Ауыз уысы ктімі
Ауыз уысыны ктімін барлы науастара жргіземіз, ауыз уысында микроорганизмдер жиналады. лсіреген немесе ызбасы бар науастарды аузыны шырышты абатында, тістерінде ез пайда болады, ол жабыса шырыштан жне эпителий жасушаларынан трады, сонымен атар шіріген немесе ыдыраан таам алдытары, бактериялар жиналады. Нтижесінде кариес, абыну рдістері (стоматит), ызыл иекті абынуы (гингивит) жне т.б. дамиды. Науастар жайсыздыты сезінеді: кіл-кйі бзылып, таам абылдаанда ауырсыну пайда болып, сілекей ау, ауыздан жаымсыз иіс пайда болады жне тбет тмендеп ауыз кебеді, ауыз брышында жары дамиды (хейлит).
Жалпы режимдегі науастар ауыз уысыны туалетін з беттерінше атарады. рбір науас таам абылдааннан кейін немесе йыдан кейін тістерін тазалауы керек. Тіс тазалау шін тіс эмалін атайтатын фтор осылан тіс пастасын олданады. Тіс шткесі иекті жарааттамайтын жмса болуы керек, лсіреген науастара мата немесе дке тампондарын олданады. Ауыз уысын шаю шін 0,5% натрий гидрокарбонат ертіндісін (ас содасы ертіндісі) немесе 0,9% натрий хлорид ертіндісін (физиологиялы ертінді) олданамыз. Ауыз уысын тймеда, шайурай жне шалфей тнбаларымен шайан пайдалы. Ауыз уысын тазалауды аятаанда тілді де шткемен тазалап, езді алан жн.
Ауыз уысыны абыну рдісі кезінде аппликациямен емдейді: абынан шырышты абата дезинфицирленген ертіндіге малынан зарарсыздандырылан майлыты кніне бірнеше рет 3-5 минута ояды. 20 грамды Жане шприці немесе арнайы груша арылы дрілік заттармен ауыз уысын шаяды. Бл шін шпатель арылы ртты тартып, ауыз уысын жуады (сурет 70).
|
Сурет 70
Ауыз уысыны ктімі
Тіс протезі бар науастар тнгі уаытта протезді шешіп ояды жне оны мият сабынмен жуып, та атанша жеке ыдыста сатайды, ал таертегілік уаытта аынды сумен шайып, киеді. Жадайы ауыр науастарды ауыз уысын мейірбике немесе туыстары кніне екі рет деп тазалайды. Ауыз уысын лсіз ас содасы немесе арнайы антисептикалы ертіндісімен (фурацилин, риванол) резекелі баллон кмегімен жуып отыру ажет. Науас алпы – басын алдыа арай екейту (сйытыты тыныс жолдарына тсіп кетпеуі шін), ауыз брышын тарту (жасы аып кетуі шін). Жадайы те ауыр науастарда ауыз уысын Жане шприці арылы шаю олданбайды, себебі жоары тыныс алу жолдарыны аспирация аупіне байланысты.
Егер науас ес-тссіз болан жадайда ауыз уысыны ктімін кндіз жне тнде де рбір 2 саат сайын жргіземіз. Еріндерді кебуіні жне хейлитті алдын алу масатында ерінге фурациллин ертіндісіне малынан (1:5000) дке майлыын салып оямыз
Ауыз уысыны ктіміні алгоритмі:
Жабдытар: клеенка, резенкелі олап, сумен стакан, тіс пастасы, жмса тіс шткесі, вазелин, зарарсызданан дке тйіршіктері, шайынды суды жинайтын ыдыс, оыс салатын ап;
Іс-шараны орындалуы:
1. Науаса іс-шараны барысын тсіндіру.
2. Науасты дрыс алыпа отырызу: 45° градусты брышпен арасына; ырымен немесе ішімен жату (немесе арасында), басын бйірге арату.
3. Науас мойыны мен кеудесін клеенкамен жабу, иек астына астауша ою.
4. олды жуып, олап кию.
5. Науасты олымен ыдысты стап труын, аузына суды жинауын жне шаюды жзеге асыруын тіну.
6. Тіс шткесін суа малып, оан тіс пастасын жау.
7. Тіс тазалауды жргізу. рбір тісті иегінен бастап, азу тістерінен кескіш тістерге арай тазалау (тісті жоары жатан бастап тазалаан дрыс). Ретпен ішкі, шайнау тістерін жне тістерді сырты беткейін тазалайды. Іс-шараны екі рет айталайды.
8. Науаса тілін шыаруын тіну (немесе ауыздан абайлап зарарсызданан дке майлыымен тарту).
9. Тілді антисептикалы ертіндіге малынан дке тйіршіктерімен тіл тбірінен шына арай баытта срту
10. Дке тйіршіктерін ауыстырып ртты жне тіл астын, ызыл иекті срту.
11. Науаса ауызын сумен шаюа кмектесу (немесе груша баллонымен шаю).
12. Иегін срту, науас еріндеріне май жау, жарыты 1% бриллиант кгі ертіндісімен деу.
13. Ыдысты, клеенканы жинау, оысты апа салу жне дезинфекцияа жіберу.
14. Резенкелі олапты шешу, олды жуу.
Тіс протезіні ктімі (науасты есті):
Тіс протезі иекті жиі тітіркену, афтозды стоматиттерді жне саыраулаты ауруларыны себебі болып табылады. Сондытан оны немі деп отыру керек. Кешкі мезгілде жйелі тазалап отыру маызды. Тнгілік уаытта протезді шешіп, мият тазалап, ра ыдыса салады. Протезді стаканда сатау дрыс емес, себебі протезді беткейінде орналасан микробтар/саыраулатар ылалды ортада жасы саталады.
Жабдытар: слгі, резекелі олап, астауша, протез тістерді салуа арналан ыдыс, тіс пастасы, тіс ысыш, ерінге жауа жапа, дке салфеткасы, су йылан стаан, оыс салатын ап.
Емшараны орындау:
1. Пациентке емшара барысын тсіндіру.
2. Пациенттен басын ырына бруын тіну.
3. Слгіні пациентті кеудесі мен иегіне дейін жабу.
4. олды жуу, олап кию.
5. Пациентті иегіні астына астаушаны ою.
6. Пациенттен бір олымен астаушаны стап труды, ал екінші олымен суы бар стааннан суды аузына толтырып аузын шаюды тіну.
7. Пациенттен тіс протездерін шешуді тіну. Егер пациент з бетімен шеше алмаса салфетканы кмегімен о олды лкен жне с саусатарымен тіс протездерін шешу.
8. Протездерді арнайы ыдыса салу.
9. Пациенттен ауыз сумен шаюды тіну.
10. Салфетканы кмегімен ауыз уысын деуге кмектесу: тісін, тілін, тадайын, ртыны ішкі бетін, ызыл иектерін тіл асты аймаын тазалау.
11. олданан салфеткаларды оыс салатын апа салу.
12. Пациенттен ауызын шаюын тіну.
13. Пациентті иегін срту.
14. Тіс протездері салынан ыдысты абыршаа салу.
15. Шмекті ашу, суды температурасын реттеу.
16. Ысышпен жне тіс пастасымен тіс протездеріні барлы бетін тазарту.
17. Аынды суы сумен тіс протездерін жне ыдысты шаю.
18. Тіс протездерін тнгі уаыта сатау шін ыдыса салу немесе пациентке айта кигізу.
19. олапты шешу, оларды арнайы оыс салуа арналан ыдыса тастау.
20. олды жуу.
Есі жо жадайдаы пациентті ауыз уысыны ктімі:
Жабдытар: 2 слгі, резекелі олап, астауша, су йылан стаан, дке салфеткасы, лейкопластырь, айшы, шпатель, жмса тіс ысыш, вазелин (ерінге жауа жапа), ыдыс, оыс салатын ап.
Емшараны орындау:
1. Пациентке емшара барысын тсіндіру.
2. Ааш шпательге салфетаны орау жне оны лейкопластырьмен бекіту.
3. Ауыз уысын шаюа арналан антисептикалы ерітінді йылан ыдыс.
4. Пациентті бір жа ырына жатызу, пациентті беті жастыты ырынан шыып тру керек.
5. Пациентті басыны астына слгіні жаю.
6. Екінші слгіні ашып кеудесіне жаю.
7. Астаушаны пациентті иегіні астына ою.
8. Кш крсетпей жайлап пациентті аузын ашу.
9. Тменгі жне жоары жа тістеріні арасына ауызды кеейткішті салып, жне абайлап жоары жне тменгі жа тістері арасын ашамыз.
10. Тістерді арасына ааш шпательді салып ою, ауызы ашы тру шін.
11. С саусаа салфетканы орып лкен саусапен ысып трып фурациллинні 0,02% ерітіндісіне немесе 2 пайызды натрий гидрокарбонаты ерітіндісіне малу.
12. Тадайды, ртты ішкі бетін, тістерді, ызыл иекті, тіл, еріндерді салфетка былананша срту.
13. олданан салфеткаларды оыс салуа арналан апа салу.
12. Пациентті тісі жмса ысышпен тазалау (тіс пастасын олданбай).
13. Еріндерін вазелинмен майлау
14.Слгілерді жинау.
15. Пациентті шаласына жатызу.
16. олапты шешу, олды жуу.
Шаш ктімі
зін кте алатын науастар шаштарын здері ктеді. Ол шін кнделікті шашын тарап отыру керек (зіні жеке тараымен шашын тарау ажет) жне аптасына 1 реттен кем емес сусабынмен жуу ажет.
Жадай ауыр науастарды шашына медицина ызметкері немесе туыстары ктім жасайды. Ер адамдарды жеке гигиенасын сатау масатынды шашын те ыса етіп ияды, ал йелдерді шашын кнделікті тарап отырады. Инфекциялы аурулары бар науастарды шашын оларды келісімімен таырлап алып тастайды.
Жатан науасты шашын тарау шін оны басын алдымен бір жаына одан кейін екінші жаына брады. Шашты тістері жиі тарапен жлмай тарайды, шашты тбінен емес шынан бастап тарайды жне біртіндеп тбіне арай ктеріледі.
Шатысан шашты тарау шін тістері сирек тара олданылады. Ондай таратар басты заымдамайды жне ауырсыну тудырмайды. Таратарды таза стау керек, спиртпен, сірке ышылымен срту жне ас содасы немесе нашатыр спиртімен тазалау ажет (сурет 71 а).
Жадайы ауыр науасты басын 7-10 кнде 1 рет тсегінде жуады. Ол шін науасты басын арта шалайтып тсекті бас жаына ойылан шараа шашын батырып жуады. Кейбір ауруханаларда бл масатта арнай арнай кереуеттер олданылады - арасы ктерілетін (сурет. 71 б).
 |
 | |||
| |||
а б
Сурет 71
а – науасты шашын тарау
б – кереуетте науасты басын жуу
Жабдытар: жылы суы бар суйыш. Таза шара, жайма, сусабын, слгі, шаш кептіргіш, шаш тарайтын тара, медициналы олап, алжапыш, оыс салатын ап.
Емшараны орындау:
1. Орындалатын емшараны барысын пациентке таныстыру.
2. олды жуу, алжапыш жне олапты кию.
3. Пациентті басын арап, шашын дрыстау.
4. Пациентті шаласынан жатызып, жастыын алып, желке-мойынны астына жапыш тсеу.
5. Пациентті иыыны астына басын ктеретін жастыша салу жне шара ою.
6. Науасты басын шалайтып шараны стіне арай жаындатады.
7. Басына суйышпен жылы су йып шашын сулайды.
8. Шамалы сусабын тамызып басын шашын кпіртіп жуады.
9. латарыны артын жне шашын мият жуады.
10. Басына таза су йып сабын кпіршіктерін жуады.
11. Шашын таза сумен шаяды.
12. Шашын, лаын таза слгімен сртеді.
13. Шаш кептіргішті олданып шашын кептіреді.
14. Жай жне абайлап шашын тарайды.
15. Шараны алып, жайманы жинайды, суды тгіп слгіні кір жаймалара арналан апа салады.
16. Таза тыс кигізілген жастыа науасты жатызады.
17. Алжапыш пен олапты сртіп оыс салатын апа тастайды.
18. олды жуады.
Жадай ауыр науастарды кту бойынша заманауй технологиялар пациентті жадайын жне медициналы емшараларды орындауды едуір жеілдетеді.
Пациентті басын жуу бойынша осындай дістерді олдану сусыз арнайы сусабындарды олданумен жзеге асырылады. Сусабынны рамында бас терісін жне шашты тазартатын белсенді заттар бар. Бл сусабынды шаша жааннан кейін 2-3 минуттан со ерітіліп оай сртіледі. Осыдан со шашты ра слгімен сртеді.
Бдан баса су олдану арылы тсекте басты жууа арналан арнайы рленген ауызшалар бар. ауызшалар тез рленеді пациентті басын бір алыпты стап трады, иыа кш тсірмейді, оны мойына арналан арнайы ойыы бар (сурет 72-73).
| |||
| |||
Сурет 72 Сурет 73
Басты жууа арналан рленген ауызшаларды олдану
Кз ктімі
Жретін науастар таерте здері жуынады. Жадай ауыр науастарды кзін кту аса маызды. Егер науасты кзінен кірпіктерін жабыстыратын іріді бліністер блінсе оны зарарсыздандырылан маталы немесе дкелі тампондарды дезинфекциялы ерітіндіге (фурацилин ерітіндісі 1:2000, риванол) малып сртеді.
р кзді блек тампондармен кірпіктерін жне абатарын кзді сырты брышынан ішіне арай баыттап сртеді. Кзін жуан сйыты ау шін науас зі иегіні астына астауша стап трады. Кзді 4-5 рет тампондарды ауыстырып сртеді. Емшараны соынан аан ерітіндіні ра тамондармен ратып сртеді.
Кзде абыну рдістері болса дрілік заттарды кзге тамызады немесе кзге арналан жапаларды жаады.
Кзге тамшы тамызу (инсталляция) (сурет. 74)
Жабдытар: кз тамшылары йылан ты, стерильді пипетка, мата тампоны.
 | |||
 | |||
Сурет 74
Кзге тамшы тамызу
Емшараны орындау:
1. олды жуу, олап кию.
2. Пациентті отырызу немесе жатызу, басын шалайтып кзін жоары аратуын тіну.
3. Сол олды лкен саусаымен маталы тампонды ысып стау, тменгі абаты тмен тарту, сол олды с саусаымен жоары абаты стап тру.
4. Пипетканы шын кірпікке жне абаа тигізбей (пипетканы кзден 1,5 см алыста стау), 1 тамшы ерітіндіні абапен кз алмасыны арасындаы кеістікке кз саылауыны ішкі брышынан 1 см ашытыта тамызады.
5. Кзден аан кз тамшыларын ра тампонмен ратып срту.
6. Кз тамшыларын екінші кзге осындай реттілікпен тамызу.
7. Пипетканы залалсыздандырылан ерітіндісі бар ыдыса салу.
Кзге жапа жау (сурет 75)
Жабдытар: жапа, зарарсыздандырылан шыны таяша, мата тампоны.
 |
 |
Сурет 75
Кзге жапа жау
Емшараны орындау:
1. олды жуу, олап кию.
2. Пациентті отырызу немесе жатызу, басын шалайтып кзін жоары аратуын тіну.
3. Жапаны крекшемен зарарсыздандырылан шыны таяшаа жау.
4. лкен саусапен науасты тменгі абаын тмен тарту.
5. Крекшені абаа параллельді стап крекшені шындаы жапаны кз алмасыны тменгі жаына жау. Кейде жапаны тікелей тюбиктен ысып жауа болады.
6. Кзді жмызып сыртынан жайлап уалау арылы жапаны жаю.
7. Арты жапаны мата шаригімен срту.
8. олапты шешіп, олды жуу.
Мрын ктімі
зін кте алатын науастар мрын усын здері ктеді. Жадайы ауыр жне тсекте жатан науастарды мрын уысында тыныс алуды нашарлататын жне жадайын ауырлататын ша, кір жиналады, сондытан мрын уысына ктімді бекеттегі мейірбике жргізеді.
Мрын уысындаы абыршытарды тазалау (сурет 76)
Емшараны орындау:
1. Мензуркаа вазелин майын ю (немесе глицерин).
2. Турунданы пинцетпен алып майа батырып шамалы сыады.
3. Мрын жолдары жасы кріну шін пациентті басын шалайтады.
4. Турунданы мрын уысына айналдыра енгізіп 1-3 минута алдырады.
5. Турундны айналдыра озалтып мрын уысынан абыршатармен оса алады.
6. Емшараны айталау.
|
Сурет 76
Мрын усындаы абыршытарды алу
Мрын уысына тамшы тамызу
Мрына тамшыны (немесе эмульсияны) алдын-ала жылытан кйде науасты отырызып немесе шаласынан жатызып тамызады. Тамшыны пипетка арылы тамызады.
Жабдытар: зарарсыздандырылан пипетка, вазелин майы (немесе глицерин).
Емшараны орындау:
1. Тамызатын мрын уысына арама-арсы жаа науасты басын шамалы шалайту.
2. Пациентті мрныны шын саусапен жоары ктеру.
3. Мрын анаттарына тигізбей мрын уысына тамшы тамызу.
4. Тамшы тамызан жаа басын бру.
5. 1-2 минуттан кейін екінші мрын уысына тамшы тамызу.
6. Пипетканы дезинфекциялы ерітінді бар ыдыса салу.
Ла ктімі
Сау латы кту оны немі жылы сабынды сумен жуумен жзеге асырылады. латы шкір заттармен тазалауа болмайды (оны ішінде сіріке шиімен) себебі ла жараын немесе есту ттігіні абырасын жарааттауы ммкін. Наууасты сырты есту жолдарын ла тыындары толып алмау шін аптасына 2-3 рет тазалап отыру ажет.
лаа тамшы тамызу
Жабдытар: пипетка, ла тамшылары йылан ты, стерильді мата.
Емшараны орындау:
1. Тамшыны адамны дене температурасына дейін жылыту.
2. Науасты басын дрі тамызатын лаа арама-арсы бру.
3. Пипеткаа ажетті млшерде тамшы сору.
4. Сол олмен науасты ла аланын арты жне жоары аратып тарту, ал о олмен есту жолдарына пипеткамен тамшы тамызу.
5. 15-20 минут пациент осы алыпта жата тру ажет (сйыты латан аып кетпеу шін)
6. Сырты есту жолына мата тампонын тыындау.
лы тыындарын алу
лы есту мшесіні дрыс жмыс істеуі шін ажет, ол лаа бактериялар, вирустар, саыраулатар енгуінен орайды, лген эпителийді сырта шаарады. алыпта жадайда ла лыы жиналан кірмен оса шайнау, жтыну кезінде здігінен шаарылады. ла жиналан кезде лы тыындары пайда болады.
лты тыындалу себептері болуы ммкін:
· Бездерді кшті жмыс істеуінен лы кп млшерде блінеді.
· ла ттігіні рылысы – тар немесе иілген.
· Маталы таяша, есту аппараттары, лаа киетін рылылардан ішкі есту ттігіні терісіні заымдалуы.
· Басынан кешкен аурулар – отит, синуситтер.
· немі шадатылан орындарда болу.
Егер лы тыындысы есту ттіген толы жауып алмаса адам оны сезбейді. Есту ттігі жне барабанды жара 70%-дан тмен кішірейсе латы бітелу сезімі аутофония (лаынан зіні дауысын есту), естуіні нашарлауы байалады. лы тыындары барабанды жараты ысанда латан шу естіледі, рефлекторлы жтел пайда болады, кей жадайда басыны айналуы, лата ауырсыну сезімі байалады.
Есту жолдарын жуу
лы тыындарын алу шін алдымен лаа 3% сутегіні асын тотыын тамызып тыында жмсарту керек. Емшара кешке жатарда орындалады, йытаанда лы жасы жмсарады жне жеіл алынады(сурет 77).
Жабдытар: пипетка, мата тампоны, сутегіні асын тотыы.
|
Сурет 77
Лаы тыынын алу
Емшараны орындау:
1. Пациентті басын тазаланатын лаа арама-арсы бру.
2. ла аланын арты жне жоары тарту (сырты есту жолы тзуленеді).
3. Сырты есту жолына бірнеше тамшы 3% сутегіні асын отыын тамызу жне есту ттігін матамен тыындау.
4. Таерте латаы лы жмсараннан кейін Жане шпирціне жиналан жылы сумен латы жуу жргізіледі (су лаа атты аынмен енгізіледі)
5. Егер лы толы шыпаса екі кннен кейін айталауа болады.