Бастауыш сыныптарда крнекi ралдарды олдануды жолдары мен маызы

Жоспар

1.Бастауыш сыныптарда олданылатын крнекi ралдарды негiзгi трлерi.

2.Бастауыш сыныптарда крнекi ралдарды олдануды жолдары мен маызы.

 

1.Математиканы оытуда крнекілік принциптеріні ролі ерекше. Крнекі трде оыту- оушыларды тиісті баылауларына сйеніп оыту, біра крнекі оыту дегенді тек крнекі ралдарды пайдаланып оыту деп тсінбеу керек.

Математика сабатарында крнекілік принциптерін жзеге асыра отырып, бір жаынан, оушыларды абылдауына сйенсе, ал екінші жаынан, оларды тсініктеріне (ынуына) сйенеді. Бірінші жадайда крнекі ралдар ажет, екінші жадайда крнекі ралдарды олданбауа болады, мнда балаларды брыы тжірибесін, оларды брыннан жинаталан тсініктерін белсенділікпен жмылдыру ажет болады. Мысалы, балаларды шбрышпен таныстыра отырып, малім сондай формалы фигураларды негізгі белгілерін (3 брыш, 3 тбесі, 3 абырасы) крсететін модельдерін пайдаланады. Сонымен бірге малім балаларды андай нрселерді формасы шбрыш тріздес екенін естеріне тсіртеді. Сйтіп математиканы оытуда оушыларды тікелей абылдауы мен тсініктері йлестіріле пайдаланылады.

Математика сабатарында крнекілікті дрыс пайдалану айын кеістік жне санды тсініктерді, мазмнды ымдарды алыптасуына кмектеседі, оушыларды логикалы ойлау жне сйлеу абілетін дамытады, натылы былыстарды арастыру жне талдау негізінде кейін практикада олданылатын, тжырымдара келулеріне кмектеседі.Крнекі ралдарды трлерін білу малімні оларды дрыс тадап алуына жне оытуда тиімді трде пайдалануа, сондай-а зіні немесе балалармен бірге крнекі ралдарды дайындап алуына ммкіндік береді.Крнекі оу ралдарды табии жне суретті ралдар деп блу абылданан.Математика сабаында пайдаланытаны табии крнекі ралдара айналадаы мірден алынан нрселер: дптерлер, арындаштар, шыбытар, кубиктер т.с.с. жатады.

Суретті крнекі ралдар ішінен бейнелік крнекі ралдар жеке блініп крсетілеті: нрселер-картинкалар, нрселер мен фигураларды ааз бен картоннан жасалан кескіндері , нрселерді немесе фигураларды кескіндері салынан таблицалар. Суретті крнекі ралдарды екінші бір трі шартты (символды) ралдар болып табылады: математикалы символдарды (цифралар, амалдар табалары, «>», «<», «=» атынастары табалары), схемалы суреттер , чертеждер. Суреттік крнекі ралдара сондай-а экранды крнекі ралдар да жатады, олар: оу фильмдері, диафильмдер, диапозитивтер.

Оытуды крнекі жне техникалы ралдарын олдану апаратты тиімді игеруге жадай жасап ана оймайды, сонымен атар оушыларды танымды ызметіні белсенділігін арттырады; оларды теорияны практикамен, мірмен байланыстыру абілетін дамытады; техникалы мдениет дадысын алыптастырады; ыптылы пен байаыштыа трбиелейді; оуа деген ызыушылыын арттырады жне оны ммкін етеді.

р трлі пндерді оу рдісінде пайдаланылатын крнекілікті зінше наты ерекшеліктері, трлері бар.Шынайы немесе табии крнекілік. Оан жататындар: табии былыстар мен объектілер, яни наты мірде кездесетіндер. Мысалы, оыту рдісінде биология сабаында сімдіктер мен жануарлар, физикада электродвигательдер крсетіледі.

Бейнелеу крнекілігі. Оан жататындар: андай да бір техникалы ондырыны лгісі, моделі, стенділер, р трлі экранды ралдар (оу фильмдері, диафильмдер, т.б.), графикалы оу ралдары (плакаттар, сызбалар, кестелер, суреттер жне т.б.). Бл трде оыту рдісінде пайдаланылатын кптеген крнекі ралдар жатады.

Крнекілікті ерекше тріне сздік-бейнелік крнекілікті жатызуа болады. Бл трге шынайы сзбен суреттеу немесе ызыты оиалар туралы гімелер жатады, мысалы, тарих пен дебиетті оыандаы ртрлі дыбысты ралды (бейнемагнитофон жазбалары).

Крнекілікті таы бір тріне оушылара кейбір кріністерді практикалы крсету жатады: дене трбиесі пнінде физикалы жаттыулар орындау, ебекке баулу сабаында ралдармен жмыс істеу, наты практикалы операцияларды орындау.

Жоарыда аталан крнекілікті негізгі трлеріні брі таы бір згешелеу ішкі крнекілік деп аталатын трмен жиі толытырылады; яни оыту рдісінде оушылара айсібір кріністі, былысты елестету сыныланда, оларды брыы тжірибелеріне сйену арылы атарылады.

Ал, крнекілік туралы Л.И.Фридман зіні кзарасын былайша тжырымдайды:

- крнекілік наты нысанны, затты немесе былысты андай да бір асиеті немесе сапасы емес ол осы объектілерді психологиялы бейнелеріні ерекшелігі мен асиеті;- жеке адам шін оларды арапайымдылыы мен тсініктілігіні крсеткіші;

- адам санасында алыптасатын бейнені крнекілігі мен крнексіздігі кптеген себептерге туелді. Олар- таным абілетіне, даму дегейіне, ызыушылыы мен бейімділігіне, ажеттілігі жне алауына байланысты болып келеді.

Крнекілікті ралы ретінде трлі модельдер арастырылады. Л.И.Фридман модельдерді оларды растырылан затына арай былайша жіктеп крсеткен.

 

 

Модельдерді крнекілігі негізделетін басты задылы: затты жне идеалды (бейнелік жне табалы-символикалы) модельдер модельденуші объектіні крнекі бейнелеріні алдын-ала ымды модельдерде (андай бір былыс, процесс немесе затты теоралы сызба-нсасын) растырылуы.

Малімні оыту процеіндегі міндеті- балаларды аны естіп, абылдау мен сйлеу абілетін дамыту. Бл шін крнекілікті алатын орны ерекше зор. Крнекі ралды пайдалану арылы балалар здері сйлейді, жолдастарыны сйлегенін естіп абылдайды.

Сабатарда крнекілікке ойылатын талап: оушы сзді немесе оны блшектерін (ріптерді, буындардаы морфемаларды) аны кретін болуа тиіс, біра жазанда бір ріптен со екінші рпт арап, ежелеп жазбай, естерінде ттас сз немесе буынды сатап, сзді немесе буынды бірден жазып дадылануы керек. Бл шін кру жне олды озау крнекілігі ажет.

Ендеше «крнекілік» деген ым сздерді аны айтуды да, мнерлеп оуды да, мысалдар іріктеуді де, татадаы, таблицалардаы, дптерлердегі жазуларды да амтиды.

Крнекі рал жасап олдануда малімдер тмендегідей талаптарды ескергені жн:

1. Крнекі рал оу бадарламасына сйкес орындалуы керек;

2. р крнекті рал ткізілетін таырыпты мазмнын ашып, толытыратындай дрежеде болуы тиіс;

3. Крнекті ралдар эстетикалы трбие беру масатын кздеп, балаларды таламын сіретіндей сем, ыпты, тартымды орындаланы жн;

4. Крнекті ралдар жйеленіп жинаталан кйінде пайдалануа дайын труы тиіс;

5. Материал шамадан тыс берілмеуі керек;

6. Оулытарда бар ережелер мен анытамаларды, сондай-а мтіндерді таблицаларда беруді ажеті жо;

7. Таблицаларда ажетті тлада берілген сздерден баса, іріктеп алынан (тсіндірілетін тланы анытай тсетін) мысалдар беруге болады;

8. Таблицаны кмегімен йретінлген сз, буын, морфема, ріп таблицада блініп, састытары мен ерекшеліктері баса бір элементпен салыстырыла крсетілуі тиіс.

2.Крнекілік дісімен оу – оушыларды з бетінше байауа йретуге негізделеді. К.Д. Ушинский крнекілік діске психологиялы анализ жасай келе, крнекілік тек кру сезіміне ана байланысты деген бір жаты пікірді сынады. Себебі андай нрсені болса да абылдаанда сезім мшелеріміз нерлым кбірек атынасса зат жне былыс жніндегі абылданбаан ым, тсінік есінде сорлым берік, тиянаты есте саталады. Сондытан сабата кзбен кру, дыбыс органымен айту, олмен жазу, таы баса сезім мшелеріні белсенді атысуы тиіс. Егер де педагог баланы есінде бірдеені берік алдыруды кздейтін болса, ал кз, ла, дауыс, блшы ет сияты сезім органдарыны, тіпті ммкін болса, иіс жне дм сезімдерін де есте сатап алу актісіне кбірек арастыруа тырысуы керек деген К.Д. Ушинский. Сабата крнекілікті трлерін пайдалану жолдарына крнекілік трлері круге , естуге негізделген сызба, кесте, плакат, фотосуреттер, макеттер телехабарлар, оу фильмдері, мультфильмдер, деректі фильмдер т.б.
азіргі техниканы дамуына орай кодоскоп,диафильм,диопозитив кйтаба сияты техниканы орнына компьютер ноутбук, интерактивті тата т.б. жаа заман талабына сай ралдар мектеп тжірибесінде кеінен олданылу жаы айтылды.

Крнекілікті олдану оушыларды білім сапасын арттырады, крнекі ралды пайдалана отырып, малімні жетегімен, оушылар здігінен оай орытындылар жасай алады.

Оылатын материалды крнекі ралдармен иллюстрациялау арифметикалы оытуды бірінші кнінен бастап барлы оу жылдарында олданылып отырады. Баланы санды йренудегі бірінші адымы сурет араудан басталады. Баланы кз алдынан сты, оянны, мысыты, таы сол сияты суреттері теді. Бл суреттер белгілі жолмен ралып, бірінші онды сандарыны райсысын кескіндейді. Крнекі ралдар арылы балалар амалды идеясын да тсінетін болады, мысалы, трелкедегі стті жалап жатан екі мысыа шінші бір мысы жгіріп келе жатанын кргенде, бала барлыы неше мысы деген срауа жауап беру шін, 2+1 керек деген ой келеді.

Крнекі ралдарды р-трлі тсілмен пайдалануды маыздылыы оны жеткілікті жне ажетті пайдалануды крсету керек. Берекесіз пайдаланан крнекілік зіні сапасын жоалтады. Мнда оу процесіні білімділігі де кемиді. Оушыларды сабаа ынта-жігері, ызыушылытары жоалады. Сондытан крнекіліктерді тиімді тсілмен олдану керек.

Крнекілік олдану тсілдерін тадау шін крнекі ралдарды оушыларды оу процесіндегі ролін білуіміз керек. Крнекілікті оу процесіндегі роліне арай екі лкен топа бліпараймыз. Затты-бейнелік крнекі ралдармен табалы крнекілікке блуге болады. Бірінші топты ралдары: суреттер, фотосуреттер, диафильмдер, кино зінділері, табии объектілер жне таы басалар. Осылар міне малімге тсініктер мен ымдарды алыптастыру кезінде сезімдік абылдауына оушылара зара жрдем беріп отырады. Екінші жадайдаы крнекі ралдар: схемалы клемді объектілерді крделі байланыстарын, зара тиімділігін жне наты бейнеде абылдауа байланысты пайдалану керек. Крнекі ралдарды олдануды осындай тсілдерін білу малімні оларды дрыс тадап алуына жне оытуды тиімді трде жргізуге, сондай-а сабаты сапасын арттыруа, оушыларды зейінін бір масата баындыруа кмектеседі. Сабата крнекі ралдарды тек ана бір тсілмен олдану дрыс емес. Олар бір-бірімен араласып , біте айнасып жатады.

Крнекілік математика сабаында білім кзі ретінде олданылан, ол елеулі мселеде берілетін білімдерді натылау масатында крнекі ралдар да трлі тсілдермен олданылады.

Жоарыда айтылып ткендей оыту процесінде бір-бірімен тыыз байланысты оулытарды, крнекі ралдарды жне оытуды техникалы ралдарыны ттас жиынтыы пайдаланылады. Оларды ішінде е маыздыларды бірі - р сыныпа арналып жеке-жеке басылатын «Дидактикалы материалдар». «Дидактикалы материалдар» е алдымен курс бойынша орындалатын жаттыулар мен сабатарда орындалатын р трлі жмыстарды йымдастыруда малімге елеулі кмек крсетеді. Сонымен бірге, саба стінде топты немесе жеке-дара жмыстар орындаанда, лгерімі тмен немесе жасы оитын оушылармен жеке жмыс жргізгенде, баылау жмысын йымдастыранда; сондай-а оушыларды р алуан категорияларымен жмыс істегенде «дидактикалы материалдар» кеінен пайдаланылады. Оушылар сабата, ойын стінде, ойлау, лшеу, есептеу, табу, зерттеу жмыстарымен шылданады. Оларды штап, жетілдіріп отыру малімні міндеті деп білеміз. Бастауыш сыныптарда математика пнін оытуда баланы ой-рісін дамытып, бадарламада тілген негізгі материалдарды практикада олдана білуіне, оушыларды сабаа деген ынта-ыыласын арттыруына, ткен материалды з мнінде толы игеруіне ммкіндік жасайтын тсілдерді ішінде дидактикалы ойынны мні зор. Сабата тілген метериала сйкес дрыс жргізілген дидактикалы ойындар оушыларды сабаа ызыушылыын, белсенділігін арттырып, таырыпты дрыс мегеруіне ыпал тигізеді.

Математика – лы ылым, адам аылыны е бір асыл абілеттеріні тамаша жемісі. Шкірттерді білім нрімен сусындататын, мірді асулары мен шыдарына ажымай-талмай шыуына алашы жол нсаушысы – стазы. Оушыларды лы ылым саласынан сапалы білім алуы тікелей малімге байланысты.