Математиканы оытуды йымдастыру.
Пайданылан дебиеттер
1.біласымова А. жне т.б. Математиканы оытуды териясы мен дістемесі. А, Білім. 1998 ж
2. Бидосов . Математиканы оыту методикасы. (Жалпы методика). А, Мектеп. 1989ж
3. Рахымбек Д. жне т.б. Орта мектепте математиканы оыту дістемесіне арналан оу ралы. Ш, 2003
Лекция.
Математиканы оытуды йымдастыру.
Жоспары:
1.Саба, оны рылымы;
2. Сабаты трлері;
3. Математик сабаына ойылатын талаптар.
1. Саба, оны рылымы
Орта мектептерде оушылармен жргізілетін оу трбие жмыстарыны негізгі формасы саба екені млім. Саба математиканы оыту рдісінде де е негізгі блік болып саналады. Бл рдісті осымша буындарына оушыларды й жмысы, факультативтік сабатар, математикадан сыныптан тыс жмыстар, лгере алмай жрген оушылармен жмыс т.б.
Дидактикада сабаты рылысыны мазмны мен раушылары былай кескінделеді:
| Брыны білімді айта жаырту жне оны іске асыруды дістері | Жаа білімді алыптастыру жне іске асыруды дістері | дадысын жне олдана білуге алыптастыру |
Сабаты жалпы рылысы крделі жне ол бірнеше раушылардан трады. Мысалы, оушыларды брыны білімдерін айта жаырту жне іске асыру дісі – оушыларды брыны алан білімдерін еске тсіру ана емес, сонымен атар ол жаа білім алуда, танымдылыын арттыруда жне малімні оушы біліміні андай дрежеде екендігін тексеруде т.с.с. ажет болып табылады.
Математиканы саба стінде оыту рдісіні рылымында мынадай негізгі элементтерді бліп крсетуге болады:
1) Жаа таырыпты материалдарын білдіру. 2) Жаа материалды пысытау. 3) Есеп шыару, жаттыулар орындау. 4) Брын ткенді айталау. 5) йге берілген тапсырманы орындалуын тексеру. 6) йге жаадан тапсырма беру. 7) Оушыларды математиканы практикада олдануы. 8) Оушыларды білім, дадыларын баылау жне баалау.
Кез келген сабата бл элементтерді барлыы бірдей кездесе бермеуі ммкін, алайда бларды р трлі комбинациясынан кез келген саба руа болады. Сабаты кейбір рылым элементтеріне ысаша тотала кетейік. Жаа таырыпты материалын саба стінде білдіру оушыларды зіндік ойлау, пайымдау рекеттерін белсенді пайдаланатындай жадайда жргізілуі ажет. Жаа білімді дайын кйінде айтып беруге барынша шек ойылып, оытушы шкірттерді зіндік білімін алуын, дамуын йымдастырушы, басарушы болу жаынан кіл блуі керек.
Саба барысында жаа материалды игеру табии трде оны пысытауа ласады жне сонымен кезектесіп отырады. Оытушы бадарлама арылы оытуда, детте пысытау бадарламаны зіне енгізіледі, яни алдын ала бадарламаланып ойылады. Проблемалы оыту кезінде пысытау тексерумен жне проблеманы шешу нтижесін талылаумен атар жргізіледі. Эвристикалы гімеден кейін пысытау айтыланды ра айталау емес шыармашылы (творчестволы) трыда негізгі мезеттерін назар аудара айтып беруді кздеуі ажет. Проблемалы немесе жай дрістік баяндау кезінде тек таырыпты иын жерлері ана айталанып пысыталады.
Саба стінде жаа материалды пысытауа, оны есептер шешіп, жаттыулар орындауа бірінші рет олдану да жатады.
Адам психикасыны табии бітіміндегі білгенді біртіндеп мытушылы асиеті кейбір мытуа болмайтын негізгі мселелерді дркін-дркін жйелі трде айталап отыруды ажет етеді. Сондытан да мндай мселелерді арнайы тапсырма ретінде берілмесе де саба стінде р трлі формада срап отыран жн болады. Мнымен атар сабаты кейбір блігі брыны ткен жне жаа материалды оытуа атысты малматтарды еске тсіруге арналып отырады. рбір сыныпта жаа материалды тумен атар бірінші жарты жылда ткен жылы, ал екінші жарты жылда биылы жылы осы пн бойынша негізгі материалдар жйелі трде айталанып отыруы ажет. Бан сіресе бітіруші IX жне XI сыныптарда кп кіл блінеді. Бл сыныптарда жыл аяында емтихан алдында айталауа арнайы оу уаыты блінеді. лкен таырып немесе тараудан кейін жалпылаушы айталау сабаын йымдастыру талап етіледі. айталау бір сарынды болмай, р алуан, тартымды жне шыармашылы болып, уаытты те кп алмауы ажет. Егер жаа таырып бойынша теориялы материал басым болса, онда айталауа жаттыу жмыстарын беру ажет жне керісінше. Егер жаа материалды клемі лкен болса, онда айталауа й тапсырмасын енгізбеу керек.
рбір сабата бірнеше дидактикалы масат кзделіп, соны ішінде біреуі негізгі болады. Е басты дидактикалы масата байланысты математика сабатарын мынадай типтерге блуге болады: жаа білімді бастапы игеру сабатары, білімдерді олдану шеберлігі мен дадысын алыптастыру сабатары, жалпылаушы айталау арылы білімдерді пысытауды орытынды сабаы, математиканы практикада олдану сабатары, орытынды баылау жне білім, дадыларды баалау (есепке алу) сабатары.
Математика пндері бойынша орташа аланда сабатарды жартысы білімді бастапы игеру сабатары болып келеді. Мндай сабатар “жаа білім сабаы” жне “рамды саба” деп аталатын екі трге блінеді. Математикадан рамды немесе комбинациялы саба міндетті трде й тапсырмасыны дрыс та саналы орындалуын тексеруден басталады. Мнан со жаа материалды туге жне оны пысытауа, йге тапсырма беруге, брын тілген мселелерді айталауа кшеді. Мндай сабаты рылымды толы болуыны жасы жаымен атар жаман жаы да бар. Негізгі кемшілігі – барлы элементтерді амтуа уаыт жетпейді, осыдан барып сабаты негізгі масатын орындауа, жаа материалды игеруге нсан келеді. Сондытан да жаа таырыпты бастапы игеру сабатарыны кпшілігі комбинациялы (аралас) болмай “жаа білім сабаы” слбесі бойынша рылады. Бл слбе негізінен жаа таырыпты оып, йренуге, пысытауа арналады, ткенді срауа аз ана уаыт (3-5 мин) блінеді жне оны зі оушыларды жаа материалды абылдауа дайынды болады.
Математиканы оытуда математиканы олдану шеберліктері мен дадыларын алыптастыру, басаша айтанда машытандыру сабатары да ке олданылады. Мндай сабатарда орындалатын жмыстарды кпшілігін шкірттер з бетінше атаратындай болу керек, сондытан тапсырмалар бірнеше варианта блініп беріледі. Тек оушыларды з бетінше есеп шыаруына арналан машытану сабаы зіндік жмыс сабаы деп аталады.
Математиканы практикалы олдану сабатарына сыныпта орындалатын лабораториялы жмыс сабаы, жер лшеу жне ндірістік объектілерде жргізілетін практикалы сабаы т.б. жатады.
Практикалы жмыстарда теориялы жне йымдастырушылы дайынды ткен сабаты аырында жргізіліп, орытындысын талылау кейінгі сабата ткізіледі.
орытынды баылау жне білім, дады баалау сабатарына е уелі жазбаша баылау жмыстары жатады. Мндай жмыстарды тапсырмасы сыныпта кем дегенде трт варианта блініп орындалады. Бл тапсырмалар р сынып шін пн бойынша жеке кітап болып шыатын “Дидактикалы материалдарда” келтіріледі. Осы кітаптарда бкіл оу жылына арналан оушыларды зіндік жмыстарыны жиынтыы да бар. Курсты рбір лкен таырыбы (блігі) бойынша бір, екі саатты орытынды, ал таырыпты жеке бліктері бойынша бдан ыса мерзімді (20 минуттан кем емес) зіндік баылау жмысы жргізіледі. Оушыларды жазба жмыстарын тексеруге баалау нормасы басшылыа алынады. Келесі сабата баылау жмысына ысаша анализ жасалып, кейбір оушылардан кеткен кемшіліктерді жндеуге баытталан тапсырмалар беріледі. Оушыларды дптерлері жйелі трде тексеріліп труы ажет.
2. Математика сабаына ойылатын негізгі талаптар
Математика дидактикасында “математика сабаы” дістемелік ымына мынадай сипат-белгілер жиыны сйкес келеді; рбір сабата белгілі бір білім беру жне трбиелеу масаттары жзеге асырылады; бл масат-міндеттер наты оу материалын арастыру арылы шешіледі; бл шін лайыты оыту дістері тадап алынады; сынып жымы белгілі бір трде жмыса жмылдырылады.
Осы сипат-белгілерді еске ала отырып математика сабаына ойылатын ажетті талаптар тжырымдалан. Солара ысаша тоталып тейік.
1. Сабата (басты) дидактикалы масат болады. Математика сабаыны басым кпшілігінде бір емес, р трлі рамда бірнеше оу мселелерін шешу кзделеді. Оу масаттары ішінде рашанда біреуін басшылыа, негізге алып, аландарын соан баындыру ажет болады.
“Келтірілген квадрат тедеуді тбірлері” таырыбы туралы сабаты алайы. Бан дейін оушылар толы емес квадрат тедеулерді шешуді жне квадрат шмшеден екімшені квадратын блу дістерін ткен.
Бл сабаты негізгі масаты оушыларды келтірілген квадрат тедеуді шешу алгоритмімен таныстыру болып табылады. Ал осымша баынышты масаттара: толы емес квадрат тедеуді шеше білуін жне квадрат шмшеден екімшені квадратын бле білуін тексеру, сабата алынан (орытылан) алгоритмді олдануа жаттытыру жатады.
Негізгі жне осалы баынышты масаттарды саба стінде жзеге асыру былай жргізіледі:
1) 
жне 
тріндегі тедеуді шешуді айталау.
2) 
жне 
шмшелерінен квадрат екімше блу.
3) Жаа мселе ою. Оны шешуді жоспарын жасау, жаа жадайа белгілі дісті олдану.
4) шмшелерді кбейткіштерге жіктеу (екімшені квадратын блу арылы).
5) Cол жаын жіктеу жолымен мынадай тедеулерді шешу:
жне 
.
Бдан квадрат тедеуді шешуді бір алгоритмі шыады.
6) орытылан алгоритмді жалпы трде берілген тедеуін шешуге олдану.
Тбірлер есептеу формуласы трінде екінші алгоритм шыады.
7) Екінші алгоритм бойынша 
жне 
тедеулерін шешу.
8) Алгоритмдерді салыстру, жалпылай есептер шешу шін екінші алгоритмні олайлыы туралы орытынды жасау.
9) Сабаты орытындысы. йге тапсырма беру. Сйтіп, бл мысалда сабаты барлы элементтері жне оны дербес оу масаттарыны негізгі масата баынышты мселелерін арастырды.
2. Саба барысында білім беру міндеттерімен атар трбиелік масаттарды орындау. Оыту е уелі зіні мазмны – факторлар мен оларды тсіндіру арылы трбиелейді. Бл трыдаы негізгі масат оылатын материал мен оу рдісін оушыларды келешекке деген кзарас пен сенімге трбиелеу шін жоспарлы трде пайдалана білу болып табылады.
Трбиені бл жалпы масаты зара байланысан кптеген дербес трбиелік міндет-масаттарды орындау арылы жзеге асыру. Бларды ішіндегі е зрулері математикаа ызыушылыты тудыру жне дамыту шкірттерде оуа деген ажеттілік пен йренімпаздыты трбиелеу болып саналады. Мндай асиеттер оушылара зінен-зі дарымайды. Бл малімні за жне жоспарлы жмысыны нтижесі болады.
3. Сабаа оу материалын негіздеп іріктеу. Сабаты мазмнын тадап алу кездейсо нрсе емес, ол жан-жаты байыптауды, негіздеуді ажет ететін дидактикалы рекет. Оны анытауда мынадай жеке (дара) шарттар орындалуы керек.
1) Сабаты мазмны мен негізгі оулы масатыны сай келуі; 2) сабата тілетін материалдар клеміні жеткілікті болуы; 3) сабата наты жне абстрактілі материалдарды араатысы оптималды болып келуі; 4) теория мен практика арасында зара байланыс орын алуы ажет.
Мндаы екінші шартты мнісі мынада: оу материалын игеру жне пысытау жніндегі жмысты негізгі блігі сыныпта орындалуа тиіс, яни сыныпта кп істеліп, йге аз берілу керек. Сонда ана оушылар й тапсырмасын орындай алатынына сенімді болады жне зін борышты санайды (мселені трбиелік жаы).
4. Сабата шкірттерді білім алу белсенділігін амтамасыз ететіндей оыту дістерін олдану.
Мселен, сабаты мазмны аныталды делік.
Оны оу материалы элементтерге (позициялара немесе кадрлара) блінген. рбір кадр кп жадайда белгілі бір трдегі оу тапсырмасы болып келеді (кейбір ымды енгізу, теорема немесе ережені негіздеу, есеп шыару т.б.). Бл тапсырмалара лайы осы крсетілген жалпы талапты мынадай жеке талаптар арылы тсіндіруге болады:
а) ммкіндігінше сабатаы кезекті оу (білу) мселесін здері тжырымдаулары тиіс; ) енгізілген ымны анытамасын береді; б) тжірибе негізінде мселе орын алатын задылытарды аарып, оны зінше пікір формасына келтіреді; в) малімні басшылыымен длелдеу немесе есепті шешу жоспарын тауып, ммкіндігінше оны жзеге асырады.
5. Сабаты йымдастыру анытыы. Жоарыда арастырылан 1-4 талаптарды блжытпай орындау сабаты аны жне йымшылдыпен туіне толы жадай жасайды. Мны стіне сабаты блай йымдастыру мынадай ажетті шарттарды орындаанда ана ммкін болады: оытушы саба материалын жетік біледі; сыныптаы рбір шкіртті жеке ерекшеліктерін, кшті, лсіз жатарын біледі; рбір кезекті мселені дістемесін, оны оытуды барлы варианттарын, дістерін жне ралдарын біледі.
Саба беру практикасы шін сабаа ойылатын талаптарды ана біліп ою жеткіліксіз болады, оан оса бл шарттарды р трлі наты жадайлара сай аылмен рационалды трде олдана білу аса ажет.
Сратар:
1.Саба, оны рылымы;
2. Сабаты трлері;
3. Математик сабаына ойылатын талаптар.