Алаш айраткерлеріні азастанны мемлекеттік жне лтты рылым туралы ой-пікірлері

Жалпы Алаш интеллигенциясы арасында большевиктер бадарламасы уел бастан-а олдау тапан жо. Оларды тсінігі бойынша, большевиктер станан баыт азастан емес, тіпті Ресейді зіне де азапты болаша келетін баыт болатын. Алаш айраткерлері е алдымен большевиктер бадарламасындаы оамды меншікке кшу туралы пікірді зілді-кесілді абылдаан жо. йткені оларды ойы бойынша, аза оамы жадайында мндай шараа бару ммкін емес-тін, тіптен ондай рекет, біріншіден, оны абылдауа млдем даярлыы жо аза барасы арасындаы тсінбеушілік туызса, екіншіден, леуметтік тедік орнатудан брын, леуметтік апата апаруы толы ммкін еді. Дстрлі шаруашылы тріні бзылуы, аза шаруаларыны, жалпы оамны оамды меншікке негізделген шаруашылы жргізуге ай жаынан болса да даярлыыны жотыы осындай нтиже бермей оймайды деп тсінді.
аза зиялылары большевиктерді тап кресі туралы теориясын да олдамады. Оларды тсінігі бойынша, аза оамы Ресейдегідей тапты жіктелу дегейінен алыс жатты. Ал сол тарихи кезеде «отарлы езгідегі аза жртына андай да болса жіктелуден грі орта лтты мдде негізінде бірігу ауадай ажет еді. Жіктелу керісінше, оны лсіретіп, негізгі мселелерді шешуге ммкіндік бермейді деп тсінді» деп пайымдайды М..ойгелдиев.
32. Алаш озалысы жне «аза елі» идея­сы

Алаш – лтты аспан асты, жер стінде з орны бар ел ретінде з еншісі мен лесін анытау харакеті. Зия­лы­лар­ды Алаш атауын тадауы да жай­дан-жай емес еді. Алаш жаа елдігімізді, байыры айма­ы­мыз­ды рмізі еді. ХХ асырда азаты азаматты тарихында е лы идея айсы десек, ол – Алаш идеясы деп жауап беруге болады. Бгінгі туелсіздігімізді негізі де осы идеяда жатыр. Алаш идеясы шін крескен кезе – 1907 жылдан 1930 жыла дейінгі 30 жылдай уаытты ана амтыан. Аз болса да асыра те уаыт.Алашты сер­келері – лихан Б­кей­ханов, Мстафа Шоай, Ахмет Бай­трсынлы, Халел Дос­м­хамедлы, Міржаып Дулатлы, Халел аб­бас­лы, Мхамеджан Тыныш­бай­лы. Алаш зиялыларыны алдыы толыны болып есептелетін осынау тлаларды рбірі мемлекет басаруа абілетті еді. аза тарихында Алаш арыс­тарыны орны ерекше. Олар аза еліні сан асырлы даму тжірибе­сін, салт-дстрін ткерістік діспен крт згертуді емес, айта оларды р­кениетті елдерді мір тжірибесін ескере отырып, одан рі дамытуды, білім алып, кппен терезе теестіруін кздеді. Е алдымен, азаты з атамекеніне ие болуын ма­сат етті. Сол жолда кресті. Сонымен атар елге демократия, білім-білік алып келу де­рісі­ні бастауында трандар да – солар болды. Алаш зиялылары – елшілдік пен Отана адал ызмет етуді рмізі. Олар – барды кбейтуші, зілгенді жаластырушы, жоты жасаушы.
33. Кеестік билік жне «аза елі» идеясы

Кеестік билік – брыны Ресей империясында Уаытша кімет арулы кшпен латылан азан ткерісінен кейін орнатылан билік жйесіні атауы; кейде “Кеес кіметі” ымы Кеес Одаындаы жалпы билік жйесіні атауы ретінде де олданылады. “Кеес” сзі алаш рет ткерісшіл жмысшы табыны сайланбалы жетекші органы – Жмысшы депутаттары кеесі трінде 1905 – 1907 жылы бірінші орыс революциясы барысында пайда болан. 1917 жылы Апан революциясы кезінде солдаттар мен ткерісшіл жмысшы табыны сайланбалы жетекші органы жер-жерде рылан. Жмысшы жне солдат депутаттарыны кеестері болды. 1917 ж. 3 – 24 маусымда Санкт-Петербургте Жмысшы жне солдат депутаттары кеестеріні бірінші бкілресейлік съезі тті. Съезге бкіл елдегі 305 Жмысшы, солдат жне шаруа депутаттары кеестерінен, оларды 53 айматы бірлестіктерінен, 34 скери блімнен – барлыы 1090 делегат атысты. Съезде 320 адамнан ралан Бкілресей Орталы Атару Комитетін (ВЦИК) сайлады. 1917 ж. 25 азандаы (7 араша) азан ткерісін жзеге асыран арулы ктерілісті большевиктер Жмысшы жне солдат депутаттары кеестеріні екінші бкілресейлік съезіні ашылуына орайластырды. Съезге елдегі 402 кеестен 649 делегат атысты. Большевик жне солшыл эсер делегаттарыны саны (550 адам) басым болан съезд 25 – 27 азанда (7 – 9 араша) жмыс істеді. лтымызды алдыы атарлы зиялылары . Бкейханов, А. Байтрсынов, М. Дулатов, Ж. Абаев жне т.б. патша кіметіні жргізіп отыран отарлау, оныстандыру, орыстандыру саясатына арсы шыып, мерзімді баспасзге маалалар жариялап, патша атына ндеухат йымдастыраны шін трлі жазалара тартылды.

Діл» ымыны мні

Діл немесе Менталитет (лат. menta — жан рылымы) - ойлауды лгісі, этносты, леуметтік топты, индивидті жалпы рухани мінез-лы. Сондай-а діл халыты этникалы бірлігі мен оны баса лтты рылымдардан ерекшелігін тану болып табылады. Сол арылы адамдарды жалпылама жне наты баа беруі, леуметтік станымы зіні леуметтік бірлігіне жне баса да ауымдастытара белсенді арым-атынасы пайда болады. Діл ымыылыми-публицистикалы жне саяси дебиеттерде діл туралы соы жылдары ана айтыла бастады. Сондытан бл ымды тсінуде кейде бірмаыналылы жетіспей жатуы ммкін. Соан арамастан, бір мселені басы ашы деп сеніммен айтуа болады. Ол азіргі азастан оамыны леуметтік прогреске жету дерісінде бараны саяси діліні шешуші рлін атарады.Ділді табиатын тсіну шін, оны, алдымен, мына ш ырынан арастырып крейік. Біріншіден, діл жеке адамны немесе леуметтік топты сана дегейін крсетеді, санамен тыыз байланыста болады. Сонымен оса ділді санамен шектелмей, одан тысары жаткандарды да амтитынын мытпау керек.