Сабаты таырыбы: рама есептерді оытудаы дидактикалы материалдар

Жоспар

1.рама есептерді трлерін оытудаы дидактикалы материалдар

рама есепті шыару процесі мына кезедерден трады:

1. Есепті оу жне оны мазмнын игеру. Есепті мазмнын анытау жмысына лкен мн беріледі: есеп тексінен ыпты трде талдау жасалады; есепте сипатталандай мірде кездесетін немесе жеке заттара атысты болатын жадайларды алпына келтіру жмыстары жргізіледі. Бан балалара есепте айтылып отыран жайларды кз алдына келтіруге (крнекі трде немесе кзді жмып т.б.) кмектесетін арнайы тапсырмалар жрдем етеді.

Оыту процесінде, сіресе алашы кезде, рбір есеп бойынша ысаша жазуын растыру немесе схемалы суретін салу жаы арастырылуы тиіс. Бл берілген мліметтер мен ізденімді шамалар арасындаы байланысты таайындауа, айтылып отыран мселелерді кз алдына келтіруге кмектеседі, яни есепті тсінуді рдайым жеілдетеді.

І – сыныпта есепті “ысаша жазуын малімні” зі жасайды. Алайда балаларды иллюстрацияны р трлі формаларын пайдалануа йрету ажет. Оу жылыны аяына арай оушылара кбіне здеріні аятауы ажет болатын тапсырмалар беру жн, онда оушыларды здері жетіспей тран элементтерін анытап, суретін немесе ысаша жазуын аятауын сыну керек. Мысалы, татада екінші сынып 2– есепті ысаша жазуы мына тмендегідей трде берілген болсын:

стелдер – Орындытар - ?

Парталар - арты

 

Оушылара осыны, бос орындарды толытырып, дптерлеріне жазу сынылады.

2. Есепке талдау жасау (жоспар жасау шін рама есепті жай есептерге блу). Бл кезеде балаларды мыналара йретуді маызы зор: есепті шыаруа кірісуден брын онда нені табу керектігін жне оны табу есепте берілген мліметтер жеткілікте ме немесе жаа мліметтерді алу керек пе соны анытап алу ажет. [37]

Есепті талдаудан оны шешуді жоспары шыады. Бастауыш сыныптарда жоспар тек ауызша ана рылады, яни есеп шыарылуа тиісті сратарды (талылаулар тізбегі) рет тртібі белгіленеді.

3. Есеп шешуін жазу. Осы кезеде шешуін жазу жне жауабын есептеп шыаруды мні зор.

І сыныпта рама есепті шешуі рнек трінде жазылады. Есепті шыару жоспарын жасай, яни ажетті амалдарды орындау тртібін таайындай отырып, біздер тек жеке амалдарды ана белгілейтіндігімізді (есепті мліметтеріне сйкес тртіпте байланыстыра отырып) блаларды санасына жеткізу керек. Бл жазу есепті шыаруды бкіл барысын білдіреді, ал содан кейін жауабын шыарып алу шін ажетті есептеулер жргізіледі.

Енді осы рама есептер шыаруда олданылатын крнекіліктер трлерін арастырайы, яни жалпы бастауыш сыныпта арастырылатын тртінші пропорционал шаманы табуа берілген есептер трлерін оытудаы крнекілікті пайдалану дістемесін крсетейік.

Бастауыш сыныптарда пропорционал шамалармен байланысты есептерді шыару арастырылады: тртінші пропорционал шаманы табуа (арапайым штік ережеге) берілген, пропорционал блуге жне екі айырма бойынша белгісіз шаманы табуа берілген есептер, сондай-а озалыса берілген есептер арнайы арастырылады.

Бл есептерді шыару шамалар арасындаы сйкес байланыстар туралы білімге негізделеді, мысалы, егер товарды баасы, оны саны белгілі болса, онда кбейту амалын орындап оны нын табуа болады. Демек, осы трдегі есептерді шыару жмысын жасы орындау шін дайынды жмысында жаа шамалармен таныстыру жне оларды арасындаы байланыстарды ашып крсету жаы алдын ала ескерілуі тиіс.

Осы есептермен жмыс істеу дістемесін арастырамыз.

Тртінші пропорциоанл шаманы табуа берілген есептер тура жне кері пропорционал туелділіктегі ш шама берілген, оларды екеуі айнымалы, біреуі траты шама, мнда бір айнымалы шаманы екі мні жне екінші айнымалы шаманы сйкес мндеріні бірі берілген, ал бл шаманы екінші мні белгісіз болып табылады. Пропорционал туелділік арылы байланысан кез келген ш шаманы пайдалана отырып, тртінші пропорционалды шаманы табу сйкес мндеріні бірі берілген, ал бл шаманы екінші мні белгісіз болып табылады. Пропорционал туелділік арылы байланысан кез келген ш шаманы пайдалана отырып, тртінші пропорционалды шаманы табуа берілген есептерді трт трін руа болады. Таблицада нрсені баасы, саны, ны шамалары бойынша тртінші пропорционалды шаманы табуа берілген есептерді классификациясы берілген, оны крнекілік арылы крсетейік.

Есептерді №		Шамалар	Есептер
Баасы	Саны	ны
	Траты	Екі мні берілген	Бір мні берілген, екіншісі ізделінді	2 кг сбіз шін 30 теге тленген. Баасы осындай 6 кг сбіз шін анша аша тлеу керек?
	Траты	Бір мні берілген, екіншісі ізделінді	Екі мні берілген	6 кг сбіз шін 150 теге тленген. 30 тегеге осындай баамен анша кг сбіз сатып алуа болады?
	Екі мні берілген	Траты	Бір мні берілген, екіншісі ізделінді	Метрі 200 теге тратын бір блек матаа 800 теге тленді. Метрі 400 теге тратын болса, зындыы осындай бір блек жібек матаа анша аша тленді?
	Бір мні берілген, екіншісі ізделінді	Траты	Екі мні берілген	Метрі 400 теге тратын бір блек матаа 1600 теге тленген, ал зындыы осындай бір блек кендір матаа 80 теге тленген. Кендір матаны андай баамен сатып алан?
	Екі мні берілген	Бір мні берілген, екіншісі ізделінді	Траты болып табылады	Баасы 12000 теге тратын 6 балалар костюміне, баасы 3600 теге тратын балалар пальтоларына тлегендей аша тленген. андай балалар пальтосы сатып алынан?
	Бір мні берілген, екіншісі ізделінді	Екі мні берілген	Траты	Баасы 3600 теге тратын 20 балалар пальтосына, 6 балалар костюміне тлегендей аша тленді. Костюмдерді андай бааа сатып алан?

 

Таблицада крініп трандай, бірінші трт есеп шамалары тура пропорционал туелділіктегі есептер, ал соы екеуі кері пропорционал туелділіктегі есептер.

Осы алты есепті райсысын траты шаманы мнін табу тсілімен шыаруа болады, яни уелі траты шаманы мнін табу керек, содан кейін оны пайдалана отырып, ізделінді шаманы табу керек. Мысалы, 1 есепті осы тсілмен шыаруа болады: 20:2×6=90 (уелі сбізді баасын – траты шаманы мнін, содан кейін 6 кг-ны нын білдік). І жне ІІ трдегі есептер шін бл тсіл, сондай-а бірге (бірлікке) келтіру тсілі деп аталады. Бастауыш сыныптарла кбіне осы тсіл пайдаланылады, ал ІІІ сыныптан бастап тедеулер руды пайдалануа болады. Бл есептер ІІ- ІV сыныптарда шыарылады. ІІІ сыныпта кбіне тура пропорционал туелділіктегі есептер (І-ІV трі) арастырылады, мнда мынадай шамалар тобы бар есептер кірістіріледі: нрсені баасы, саны, ны; бір нрсені салмаы, нрселерді саны, жалпы салмаы; бір ыдысты сыйымдылыы, ыдыстарды саны, жалпы сыйымдылыы; уаыт бірлігі кезінде шыарылатын нім, жмыс уаыты, жалпы нім; бір зата жмсалатын мата, заттарды саны, жалпы жмсалатын мата. ІV сыныпта есептерді барлы алты тріні шешуі арастырылады. Мнда шамаларды мынадай жаа топтары егізіледі: жылдамды, уаыт, ашыты; тік тртбрышты зындыы, оны ені мен ауданы; бірлік ауданнан алынан нім, аудан, барлы нім.