Зерттеушілік гіме

Зерттеу жмыстарын талдау барысында оушыларды білім алуы, тыдауы жне сйлеуі арасындаы байланыс аныталды. Барнс (1976) пен Мерсерді (2000) айтуынша, зерттеушілік гіме – малімдерді оушыларды гімеге тарту кезінде дамыту ажет болып табылатын гімені трі. Зерттеушілік гіме барысында оушылар з сыныптастарымен шаын топтарда жмыс істейді. Оларда орта проблема болады, бл мселе бойынша бірлескен тсінік алыптастырады; идеялармен пікір алмасып, бір-біріні идеяларын талылайды, баа береді; жымды білім мен тсінікті алыптастырады. Басаша айтанда, оушылар бірге ойланады. Оушылар зерттеушілік гімеге тартыланда, з ойларын дауыстап айтады; болжамдар сынып, талылайды. Талылау кезінде олар «ммкін», «егер», «блкім» деген сияты сздерді олданып, з идеясын длелдеу шін «сондытан» деген сзді пайдаланып, топ тарапынан олдау ажет боланда «Солай емес пе?» деген сраа сйенеді.

Осындай сценарий бойынша оушылар бір-бірін тыдап, з жауаптарын талдайды. Блай жмыс істеген оушыларды длелдері пікір алмасуды нтижесі болып шыады. Алайда, бл гіме олар шін алыптаы дние емес, сол себепті де малімдер бірігіп істеген жмысты ндылыын тсінулеріне кмектесу керек.

Малімдер шін маызы

Балалар зерттеушілік гіме жргізе алатын ортада оу жетіле бермек. Оушылар бндай ортада жмыс істегенде гімелеріне арай оларды ой-пайымдары да айындала тседі, рі малімдері мен рдастарыны кмегімен одан рі дамытылуы ммкін. Соан арамастан, бндай гіме жргізу дадылары оушылара жайдан жай келе салмайды, балалар бірлескен гімені мнін ынып, абылдауы шін малімдерге оларды баыттап отыру керек болады.

Сра ою

Сыныпта сра оюды лгісі «бастама-жауап-кейінгі рекет» (БЖ)нысаны бойынша ойылан сра екендігі аныталды. Мысала:

Бастама (малім): Адам денесінде неше сйек бар?

Жауап (оушы): Екі жз алты.

Кейінгі рекет (малім): Дрыс.

Бл модель гімеге сыныпта бастама жасайтын жне де оны баылап отыратын адам малім болатын жадайларды крсетеді (Mercer, 1995). Бндай сыныптарда оушыларды білім алуына ыпал ететін диалогтік схбат руа ммкіндік берілмейді.

Сра ою маызды дадыларды бірі болып табылады, себебі сра дрыс ойылан жадайда саба беруді тиімді ралына айналады жне де оушыларды оуына олдау крсетіп, оны жасарта жне кеейте алады. Оушыларды таырыпты тсінуіне ол жеткізуі шін малімдер олданатын сратарды екі трі: тмен дрежеліжне жоары дрежелі сратар ке олданылады деген пікір бар. Кей кездері тмен дрежелі сратарды «жабы» немесе «дрыс емес» сратар деп те атайды. Олар жаттап алуа баытталан жне де оан берілген жауап («дрыс» немесе «дрыс емес» деп) бааланады. Ал жоары дрежелі сратар ойыланда, оушылар апаратты белгілі бір жолдармен олдануа, айта руа, кеейтуге, баалауа жне талдауа тиіс болады. Тиімді педагогика аясында бл сратарды екі трі де олданылады, тек ойылатын сраты трі оны масатына арай згеріп трады. Оны стіне, сраты оушыларды білім алу абілеттеріне сйкес болатындай етіп ру ажет. Трлі ммкіндіктерге жне трлі оушылара арай сратарды саралауа болады. Оушыны білім алуын олдау шін сра оюды трткі болу, сынатан ткізу жне айта баыттаусияты ртрлі техникаларын пайдалануа болады.

Трткі болу: трткі болуа арналан сратар бірінші жауап алу шін жне оушыны жауабын тзетуге кмектесу шін ажет, айталы, сраты арапайым етіп ою, ткен материала оралу, ойа салу, дрысын абылдау жне толыыра жауап беруге итермелеу.

Сынатан ткізу: сынатан ткізуге арналан сратар оушылара анарлым толы жауап беруге, з ойларын аны білдіруге, з идеяларын дамытуа кмектесетіндей етіп рылуы ажет, сондай-а «Сіз мысал келтіре аласыз ба?» деген сияты сратар тапсырманы орындау барысында оушыа бадар беріп отырады.

айта баыттау: сраты баса оушылара айта баыттау, мысалы, «Кмектесе алатындар бар ма?»

Оытуды диалогтік тсілмен дамытудаы сратарды маызын арастыратын болса, сра ою арылы малім:

• оушыларды таырып бойынша жне сындарлы сйлеуге ынталандырады;

• оушыларды шынайы ызыушылыы мен сезімдерін анытайды;

• білімге штарлыты дамытады жне зерттеуге ынталандырады;

• оушылара білімін алыптастыруа жне вербалдандыруа кмектеседі;

• оушыларды сыни трыдан ойлауына ыпал етеді;

• оушылара сыни трыдан ойлауа кмектеседі;

• оушыларды бір-бірінен йренуіне, баса оушыларды идеяларын рметтеуіне жне баалауына ыпал етеді;

• гімелесу жне ой елегінен ткізу кмегімен ойын жинатауа кмек береді, іс-рекеттерін тередетеді жне шоырландырады;

• оытуды иындататын иындытар мен тсінбестіктерді анытайды.