Тыныс алу жадайын баалау

 

Дені сау адамда тыныс алу озалыстары тыныс алу блшы еттеріні жиырылуы нтижесінде болады: абыра аралы, кк еттік жне іш абырасы блшыеттері. Тыныс тынысалу орталыы жне ми ыртысымен реттеледі. Оттегі жетіспегенде немесе андаы кмірышыл газды жоарылауы кезінде тыныс алу орталыыны тітіркенуі салдарынан тынысты белсенділігі кшейеді. Кей жадайларда тыныс алу орталыы ауырлауы ммкін, ол тынысты тередігі мен жиілігін азайтуа, не тотауа дейін келеді (гипервентиляция, анда оттегі концентрациясыны кп болуы).

Науасты араанда тынысты типін, жиілігін, тередігін жне тыныс алуды озалыс сипатын анытайды. Науасты кеуде клеткасына олын ойып, не фонендоскопты кмегімен тыныс алу озалысын сезу арылы, дем алу-дем шыару циклін арап есептеуге болады. Тынысты баылауды науаса білдірмей жргізу ажеттігін есте сатау керек. Егер науас бізді баылауымызды білсе, ол «кмектесу» жасайды жне тыныс алу озалысы жиілігін згертеді. Бл дрыс нтиже алуа кедергі жасайды.

Мына дісті олданан дрыс: науасты олын алып, пульс жиілігін есептеп жатандай болып, шын мнінде бір минуттаы тыныс алу озалыс жиілігін есептеу керек.

Тыныс алуды ш типін ажыратады: кеуде, іш жне аралас.

· Тыныс алуды кеуделік типіндетыныс алу озалысы абыра аралы блшы еттерді кмегімен іске асады. Демді ішке аланда кеуде клеткасы кеейеді жне аздап ктеріледі, демді сырта шыаранда – тарылады жне шамалы тмендейді. Бндай тыныс типі йелдерде жиі кездеседі.

· Тыныс алуды іштік типіндекк ет жне ішті блшы еттері жмыс істейді. Демді ішке аланда кк ет жиырылады жне тмендейді, ол кеуде уысында теріс ысымды жоарылатады, осы кезде кпе ауаа толады, іш абырасы сырта арай шыады. Демді сырта шыаранда– кк ет босасиды жне ктеріледі, іш абырасы бастапы алыпа келеді. Бндай тыныс типі ер адамдарда жиі кездеседі.

· Тыныс алуды аралас типіндетыныс алу озалысы абыра аралы блшы еттерді, кк ет жне ішті блшы еттері арылы жиырылады.

Тыныс алу жиілігі. Дем алу жне дем шыару жиынтыы бір тыныс алу озалысы деп есептеледі. Тыныс алуды 1 минуттаы саны тыныс алу озалыс жиілігі (ТЖ) немесе жай тыныс алу жиілігі деп аталады. Дені сау лкен адамны тынысы ыраты, дем алу жне дем шыару бірдей жиілігімен ерекшелінеді (минутына 16—20 тыныс).

Тынысты есептеу тынышты жадайында жргізілуі керек, есептеу алдында науас физикалы жмыс жасамауы керек, тама ішпеуі немесе аладамауы ажет, йткені бл жадайлар тыныс алу жиілігін жоарылатады. Физикалы кш тскенде,таматан со тыныс жиілейді, йы кезінде— азаяды. Біра тынысты жиілеуі немесе азаюы ааулы жадайлармен байланысты болуы ммкін. Тыныс алу озалысы саныны жоарылауы (20-дан кп) - тахипноэ, тыныс саныны 16-дан тмендеуі– брадипноэ, тынысты толы болмауы – апноэ деп аталады. Апноэ ерікті болуы ммкін, егер науас зі тынысын стап трса, жне аау кезінде болады, мысалы, клиникалы лім кезінде.

Тынысты тередігі. Науасты тынышты жадайында дем алу жне дем шыару ауа клемімен аныталады. лкен адамда тыныс алу клемі орташа 500 мл райды. Дем алан жне дем шыаран ауа санына байланысты тынысты тередігі кбеюі (тере тыныс) немесе азаюы (беткей тыныс) ммкін. Беткей тыныс кбінесе тынысты ааулы жиілеуімен бірге жреді. Тере тыныс керісінше, тыныс жиілігіні сиреуімен бірге жреді.

Тынысты ааулы типтеріне Чейн-Стокс, Биот, Куссмауль тыныстары жатады (сур. 47).

 

Сурет 47.

Тынысты ааулы типтері

 

 

Ø Чейн-Стокс тынысы тыныс тередігіні біртіндеп деуімен сипатталады, біртіндеп барынша ктеріледі, сосын біртіндеп тседі жне зіліске ауысады – апноэ (0,5-тен 1-ге дейін). анайналым бзылыстары, миа ан йыланда, менингитте, ми ісігінде, химиялы уланудан болан ауыр интоксикацияда жне басалары кезінде байалады.

Ø Биот тынысы минута дейін созылатын кенеттен болатын зіліспен сипатталады, тынысы алыпты типті, тыныс саны жне зіліс затыы арасында траты задылы жо. Ми ісігінде, менингитте, менингоэнцефалитте, диабеттік комада байалады.

Ø Куссмауль тынысы бірыай сирек, шулы жне тере тыныспен сипатталады. Бл тыныс типін туызатын е негізгі аау процессі ацидоз болып табылады: диабеттік кома, ацетонемиялы су, метаболикалы ацидоз.

Тыныс ыраы. Дені сау адамны тынысы ыраты болады, дем алу мен дем шыару арасындаы уаыт аралыы те, дем алу мен дем шыару тередігі мен затыы бірдей болады. Дем алу немесе дем шыару фазаларыны заруы жне иындауы трінде тынысты бзылуы ентігу деп аталады. Тыныс ыраыны бзылуы атерлі асынуды дамыандыын крсетеді жне дрігерді кеесін ажет етеді.

Ентігу –тыныс жиілігіні, ыраыны, тередігіні бзылуы, ауа жетпеу сезімімен крінеді. Физиологиялы жне ааулы ентігуді ажыратады. Физиологиялы ентігу дені сау адамдарда физикалы кштен кейін, нервтік кйзелісте, ааулы – тыныс алу мшелері, нерв жне жрек-тамыр жйесі ауруларында кездеседі.

Ааулы ентігу трлері

Инспираторлы ентігу- жоары тыныс жолдарында механикалы кедергіге байланысты дем алуды иындауы. Инспираторлы ентігу кмей стенозы, ірі бронхыны ісік басанда жне т.б. болады.

Экспираторлы ентігу – са бронхылар тарыланда дем шыаруды иындауы. Науастар кпеден ауаны сыып шыарандай сезімде болады. Экспираторлы ентігу бронх демікпесі, кпе эмфиземасы бар науастарда байалады.

Аралас ентігу (дем алу мен дем шыаруды иындауы) «асынан» кпе аурулары кезінде жне жрек жеткіліксіздігінде пайда болады. Ентігуді асынан дрежесі тншыу деп аталады.