Сабаты таырыбы: Есептерді шешуді жалпы тсілдерін оытудаы дидактикалы материалдар
Жоспар
1.Есептерді шешуді жалпы тсілдерін оытудаы дидактикалы материалдар.
2. Есептерді трін шыаруа дайынды таырыбын оытудаы дидактикалы материалдар.
1.Есептерді шешуді жалпы тсілдерін оытуда тмендегідей кезеді сатау ажет.
І кезе. Есепті абылдау жне талдау.
Негізгі масаты: есепте сипатталан жадаятты тсіну; есепті шартын, мтінде кездесетін терминдер мен белгілерді, сондай-а оны талабы мен сраын тсіну.
а) Тсініксіз сздерді тсіндіру жне бульдозер, салт атты, айла, кшеттер, тігінші, жас натуралисттер, шаруа, диірмен, домбыра, амшы, обыз жне т.б. суреттерді крсету арылы есеп таырыбы бойынша кіріспе гіме.
) Есепті оу (малімні, бір оушыны, хормен, оушыларды жастарына арай іштен), кейде айталап оуда олданылады.
б) Есепте не туралы айтыланын тсіну шін оны шартына сйкес сурет салу.
в) Тсінікті болу шін сратар бойынша есепті талдау:
Есепте не (кім) туралы айтылан?
Есепте не белгілі? Не белгісіз? (... белгілі ме?)
«8-і арты (кем)», «3 есе арты (кем)», «сонша», «тедей» нені білдіреді, яни терминдерді мнін анытау.
г) Есепті мтінін сипатталан жадаятты байлаыстар мен санды сипаттамалар айын крінетін баса мтінмен ауыстыру арылы айта ру. Мселен, «Екі велосипедші бір уаытта екі аладан бір-біріне арама-арсы шыты да, 2 сааттан кейін кездесті. Егер біріншісіні жылдамдыы 12 км/са, ал екіншісіні жылдамдыы 18 км/са болса, екі аланы арасы неще километр?» Мнда сра деректермен крделенген, сондытан срата берілген деректер болмайтындай етіп, есеп мтінін айта ру ажет.
г) Есепті мтіні те ауыр немесе дстрлі емес (сіресе 4-сыныпта) болан жадайда мтінді маынасына арай бліктерге, рама есепті рамына енетін жай есептерге блуге болады.
ІІ кезе. Есепті шешуін іздестіру жне жоспарын ру. Бл кезеде оушылара шамаларды, деректер мен ізделіндіні бліп крсетуге, оларды арасындаы байланысты анытауа кмектесетін тсілдер олданылады.
а) Есепті иллюстрациялап крсету.
) Есепті талдау.
б) Шешу жоспарын ру.
Есепті иллюстрациялап крсетуді трлері.
1. Затты иллюстрация – есепте сипатталан мірлік жадаятты аны тсінуге кмектеседі жне амал тадап алуа ыпал етеді. 1-сыныпта жиі олданылады, йткені балаларда крнекі образды ойлау басым.
а) Балаларды здері: «Оушылар таудан сыранап жр. йлеріне 5 ыз бала жне 2 л бала кетті. йлеріне барлыы неше бала кетті?»
) Заттар «Крзекеден алдымен 5 саыраула, одан кейін таы 2 саыраула алынды. Барлыы неге саыраула алынды?»
б) Заттарды суреттері немесе модельдері: «Бір оянда 5 сбіз, ал екіншісінде 2 сбіз бар. Барлы сбіз нешеу?»
1) 2)
 | |||||||
 |  | ||||||
 |
3) – Оларды модельдері, суреттер.
4) – Геометриялы фигуралар (брыштар).
Мндайда оушыларды ралдармен жмысты здері орындааны жн, сондытан таратып беруге арналан материалдар олдану ажет.
2. Схемалы иллюстрация – шамалар, сандар (деректер мен ізделінді) жне оларды арасындаы байланысты олайлы трде крсетуге болатын есепті ысаша жазылуы. Бастауыш мектепті барлы сыныптарында олданылады, йткені оушыларда крнекі-схемалы ойлау алыптаса бастайды. [31]
а) Сздер, сандар, белгілер кмегімен:
І – 15 сз Боланы – 20 м
ІІ - ?, 5-еуі арты Кеткені - ?, 5 м жне 8 м
аланы - ? м
) Кесте трінде: пропорционал жне кері пропорционал шамалара арналан есептер шін.
| Жылдамды | Уаыт | ашыты | Баасы | Саны | ны | |
| 20 км/са 30 км/са | 3 са 3 са | ? км ? км | ? тг бірдей | 5 т 10 т | 35 т ? |
б) Сызба трінде: кбінесе озалыса арналан
 |
в) График трінде: зындыты табуа жне шамалар арасындаы байланыса (арты, кем, сонша) берілген есептеп шін
 |
г) Схема трінде:
 |
Мнда иллюстрация оушыларды кздерінше орындалады, тіпті оларды здері малімні басшылыымен кейінірек з беттерімен орындаса жасы болады. Ол деректер мен ізделінділер арасындаы байланысты анытауа, амал тадауа жне есепті шешуге кмектеседі.
Мтін бойынша есепті талдау – екі дістен тратын логикалы тжырымдар тізбегі. [32]
І діс – аналитикалы – шешуді есепті негізгі сраынан шартына арай іздеу жолы:
Боланы - ? 10 д. жне 5 д.
Сыйлады – 3 д.
аланы - ? д.
Есепте нені білу керек? (анша дптер алды?)
Осы сраа жауап беруге бола ма? (жо).
Неліктен? (неше дптер боланы белгісіз).
Табуа бола ма? (и, жолды жне тор кз дптерді анша боланы белгілі)
ІІ діс синтетикалы – деректер мен ізделінді арасындаы байланысты таайындауда деректерден негізгі сраа арай іздеу:
Ержанны 10 жолды жне 5 тор кз дптерлері боланын біліп, нені табуа болады? (Ержанда барлыы неше дптер болды).
Ержанда барлыы неше дптер боланы жне інісіне неше дптер сыйлааны белгілі болса, сраа жауап беруге бола ма? (и, неше дптер аланын табу керек).
Шешу жоспарын ру.
Есепті талдау оны шешуін жазумен аяталады, оны стіне есепті шешуді р трлі тсілдері оны талдау алай рылатындыына, шешуін іздестіру андай жолдармен жргізілетініне жне шешу жоспары андай болатынына байланысты болады.
Шешу жоспары – андай да бір амалды орындау арылы нені білетінімізді тсіндіру жне арифметикалы амалдарды орындау ретін анытау.
Бірінші тсіл:
3) + (Ержанны барлыы неше дптері боланын білемін).
4) – (Ержанда неше дптер аланын білемін).
Екінші тсіл:
1) – (Егер Ержан тек жолды дптерлер сыйлаан болса, жолды дптер нешеу екенін білемін).
2) + (Неше дптер аланын білемін).
шінші тсіл:
1) – (Егер Ержан тек тор кз дптерлер сыйлаан болса, тор кз дптер нешеу екенін білемін).
2) + (неше дптер аланын білемін).
ІІІ кезе: Есепті шешу жоспарын орындау жне сраа жауапты ру.
Есепті шешуі ауызша да, жазбаша да орындалуы ммкін, оны стіне есепті біраз блігі оушыларды орындалатын амала ысаша тсініктемелер беруі арылы ауызша орындалады:
«Жаа йді 50 птеріне оныстанан, ал бос птерлерді одан 15-і кем. йде неше птер бар?»
а) Амалдарды тсіндіру Þ амал: алдымен бос птер анша екенін білемін, ол шін 50-15=35 (п) йткені 15-і кем делінген жне т.б.
) Амал Þ амалдарды тсіндіру: 50+35=85 (п) – йде барлыы неше птер барын білемін.
Есепті шешуін жазуды негізгі трлері.
а) Тсіндіру арылы амалдар бойынша (мнда сра – ыса)
1) 10+5=15 (д) – Ержанда болатын
2) 15-3=12 (д) – Ержанда аланы
Жуабы: 12 дптер.
) Ауызша тсіндіру арылы амалдар бойынша (мнда сра – толы)
1) 10+5=15 (д)
2) 15-3=12 (д)
Жауабы: 12 дптер алды.
б) рнектерді кмегімен, яни есеп бойынша рнектер растыру жне оны мнін табу.
(10+5)-3= 12 (д)
Жауабы: 12 дптер алды.
рнектердегі р амал ауызша тсіндіріледі жауабы толы.
а) Тедеу трінде:
«Дкенде 8 теге тратын 8 тоаша анша аша тленсе, 6 алаша сонша аша тленеді. Бір алаш анша трады?»
х тг – алашты баасы; (х × 6) – алашты ны; (9 × 8) тг – тоашты ны. Тоаш пен алашты ны бірдей екендігін біліп, тедеу растырамыз:
х × 6 = 9 × 8 – есепті наты мазмнынан алшатайды жне тедеуді шешу барысында атаулар олданылмайды.
х × 6 = 72 Þ х = 72 : 6 Þ х = 12
Жауабы: бір алаш 12 тг трады.
ІV кезе. Шешуін тексеру жне соы жауапты анытау.
2.Есепті шешуін тексеру – оны дрыс немесе ате екендігін тексеру.
Бастауыш сыныптарда есепті жауабын тексеруді мынадай трт тсілі пайданылады:
- есептерді ртрлі тсілімен ртрлір шыару;
- кері есеп растыру жне шыару
- ізделіп отыран санны шегарасын таайындау (жауабын шамалау)
- Есепті шыару нтижесінде шыан сандар мен берілген сандар орасындаы сйкестікті таайындау.