Кеуде шеберін лшеу
Шараны орындалуы:
1. Науаса кеудесіндегі киімдерді шешуін тінеміз.
2. Науасты олын сл жанына ктеруін сраймыз.
3. Сантиметрлік лентаны артынан – жауырын брышынан тмен, алдынан – тсті IV абырадегейіне (емшек шы маы тсында) ояды.
4. лкен ст бездері бар йелдерде лентаны тсті стінен теріні ст безіне тетін аралыа ояды.
Кеуде клеткасы шеберін демді ішке алу мен шыару кезінде лшегендегі айырмашылы саны кеуде клеткасыны озалысын крсетеді жне тыныс алу кезіндегі кеуде клеткасыны экскурсиясы деп аталады.
Дене салмаыны индексі
Дене салмаыны индексі (бой-салма крсеткіші, Кетле индексі) – адамны дене салмаыны бойына сйкес келу дрежесін баалайтын крсеткіш. Дене салмаыны индексін (ДСИ) білу арылы семіздікті немесе дене салмаыны жеткіліксіздігін анытауа болады. ДСИ есептеу формуласы:
ДСИ = дене салмаы (кг)
бойы(м)2
алыпты ДСИ - 18,5 - 25.
· егер ДСИ < 18,5 – дене салмаы жеткіліксіз,
· егер ДСИ 25-29,9 – дене салмаы арты (семіздікті алды),
· егер ДСИ > 30 – семіздік.
Майды іш аймаында жиналуы денсаулыа ауіпті, себебі жректі ишемиялы аурулары, артериалы гипертония, антты диабет жне т.б. жиі кездеседі. лем статистикасы бойынша йелдерді 30-40%, ал еркектерді 10—20% -ы семіздікке жиі шырайды.
Семіздікті 3 трі бар:
- йелдерге тн трі (гиноидты семіздік) – тері асты май сан жне жамбас аймаына жиналады (сурет 40 а);
- еркектерге тн тр (андроидты немесе висцеальды семіздік) – майды іште жиналуы (сурет 40 б);
- аралас тр.
|
Сурет 40
Семіздік трі а – йелдерге тн, б – еркектерге тн
Дене салмаыны индексін анытау дене салмаы арты адамдарда семіздікті ерте диагностикалауа жне жрек-тамыр ауруларыны даму ауіпін болжауа ммкіндік береді. Дегенмен бл дісті жеткіліксіздігі де бар. Адамны таматану жадайын анытауды тура дісі оны бел айналымы клеміні сан айналымы клеміне атынасын анытау.
Бел айналымын лшеу
Бел айналымы сантиметрлі лентамен абыра асты айма пен жамбас сйектері арасынан лшенеді (е жіішке бліктен) тыныс шыаруда. Бел айналымыны алыпты крсеткіші: йелдерде 80 см кем, ал еркектерде 94 см кем.
Сан айналымын лшеу
Сан айналымы жамбасты е шыыы блігінен лшенеді, сантиметлі лента шап аралыы дегейіне жаын клдене ойылады.
Май абатыны жиналу сипаты бел айналымы клеміні сан айналымы клеміне атынасымен аныталады, алыпты жадайда йелдерде < 0,85; еркектерде < 1,0. алыпты жадайда – сан айналымыны крсеткіші бел айналымынан кп, семіздікте – сан айналымыны крсеткіші бел айналымынан кем (сурет 41).
|
Сурет 41.
Бел айналымыны сан айналымына атынасы
Термометрия
Адамны дене температурасы азаны жылу жадайыны, азадаы энергия алмасу крсеткіші болып табылады жне салыстырмалы траты болады. Температураны немі бір алыпта стап тру бір-бірімен байланысан процестер арылы, ол жылуды пайда болуы мен азадан сырты ортаа шыуы арылы іске асады. Егер жылуды пайда болуы жылуды блінуіне те болса, дене температурасы траты болады. Егер жылуды пайда болуы жылуды блінуінен басым болса, онда азаны ысып кетуі, не жылулы соы болуы ммкін. Егер жылуды блінуі жылуды пайда болуынан басым болса, азаны тоазуы болады.
Термореттеуде нервтік жне гуморалды механизм атысады. оршаан ортаны температуралы былуы терморецепторлара сер етіп, бас миына импульстар тседі жне гипоталамуста орналасан термореттеуші орталыты белсендіреді. Бл орталыты белсендіру жылуды пайда болуын жне жылуды блінуін згертеді, дене температурасы алыпты болады. Жаа туан жне тс еметін балаларда термореттеу толы алыптаспаан (жылуды блінуі жылуды пайда болуынан басым).
Адам денесіні р жеріні температурасы ртрлі болады. Е тмен тері температурасы ол саусатары мен табанда болады, е жоары — олты астында, оны сол жерде лшейді. Дені сау адамны температурасы 36,2-36,9°С те. Тік ішекте температураны лшегенде 37,5°С дейін алыпты деп есептеуге болады. Тулік ішінде адамны дене температурасы туліктік биоыраа сай аздап ктеріліп немесе тседі: е тменгі температура тнде саат 2—4 -де , максималды —саат 16—19 аралыында байалады.
Дене температурасын лшеу нтижелерін баалау:
Ø Гипотермия –36 °С тмен
Ø алыпты - 36,0 - 36,9°С
Ø Субфебрилді –37,1 -ден 37,9°С-а дейін
Ø Фебрилді - 38,0-ден 39,0°С-а дейін
Ø Пиретикалы (жоары) - 39,1-ден 40,9°С-а дейін
Ø Гиперпиретикалы (те жоары) –41°С-ден жоары.
Ø Леталды е жоары температура (лім болатын температура) 43°С райды.
Ø Леталды е тмен температура – 15-23%.
Термореттеуді бзылуы абыну жне жпалы аурумен бірге болатын ызба кезінде, ан-айналымны бзылуы (арт адамдар жылы кні сіресе аяы мен бел аймаыны тоуына шаымданады) эндокриндік жйені жаса сай згеруі (кп йелдерде климакс кезеінде ысу сезімі болады), ішімдіктер олдану кездерінде байалады.
Температураны жоарылауы (гипертермия, ысып кету) –ызба белгілері болып табылатын азаны жылу балансыны бзылуымен жне жылуды стауды жоарылауымен сиатталатын жадай. ызба – пирогенді факторларды серінен (микроорганизмдер, бтен ауыздар) термореттеуші орталы ызметіні белсенді айта руы негізінде жатан ааулы процесс. ызба жне гипертермия – бл дене температурасыны жоарылауы жалпы белгісі болып табылатын ааулы процесс. Оларды басты ерекшелігі ызба кезінде дене температурасыны дегейі сырты ортаны температурасына байланысты емес. Гипертермия кезінде тікелей байланыс болады. зіні биологиялы маызы бойынша ызба - бл ораныс-бейімделу реакциясы, ал гипертермия – термореттеуді бзылу сыныы, осыан байланысты науасты жргізу тсілі ртрлі.
ызбаны туліктік температурасыны тербелісіне байланысты бірнеше типтерін ажыратады (сурет 42).
|
Температуралы исы типтері
1. немі ызбада (febris continua) дене температурасы жоары, 39° шамасында, бірнеше кн немесе аптаа дейін 1° аралы айырмашылыта тербеліп, стап трады. Жедел жпалы ауруларда кездеседі: бртпелі сзек, крупозды пневмония жне бас.
2. Босасу немесе ремиттирленген ызба (febris remittens) дене температурасыны айын туліктік тербелісімен сипатталады (2° дейінжне одан жоары), іріді аурулар кезінде кездеседі.
3. стамалы немесе интермиттирленген ызба (febris intermittens) дене температурасы бірден 39—40° дейін жне одан жоарыа ктеріліп, ыса уаыт ішінде алыпты жне субалыпты сандара тсумен сипатталады; 1—2—3 кннен кейін ктерілу мен тсу таы айталанады. Малярияа тн.
4. Гектикалы немесе лсірететін (ажытатын) ызба (febris hectica) дене температурасы лкен туліктік тербелісімен сипатталады (3°жоары) жне алыпты, не субалыпты сандара бірден тсуімен сипатталады, ремиттирленген ызбаа араанда температураны тербелісі жоары; септистік жадайларда жне туберкулезді ауыр формасында кездеседі.
5. Бзылан ызба (febris inversa). Таертегі температурасы кешкіден де жоары болады, туберкулезде, созылан сепсисте кездеседі, болжамы олайсыз.
6. Атипиялы (дрыс емес) ызба (febris athypica) е кп кездеседі. Дене температурасыны туліктік тербелісі ртрлі, затыы аныталмайды. Ревматизм, пневмония, дизентерия, тмауда кездеседі.
7. айтымды ызба (febris recurrens). Дене температурасы бірден жоары сандара дейін ктеріледі, осы сандарда бірнеше кнге дейін стап трады, сосын алыпты сандара дейін тмендейді. Бірнеше уаыттан кейін айтадан ызба жне ремиссия ауысып отырады (ызба стамасы бірнеше рет болады, 4—5 дейін). Бндай ызба типі спирохетоздара тн (айталамалы сзек жне бас.).
8. Толын трізді ызба (febris undulans). Температурасы біртіндеп ктеріліп, біртіндеп тседі. Температураны ктерілу жне тсуді бірнеше толындары болуы ммкін, айтымды ызбадан айырмашылыы температура біртіндеп ктеріледі жне біртіндеп тседі. Бруцеллезде жне баса ауруларда кездеседі.
Дене температурасын медициналы термометрмен лшейді (ызулшегіш). Термометрді келесі трлерін ажыратады: сынапты, электронды немесе санды, инфраызыл.
Сынапты термометр
Біз дстрлі сынапты ызулшегішті лі де за уаыт олданамыз. Электронды термометрлерді пайда боланына арамастан, кбісі брынысынша тек сынапты ызу лшегішке сенеді (сурет 43).
|
Сурет 43.
Сынапты термометр
Сынапты термометр капиллярдан тратын шыны колба, оны ішінде сынап болады. Оны сері температура згергенде сынапты кеею абілетіне байланысты негізделген. Сынап баанасы ысыан кезде жоары нктеге ктеріледі де, суыанда айта тспейді. айтадан бастапы алыпа тсіру шін, ызулшегішті сілкілеуіміз ажет.
Артышылыы:
· Температураны лшеуді жоары длдігі (кемшілік жіберуі 0,1°)
· Температураны лшеу дістеріні алуан-трлілігі (олты асты, ауыз арылы, ректалды).
· за уаыт олданады (егер ызулшегішті тсіріп алмай жне онымен абайлап жмыс істесе, сынапты термометр сына оймайды). Сонымен атар кезеді трде батарейкасын ауыстыруды ажет етпейді.
· Дезинфекция жасауа еш кедергі жо (біра айнатуа болмайды).
· ызулшегішті арзан баада болуы.
Жетімсіздігі:
· ызу лшегішті корпус рылымы те нзік жне осал боландытан, тез сынып алады жне улы сынаппен ластануы жне шыны сынытары шашылуына келеді.
· Температураны лшеу уаыт затыы —10 минуттай.
· Термометрді сйір пішінде болуы, ректалды лшегенде «жоалтып алу» аупін жоарылатады.
· Кішкентай балалара ауыз арылы олданбааны дрыс.