналар тн:

мемлекеттерді мынадай міндеттемелерді абылдау: мемлекеттер арасындаы зара атынастарында кш олданбау; пайда болан дауларды бейбіт жолдармен шешу, бейбітшілікке тнген кез келген ауіпті жою шін белсенді ынтыматасу.

Мемлекеттерді йымды бірлігіні болуы. Бан жымды ауіпсіздікті классикалы нысаны арылы, атап айтанда, мбебап жне айматы халыаралы йымдарды ызметі арылы ол жеткізуге болады. Сонымен бірге, йымды бірлікті консультативтік немесе лестіруші органлар ру арылы, халыаралы конференциялар мен жиналыстарды шаыру арылы амтамасыз етуге болады.

жымды ауіпсіздік жйесіні екі трі бар: мбебап жне айматы жйелер.

Мемлекеттер ауіпсіздігі проблемасын халыаралы ы жйесі трысынан арастыранда, мемлекет оны негізгі рылымы боландытан, ауіпсіздікті амтамасыз етуді біріай тетігі бар деп айтуа болады. Мемлекеттер ауіпсіздігін амтамассыз ету, халыаралы ытыматастыты дамыту жне бейбітшілікті ныайтуа жрдемдесу сияты халыаралы ауымдастыты барлы атысушыларыны негізгі міндеттері ретінде араластырылады. Мемлекеттерді сырты саясаттаы баыт-бадарлары халыаралы бейбітшілік пен ауіпсіздікті амтамасыз ету саласында рекет ететін осы замаы халыаралы ы нормаларын пайдалануды кздейді.

Халыаралы ауіпсіздік ыы- бл халыаралы ыты негізгі аидалар жйесіне сйкес келетін, бейбітшілікті амтамасыз етуге баытталан жне мемлекеттерді лемдік ауымдасты бейбітшілігі мен ауіпсіздігіне ауіп тндіретін басыншылы актілері мен зге де тсілдеріні жиынтыы.

Халыаралы ауіпсіздікті амтамасыз етуді негізгі халыаралы ыты ралдарына мыналар жатады:

Дауларды бейбіт жолмен шешу кралдары;

Жалпы жне айматы (жымды) ауіпсіздік;

арусыздану;халыаралы шиеленісті азайту жне ару-жараты жаппай шыаруды тотату жніндегі шаралар;ядролы соысты алдын алу жніндегі шаралар;

Блоктара осылмау жне бейтарапты саясаты;

Басыншылы актілерін, зін-зі орауды блтартпау жніндегі шаралар жйесі;халыаралы жргізетін шаралар;

Жеке аумактарды бейтараптандыру жне арусыздандыру, шетелдік скери базаларды тарату; ядросыз айматар ру;

Мемлекеттер арасындаы сенімді ныайту жніндегі шаралар;

Мндай шаралар жйесі зілді-кесілді емес. Халыаралы ауіпсіздікті камтамасыз ету мселелрінде лемдік тжрибеде жинаталан сайын жаа ралдар да пайда бола береді. Ал, ауіпсіздікті амтамасыз етуді азіргі халыаралы-ыты ралдары, оларды тиімділігін арттыру масатында жетілдіретін болады.

Халыаралы ауіпсіздік ыыны аидалары нормативтік сипатта. Олара тендік аидасы, бірдей ауіпсіздік аидасы, баса мемлекетті ауіпсіздігіне залал келтірмеу аидасы жатызылады.

Мндай аидалар лемдегі скери-стратегиялы тепе-тендікті фактілі заи мазмнын сипаттайды. Осы аидалара сйкес, мемлекеттер арулану денгейін ысартуа мтылып, тепе-тендікті бзбаулары тиіс. ауіпсіздікті амтамасыз ету саласындаы кез келген шаралар скери-стратегиялы тепе-тендікті сатау ажеттігіне байланысты тегерілген болуы керек. Тендік жне біркелкі ауіпсіздік аидаларыны мазмны арусыздану саласынна тікелей атысты емес. Соан орай, скери-стртегиялы тепе-тендік арулану жне арулы кштер денгйіні деттегі тепе-тендігі болып табылмайды. Стратегиялы тратылы скери-стратегиялы тепе-тендікке жатады. Ол елді жне оны одатастарыны скери луетін, мемлекеттерді географилы орналасуына, стратегиялы тжырымдамасына, армияларды аруларды жаа трлерімен жабдыталанына, кадрлік луетіне байланысты болады.

Халыаралы ауіпсіздік ыы аидаларыны зады мазмны мынадай рамдас бліктермен амтамасыз етіледі:

- р бір мемлекетті ешандай ерекшеліксіз ауіпсіздікке деген ыы;

- ауіпсіздікті жалпы жне те амтамасыз ету;

- халыаралы ауіпсіздікті амтамасыз етуде кемсітушіліктерді болмауы;

- ауіпсіздікті амтамасыз етуде ешкімні де біржаты артышылытар ала алмауы;

- з мемлекетіні ауіпсіздігін баса мемлекетті ауіпсіздігіне зиян келтіре отырып, ныайтуа тыйым салу, мндай залалдар келтіретін рекеттерден бас тарту.

Тендей ауіпсіздік аидасы халыаралы ауіпсіздік мселелеріне атысты дербес тендік аидасыны крініс табуыны бір нысены болып табылады.