Лы философ л Фарабидімемлекеттік жне оамдырылымтуралыілімдері

буНасырл-Фарабидi ебектерiнде орта асырлы араб философиясында саясат, мемлекет жне билiкпен ы туралы ойлар жан-жаты талыланды.

Араб саяси философиясыны атасы атанан л-Фараби саяси теорияайырымды басаруды сатау мен оны йымдастыруды тсiлдерiн, ала трындарына айырымдылы пен игiлiктiалайкелетiндiгiн жне бл нтижеге андай жолмен жетуге болатындыын оытып йретедi деп атап крсеттi. зiнi саяси кзарастарын ол «айырымды ала трындарыны кзарастарытуралы», «Мемлекеттiк билеушiнi наыл сздерi» жне «Азаматты саясат» трактаттарында кеiрек баяндайды.

Л Фарабиді «айырымды ала трындарыныкзарасы» ебегі

л-Фараби «айырымды ала трындарыныкзарастарытуралы» трактатында ала трындарын бес топа бледi. Оныойынша, «айырымды ала бес трлiадамдартобынанралады: е рметтiадамдардан, шешендерден, лшеушiлерден, жауынгерлерден жне байлардан». л-Фараби е рметтiадамдарааылдыларды, пайымдаышадамдарды, маыздыiстердебеделгеиеболандардыжатызады. Екiншiтоптаышешендерге — дiниызметкерлердi, аындарды, музыканттарды, хатшыларды сол сияты шыармашылыжмыспенайналысатындарды, ал лшеушiлерге-есепшiлердi, дрiгерлердi, астрологтарды, математиканыоытушыларды осады. л-Фарабибойынша, байлардегенiмiз — аладабайлытабатындар, егiншiлер, мал сiрушiлер, саудагерлер, олнершiлер.

л-Фарабиайырымды ала басшысындаалтытрлiасиетболукерекдепесептейдi. Олар: даналы, асан пайымдымдылы, сенiмдiлiк, ойлауабiлетiнiжоарыболуы, соыснерiнжетiкбiлуi, денсаулыыны мыты болуы.

«айырымды ала» трактатындал-Фараби леуметтiк дiлеттiлiк пен еркiндiктi орнытыратын — iзгiлiктi оам туралы ой озайды.

л-Фараби басарудыайырлы жне айырсыздепекігеблді. айырлы, білімді, мдениетті басару халыты баытабастайды, олардыіс-рекетін, ерік-асиетін осы жолабаыттайды. Ол шін басару за кшіне, игітжірибегенегізделуітиіс. Ал айырымсыз, наданбасарудатерісрекеттер мен жаманасиеттер бой алады. Сондытанолнадан адам басаран, озбырлыасуйенген, айырымсыз, аталмемлекеттіктртіптіткірсынайды. Ол мінсізмемлекеттіуаыздайды.

Ж. Баласаниді мемлекеттіліктуралыоамды, саяси жне философиялыкзарастары

араханулетібилікжргізгендуірделан-айырлкеніалып жатан осы мемлекетті басару тртібінбелгілейтінережелер, сондай-а, оаммшелеріні ытары мен міндеттерінайындайтынтиісті задар жоеді. Міне, елдегі осы олылытыорнынтолтырумасатыменБаласанизіні “ттыбілік” дастанынжазды. Демек, дастанбелгілібірмаынадаелдегі Ата за (Конституция) ызметінатаран.

Баласанидастандапатшалар мен узірлерді, хан сарайыызметкерлері мен елшілерді, скербасылар мен нкерлерді, туіптер мен аспаздарды, диандар мен малшыларды, т.б. оаммшелерінімінез-лы, білімдрежесі, аыл-парасаты, ытары мен міндеттеріандайболукеректігінжеке-жекебаяндапшыады.

Аынмселенімірші-патшанызіненбастайды. Ел-жрттыбасаратын адам – аыл-парасатышан-теіз, ниетітзу, сзішырын, білім мен нергежетік, олыашы, пейілі ке, жзіжарын, ешкімгекексатамайтынжанболуышартекенінайтады. Ел басаран кімдердікншілдік, ашкздік, сауы-сайранаштарлы, атыгездік, кекшілдік сияты жаманылытардансатандырады.

Бдан кейін аын патшаны бас узірді міндеттерін тізбектеп, зор білгірлікпен айтып шыады. Бас узір халыты талап-тілектерінпатшаа, ал патшаныайтарой-пікірін, жарлытарын халыа жеткізіп отыруы тиіс. “тты білікте” елшіге ойылатын талаптар егжей-тегжейлі сипатталыпжазылан. Елшіерекшезерек, зікрікті, кп тілбілетін, шешен,жасыашы, сбегі, жлдызшы (астролог), тс жорибілетін, музыкант сияты кптегенасиеттергеиежанболуыажет. Осылайшадастандаосылайшаелдегібарлылауазым, ксіпиелерінеойылатынморальдік-этикиалыталаптарсипатталыпкрсетілген.