Лекция ТАЛАНТТЫ ЖНЕ ДАРЫНДЫ БАЛАЛАРДЫ ОЫТУ

 

Ренцулли (1978) дарындылыты адами асиеттерді ш негізгі тобыны зара рекеттестігі негізінде наты анытады:

• орта абілеттіліктен жоары;

• тапсырмаа жоары дегейде беріліп орындау;

• шыармашылыты жоары дегейі.

 

Заманауи тсінік

Дарындылар мен талантты оушылар біртекті топ болып табылмайды, оларды райсысы ерекше асиетке ие екенін есте стау керек. Дегенмен топ жадайында дарынды жне талантты оушылар санатын арастыру кезінде біратар орта сипаттамаларды круге болады. Кейбір оушылар біратар салада осындай асиеттеріні бар екендігін крсете біледі, ал дл осы кезде басалары – тек бір ана салада крсете алады. Дарынды оушыларды кпшілігінде осындай мінез нерлым крініп трады рі арынды болуы ммкін. Дарынды жне талантты оушыларды рашанда мінез-лы бойынша бірден табу ммкін емес, йткені кейде оларды айрыша абілеттілігі крініп те трмайды. Кейбір оушыларды дарындылыы объективтік себептерді серінен крінбеуі де ммкін, болмаса оларда лі з абілеттерін крсету ммкіндігі болан жо шыар. Ал аландары ртрлі себептер бойынша лгере алмайтындарды санатына жатуы немесе з дарындылыын дейі жасырып жруі де ммкін. Енді кейбір дарынды жне талантты оушылар оуда иыншылытармен кездесуі ммкін, бл оларды шынайы абілеттеріні крінуіне кедергі болады.

Дарынды жне талантты оушылар ке рісті абілетке ие: оларды кейбірі, мселен, ылым мен техника саласындаы ерекше абілетін крсете алуы ммкін, ал кейбіреулері нерде немесе поэзияда, оамды кшбасшылыта крінер. азіргі уаытта дарынды жне талантты оушыларды оларды тек жоары зиятыны болуымен ана анытамайды. Дарындылы пен талантты тжырымдамасына атысты аидаттар жйесіне ке ауымды жалпы зияткерлік, академиялы абілеттерді, шыармашылы, кшбасылы абілеттерді, жеке ммкіншіліктері мен нердегі визуальды жне орындаушылы абілеттерді жатызуа болады. Сонымен атар олар бiр салада дарынды болса, баса салаларда иындыа тап болуы ммкін; олар дамуды бiр кезеінде те абiлеттi болса, келесі кезедерде абiлеттерiн танытпауы ммкін. Бл дарындылы пен абiлеттiлiктерді малiмдер, ата-аналар, топты баса мшелерi немесе балаларды здері айындай алады. Балаларды абiлеттiлiктерiн, біліктілігін, леуетті ммкіндіктерін крсету шiн олара жадай туызу ажет жне де бл оларды ерте жасында олар шін те иына соуы ммкін.

Макэлпайн мен Рид (1996) дарынды жне талантты оушыларды мінез-лытарыны пайдалы тізімін жасап сынды. Шындыында, бірде бір дарынды оушы келтірілген сипаттамаларды барлыына ие бола бермейді: олар барлыына да ие болуы ммкін немесе бір санаттаы барлы сипаттамалара жетіп алуы, біра басасында аздап «асауы» ммкін.

Бл блімде «дарынды» жне «талантты» деген ымдар «дарынды жне талантты» деп біріктірілді. Дегенмен кейбір зерттеушілер оларды ртрлі екендігін ала тартып, оларды саралау ажет деп санайды. Санаттарды саралаан жадайда дарындылы, бл зиятты немесе абілетті жоары дегейімен, ал талант – музыка, нер, трлі олнер, би немесе спорт жне т.б. салалардаы жоары дегеймен байланыстырады. Кейбір зерттеушілер з бетімен арауды маыздылыын екі санатпен арастырады: дарындылы анша дегенмен оларды пікірінше абілеттілікке (зияткерлікке, шыармашылыа, леуметтік аффективке жне т.б.) кбірек жатады, ал талант трлі саладаы нерлым жетістіктер (ылыми, техникалы, кркем, жеке тлалы, спортты жне т.с.с.) болып саналады дейді. Талантты кейде кемеліне жету жне лы жетістіктермен байланыстырады, біра кейде ол кптеген зыретті субъектілерді аздаан санына ана тиесілі болып алады.

 

Орытынды

• азіргі уаытта дарынды жне таланттыларды моноаспектілік аясында (мысалы, жоары IQ) арастырудан бас тартып, кпаспектілік пайдасына арайауысу рдісі алыптасуда, ол ерекше абілеттерді ке ауымынкздейді.

• абілет пен асиетке атысын анытайтын мдени ндылытар дарындылы пен талантты кез келген тжырымдамасыны маызды рамы болып табылады.

• Бадарламаны рсімі мен мазмнын анытау мультимдени келешекті те дрежесін амтуа тиіс.

• леуметтік, эмоционалды жне ынталандыру факторлары дарындылы пен талантты маызды аспектілері трысынан арастырылады.

• Оуа ызыушылы жне тілдік дады сияты мінез-лы сипаттамалары, сондай-а абстрактілі ойлау дадылары, білімні жоары дегейі, білімге штарлы пен ынта дарынды жне талантты оушыларды табуда те пайдалы болма.

• леуетті анытау жне оны тиімділігін крсету нерлым маызды.

• абілеттілік леуетін іске асыруда оушылара зырлы кмек крсету шін малімдерге бай рі кпаспектілі тжірибе ажет.