Бесінші дегей – з ойын білдіру ажеттілігі

14. ойнау, оу, жмыс істеу.

з ойын білдіру ажеттілігі - ала ойан масаттарын іске асыру жне тла ретінде су ажеттілігі.

Оттегі ажеттілігі – дрыс дем алу адамны е негізі физиологиялы ажеттілігі. Оттегі жетіспегенде тыныс жиі жне беткей болады, ентігу мен жтел пайда болады. за уаыт болан гипоксия кгеруге келеді, терісі жне крінетін шырышты абаттары кгереді. Бл ажеттілікті стап тру мейірбикеге басты масат болып табылады. Адам осы ажеттілікті анааттандыра отырып, міріне ажетті андаы газ рамын алыпты дегейде стайды.

Тама ажеттілігіденсаулыты сатауа жне кіл-кйді жасы болуына аса маызы бар. Дрыс жне адекватты таматану кптеген ауруларды ауіпті факторларын жоюа кмектеседі. Мысалы, жректі ишемиялы ауруы мал майына жне холестеринге бай таамдарды немі абылдаанда пайда болады. Жарма жне сімдік жасныына бай таамдар то ішекті атерлі ісігі дамуы каупін тмендетеді. Таамда ауызды кп болуы жараны тез жазылуына кмектеседі.

Бл ажеттілікті анааттандыру масатында, мейірбике науаса дрыс жне адекватты таматану туралы кеес беру жне йрету. Науаса кнде жемістер мен ккністер, боталар, ст таамдары, майсыз ет, балы, старды жеу сынылады, аздап сары май жне кілегей, біра жмыртаны сарысын, антты, ттті таматарды, тзды, спиртті ішімдіктерді шектеу ажет.

Таматы айнатып, пісіру ажет, біра уыруа болмайды. Тама ажеттілігі анааттандырылмаанда адам денсаулыы бзылуы ммкін.

Сйыты ажеттілігі – бл кнде 1,5-2 л сйытыты олдану: су, ттті сусын, бірінші таматар, жемістер, ккністер. Осы клемдегі сйыты несеппен, нжіспен, термен, тыныс аландаы бумен блінетін шыынны орнын толтырады. Су тепе-тедігін сатау шін, адам шыан сйытытан арты млшерде суды олдану керек, йткені сусыздану белгілері пайда болуы ммкін, жйелер мен мшелерді ызметі бзылмас шін, 2 литрден арты сйыты ішуге болмайды. Науасты денсаулыы мейірбикені сусыздану мен ісінулерді пайда болу аупін болжай білуіне тікелей байланысты.

мір сру заттарын шыару ажеттілігі. Біратар ажеттіліктерді анаатандыруды кейінге алдыруа болады, біра мір сру заттарын шыару ажеттілігін за уаыта алдыруа болмайды. Кптеген науастар бл істі тек зіме атысты деп есептейді жне медициналы ызметкерге айтысы келмейді. Бзылан ажеттілікті анаатандыруда мейірбике оны жалыз алдыруа болмайды, науасты ыын сыйлауа жне пияны сатауды амтамасыз етуі ажет.

йытау жне демалу ажеттілігі– йы анбаанда андаы антты дегейі тмендейді, миды оректенуі бзылады жне ойлау процестері баяулайды, кіл блуі бзылады, есте сатау бзылады. Тнні жартысына дейін йытамаан адамда, фагоцитоз, иммунды ораныса жауап беретін андаы клеткаларды саны екі есеге азаяды.

Ауру адама йы те ажет, йткені оны кіл-кйін жасартуа кмектеседі. Адам йытап жатанда сырты тітіркендіргіштерді абылдау тмен боланымен, бл белсенді жадай болып табылады.

Адамны йысына кптеген факторлар сер етуі ммкін: физикалы шаршау, дрілер, наркотиктер, мір салты, эмоционалды кйзеліс, оршаан орта жне физикалы кш. Ауырсынумен, физикалы шаршаумен, ору жне депрессиямен осарланан кез-келген ауру йыны бзылуына келеді.

Мейірбике таайындалан дрілік заттарды сер етуі мен йыа серін науаса тсіндіру ажет.

Дем алу – физикалы жне психи­калы белсенділікті тмендеген жадайы. за уаыт ыдырып жргенде, кітап оыанда немесе арнайы босасыту жаттыуларын жасау кезінде дем алуа болады. Емдеу мекемесінде атты шу, жары шам, баса адамдарды болуы дем алуакедергі келтіреді.

Адамны мір сруіне дем алу жне йы ажет, ол йыда жатанда ажеттілігін анааттандыруа ол жеткізеді жне мейірбикеге кмек крсете алуы ммкін.

озалыс ажеттілігі. озалысты шектелуі немесе озала алмау адама кптеген мселелерді туындатады. Бндай жадай за жне немі болуы ммкін. Ол шина салынан жарааттан кейін, арнайы аспапты олдану арылы аятарды созу, созылмалы аурулары кезінде ауырсыну, ми-ан айналым бзылыстарынан кейінгі кріністерді (инсульт) салдарынан болуы ммкін.

озала алмау – ойы жараны пайда болуы, тірек-имыл мшелері, жрек, кпе жмыс ызметі бзылуыны атерлі факторыны бірі. за уаыт озалмаанда асорыту жйесінде згерістер байалады: диспепсия, метеоризм (ішті кебуі), анорексия (тбетті тмендеуі), іш ту немесе іш ату. лкен дретке отыранда атты кшену ктен ішекке, миокард инфарктіне, кпе артериясыны тромбоэмболиясына, жректі тотауына келуі ммкін. сіресе жатан алыпта озала алмау, несепті шыуын бзады жне уыта, астаушаларда абынуды, бйрек пен уыта тасты пайда болуына келеді.

озалмауды е басты мселесі науас оршаан ортамен араласа алмаандытан, тланы алыптасуына біршама сер етеді. Науасты озалмауыны затыы мен дрежесіне байланысты психолеуметтік рісінде мселелер туындауы ммкін; оуа ынтасы, уждемесі (мотивация) тмендейді, сезу мен эмоциясы кемиді.

Мейірбике озалысты бар ммкіндігінше алпына келтіруге, балдаты, таяты, протезді олдана отырып, з бетінше озалуа науасты баыттаса, науасты мір сру сапасын жасартуда лкен маызы бар.

Жынысты ажеттілік. Ол ауырсада немесе жасы лайсада бітпейді. Адамны сексуалды денсаулыына ауру, даму ааулары сер етуі ммкін. Кп адамдар шындап сексуалды мселесі болса да, бл таырыпта ашы айта алмайды. Науаста бар жне потенциалды сексуалды мселені шешуге кмектесу, денсаулы аспектілеріні барлы жаынан йлесім табуына ол жеткізеді. Науаспен гімелескенде алыпты сексуалды тсінік жне е кп таралан бзылыстары туралы наты негізгі білім болуы керек; адамны баыты, мдениеті, религиозды пікірі сексуалды ажеттілікке серін тсіну керек; мейірбике зіреті шегінен шыан мселені анытауды йрену жне науаса маманны кеесіне жгінуді сыну (сексолог дрігері, сексопатолог, андролог).

ауіпсіздік ажеттілігі.Кп адамдара ауіпсіздік деген беріктік жне жайлылыты крсетеді. райсымыз й, киім, біреуді кмегін ажетсінеміз. Науас зін ауіпсіз жадайда сезінеді, егер де керует, кресло немесе каталка бекітілген болса, палатада жне длізде еден ра жне баса заттар болмаса, араы мезгілде блме жары болса, кзі крмегенде кзілдірігі болса. Науас ауа-райына байланысты киінуі керек, тратын жері жылы болуы керек, ажет жадайда кмек крсетілуі керек. Науас з ауіпсіздігін амтамасыз еткендігіне жне айналадаылара зиян келтірмейтініне сенімді болуы керек. Кйзеліс жадайын ушытырмауы керек.

леуметтік ажеттілік– бл отбасына, достарына ажеттілік, оларды арым-атынасы, бірін-бірі олдауы, бауыр басу, жасы кру. Адамдар зін жасы круін, тсінуін алайды. Ешкім зін тастап кетуін, сйкімсіз жне жалыз алуды аламайды. Егер осылай болса, онда адамны леуметтік ажеттілігі анааттандырылмаан.

Ауыр ауруларда, жмыса абілетсіздікте немесе жасы лайанда босуыс (вакуум) пайда болады, леуметтік жаласулар жоалады. Осы жадайларда сіресе арт жне жалыз адамдарда сйлесу ажеттілігі анааттандырылмайды. Адам бл туралы айтысы келмесе де, леуметтік ажеттілікті рашан есте сатау ажет. Науасты леуметтік мселесін шеше отырып, оны мір сру сапасын біршама жасартуа болады.

Сыйлау жне зін сыйлау ажеттілігі.Адамдармен гімелескенде, зіні жеісін туралы айналадаыларды баалауына немрайлы арай алмаймыз. Адамда сыйлау жне зін сыйлау ажеттілігі пайда болады. Ебек анаат келуі керек, ал демалыс – аныты жне ызыты болуы керек. оамны леуметтік-экономикалы дегейі нерлым жоары болса, зін сыйлау ажеттілігі анааттандырылады. Ебекке жарамсыз жне арт адамдарда бл сезім жоалады, йткені оларды жетістігіне ешкім уанбайды, ызыпайды, оларда сыйлау ажеттілігін анааттандыратын ммкіншілік жо.

з ойын білдіру ажеттілігі – адам ажеттілігіні е жоары дегейі. з ойын білдіру ажеттілігін анааттандыра отырып, райсысы басалардан да арты жасадым деп сенеді. Біреулері шін з ойын білдіру – бл кітап жазу, басалары шін–ба сіру, шіншісіне–балаларды трбиелеу.

Мейірбике науасты кту жоспарын ранда, з біліктілігі аясында кмектесуі ажет.