Сабаты таырыбы: Геометриялы материалдарды оыту таырыбындаы дидактикалы материалдар
Жоспар
1.Геометриялы материалдарды оыту таырыбындаы дидактикалы материалдар
Геометрия – денелерді формасы /пішіні/ мен кеістік атынастарды оытатын математиканы ежелден келе жатан блімі.
«Геометрия» - грек сзі, аудармасы жер лшеу дегенді білдіреді. Осылай аталуы геометрияны жердегі лшеу жмыстарында олданылуымен байланысты.
Бастауыш сыныптарда геометриялы материал блек таырып болып арастырылмайды. Геометриялы материал арифметикалы жне алгебралы материалдарымен тыыз байланыста арастырылады. Бастауыш сыныпта: кеістік туралы тсінік, наты фигура туралы ым, геометриялы фигуралармен байланысты арапайым ымдар, оларды ажырату, геометриялы шамаларды лшеу, фигураларды салуды бастама білігін алыптастыру, ртрлі геометриялы шамалармен таныстыру арастырылады да, оушылар геометриялы алашы тсінтерді жинатайды рі дамытады, кейбір геометриялы терминдермен танысады; арапайым сызу жне лшем ралдарын пайдалана біліуді арапайым дадыларын мегереді.
Бастауыш сыныпта арастырылатын мазмнды жаттыулар мен есептер жйесі жне олармен жмыс істеу дістемесі балаларда кеістік ымыны, баылау, салыстыру, абстракциялау жне жалпылау біліктерін дамуына ыпал жасауа тиіс.
Геометриялы фигуралар тек оытуды масатын ана емес, оытуды ралы да геометриялы материалдар сандарды реттік атары, арифметикалы амалдар тексті есептер, лес сияты мселелерді оыту барысында крнекі рал ретінде пайдаланылады;
Геометриялы ымдара (тік тртбрышты, шаршы жне периметрді басаларына) анытама тек ана остенсивті трде крсету арылы беріледі; геометриялы материалдар оушыларды ойлау абілетін дамыту шін де пайдаланылады; геометриялы материалдар оушылара математика мен мір байланысын тсінуге есептігін тигізеді; геометриялы материалдар оушыларда практикалы іскерліктер алыптастырады.
Геометриялы материалды оып йренуді нерлым тиімді дісі болып табылатын мына сияты лаборатория - практикалы дістер: ааздан, таяшалардан, сымнан фигураларды модельдерін жасау; сызу, лшеу т.б. Мнда елеусіздеу белгілерін(тсі, лшемі, жазытыта орналасуы т.б.) згертіп ала отырып объектілерді алуан трлілігін амтамасыз етуді, балалара елеулі белгілерін-нрселерді формасын, фигураларды асиеттерін т.б. айырып крсете білуді мегеру мен кмек беруді маызы зор.
Бастауыш сыныптарда геометриялы материалды оып йренуді негізгі міндетттері:
1. Оушыларды нкте, тзу сызы, тзу кесінді, сыны сызы, брыш, кпбрыш, дгелек сияты геометриялы фигуралар туралы айын
тсініктерін жне алашы ымдарын алыптастыру;
2. Геометриялы фигуралар: сызытар (тзу, исы, тйыталан, тйыталмаан, сыны сызытар, перпендикулярлар жне пареллельдер); нкте, суле, брыш, кесінді, кпбрыштар: шбрыш, тртбрыш, тік тртбрыш, шаршы; оларды элементтері (тбелері, брыштары, абыралары); сопаша, дгелек, шебер жне оларды элементтері (центрі, радиусы, диамтері) туралы наты тсінік алыптастыру.
3. зынды жнінде наты тсінік алыптастыру жне затты зындыын салыстыру, кесіндіні зындыын лшеу сияты ымдарды мегеру.
4. зындыты лшемі бірліктерімен: сантиметр, дециметр, метр, километр, миллиметр жне оларды арасындаы атынаспен таныстыру.
5. Сызышты кмегімен кесіндіні зындыын лшеу, сондай – а берілген зынды бойынша кесінділер сызу, кесіндіні зындыын кеміту немесе арттыру, кесінділерді зындытарына арай салыстыру біліктерін трлендіру (іріден саа жне керісінше); р трлі бірліктермен берілген зындыты салыстыру , сондай – а шамалармен ( зынды ) амалдар
орындауа йрету.
6. зынды бірліктерін трлендіру (іріден саа жне керісінше); р трлі бірліктермен берілген зындыты салыстыру, сондай – а шамалармен (зынды) амалдар орындауа йрету.
7. Фигураны ауданы туралы тсінік беру жне фигураны ауданын салыстыруды р трлі тсілдерімен таныстыру.
8. Аудан бірліктері: см2, дм2, м2, мм2, ар, гектармен таныстыру. «Палетканы» кмегімен фигураны ауданын табуа йрету.
9. Аудан бірліктері арасындаы атынасты игеру жне шамаларды трлендіруге, салыстыруа жне аудан бірліктерімен амалдар орындауа йрету.
10. Тік тртбрыш, шаршы, сондай-а лдеайда крделі фигураларды аудандарын табуа йрету.
11.арапайым кеістік денелерімен: текше жне тік брыштары параллелепипед; оларды элементтері: тбелері, жатары, ырларымен таныстыру.
12.Геометриялы фигураларды лшеу жне оларды «кз млшерімен», «еркін лшеммен олмен» салу, ралдарды: сызыш, траспортир, циркульді кмегімен, сызытары бар жне сызысыз аазды салу, практикалы біліктерге жаттытыру.
13.Кесіндіні осындысы мен айырмасын, кпбрыштарды периметрі мен ауданын, текшені жне тік брышты параллелепипедті клемін табуа йрету.
14.Геометриялы фигураларды трлендіруге йрету.
Бастауыш сыныпта геометрия элементтерін оытып йретуде тмендегі крнекі ралдар пайдаланылады:
1.Геометриялы фигуралар
2.Кестелер
3.Сызбалар
4. Ертегі кейіпкерлері
Тменде бастауыш сынып математикасында геометриялы материал зындыты оытудаы крнекіліктерді пайдалану дістемесін крсетейік.
Балаларды зынды жнінде алашы тсініктері мектепке дейін-а пайда болды.
Бан нрселерді лшемділігі жнінен салыстыру жаттыулары кмектеседі, мысалы: «ай кітап жарыра (кітаптар біріні жанына бірі ойылады)? Кім алысыра! Мерей ма, жо лде Жанат па (балалар атарласып трады)?» Осындай жаттыулар процесінде нрселерді зыныдыы жнінен салыстыру шеберігі алыптасады, сондай-а салыстырылып отыран асиеті жалпыланады.
Кесінділерді кзбен шамалап салыстыру арылы балалар те жне те емес кесінділер жнінде тсінік алады.
Енді кесінді зындыын оыту дістемесі арастырайы.
зындыты бірліктерін оыту теріс емес бтін сандар арифметикасын оытумен тыыз байланысты: сантиметр – бірлікті баламасы; дециметр – ондыты баламасы; метр – жздікті баламасы; километр – мындыты баламасы. Бл зындыты лшеу санды шыарып алуды бір тсілі екендігі крсетеді, демек, сан – зындыты сантиметрмен (дм, м, км, мм) лшеуді нтижесі.
Осыан сйкес шамаларды ру, оу жне жазу сандар нумерациясымен атар жреді:
5 жзд. 3 онд. 7 бірл. = 537 бірл.
5м 3 дм 7 см = 537 см.
Сонымен бірге шамалармен арифметикалы амалдар жекелеген сандармен амалдара сас орындалады:
5 + 3 = 8
5 см + 3 см = 8 см
1. зынды жне заттарды лшеуді мн-маынасын ашу:
а) «зынды» ымын енгізуге дайынды мектепке дейінгі жаста басталады да, бірінші сыныпта «арапайым тсініктер» таырыбында жаласады:
заттарды зындытарын ажырата білу заттарды зыдыы, ені, биіктігі; нктелер арасындаы ашыты – блар зындыты анытайтын заттарды асиеттері;
заттарды зындытарын салыстыру: «кз млшерімен», беттестіру; «атар тру» арылы; тсінік бойынша (бла жне зен; ааш жне бта т.б.);
зынды ретінде сызыпен (тзу жне исы) жне кесіндімен таныстыру;
) сантиметрді (см) кмегімен кесіндіні зындыын лшеу:
р трлі шартты лшеуіштермен (шарты бірліктерімен) лшеу арылы кесінділерді зындытарын салыстыру:
бір кесіндіні зындыыны р трлі мнді болады (І парадокс);
лкен кесіндіні зындыы (2) кіші кесіндіні зындыы кем (ІІ парадокс).
орытынды: орта шартты лшеуіш ажет – сантиметр;
см модельді – кішкене заттарды лшеу шін бірінші зынды бірлігін жне сантиметр моделін кесінді бойына салып, оны кесіндіге неше рет салынатынын санап, сантиметр моделіні кмегімен кесіндіні зындыын лшеу тсілін крсету;
р оушы здеріне таратылып берілген сантиметр моделіні кмегімен кесінділерді зындытарын лшейді;
1 см жазуын крсету, содан со оушылар лшеу нтижелерін жазады. 5 см, 3 см, 7 см – бл алашы шамалар, яни зындыты (арапайым) мндері;
практикалы жмыс: сантиметр моделін дайындау; зындыын 1 см болатын кесінді сызу; кішкене саусаты ені 1 см болатын анытау.
Осындай жмыстарды нтижесінде шама лшеуді нтижесі екендігі игеріледі жне берілген кесіндіде крсетілетін сантиметрлерді саны ретіндегі зынды ымы алыптасады.
Алашы ондыты сандарын оыту барысында кесіндіні зындыын сантиметрмен лшеуді олдану: 1 см; 2 см; ...; 10 см, яни 1, 2, ..., 10 сандары – яни кесіндіні зындыын сантиметрмен лшеуді нтижелері;
зындыты лшеуді ралы ретіндегі сантиметрлік бліктерге блінген сызышпен жне оны кмегімен зындыты лшеу тсілдерімен таныстыру:
0 цифры бар блік кесіндіні сол жа шында дл келетіндей етіп, сызышты кесіндіге саламыз; кесіндіні келесі шы ай сана келіп транын араймыз – бл цифр кесіндіні зындыын, яни онда неше сантиметр бар екенін крсетеді: 7 см;
кейінірек кдімгі са жне ірі бліктері бар сызышпен таныстыруа болады;
Оушыларды кесінділерді лшеуді алашы бірілігмен таныстырады.Кесінділер жиынынан бір кесінді бліп алып, бірілік ретінде абылданады. Балалар оны атауын біліп алады да осы бірлікті кмегімен лшеуге кіріседі. лшеу бірілігіні айсысын бірінші енгізу жнінде ртрлі кзарастар бар. Балалар мір тжірибесінде брінен де метрмен лшеуді жиі баылайды. Оны кмегімен малімге лшеу процесі (кесіндіні бойына лшеуіш алай салынатынын, лшек бірлігі алай есептелетінін) крсету оай. Сондытан кейбір діскерлер алаш лшеу бірілігі ретінде метрді сынады. Алайда метрді арастыран кезде рбір оушы жмыс істеу шін лшеу процесіні зін тсінуге те ажетті жаттыуларды жеткілікті млшерін жргізу иын. Екінші бір діскерлер лшеуді алашы бірілігі етіп, сантиметрді енгізуді сынады. Бл рбір оушыны партада отырып лшеуі бойынша кптеген жмыстар орындауына ммкіндік береді. Бл дайынды кезеінде балаларды міріндегі баылауларына сйене отырып, матаны, лентаны, жиек бауды т.с.с. алай жне немен лшейтінін еске тсіруін, мысалы, 2-3 метр бауды немесе татаны зындыын лшеу ммкіндігін жоа шыармайды. Метр мен сантиметр арасындаы атысты таайындамай трып, осыдан кейін, зындыы метрден кіші, шаын кесінділерді лшеудегі лшеуіш ретінде сантиметрді енгізуге болады.
Балалар сантиметр жнінде крнекі тсінік алу шін, кптеген жаттыулар орындаан жн.