МАЛДЫ, СТЫ ЭЙМЕРИОЗДАРЫ

Деrma-centor

Haema-physalis

Rhipice-phalus

Анал ыртысыны анал тесігіне атысты орналасуы

Эймериоздар-жіті, жітілеу, созылмалы трде тетін жануарларды, старды жне адамдарды Еіmеrіа туысына жататын ртрлі арапай-ымдылар тудыратын аурулары. Ауру малды жалпы кйіні тмендеуімен, ас орыту жйесіні ызметіні бзылып іші туімен (кейде ан аралас) жне тез арытауымен сипатталады. Эймериоздарды оздыр-ушылары табиатта ке тараан. Эймерийлер балытарда, бауырымен жоралаушыларда, ос мекенділерде, жндіктерде, негізінде ішекті эпителий клеткаларында тоышарлы етеді. Эймериоздан лім, ояндар арасында 85%, озыларда - 90%, тауы балапандарында - 100% дейін жетеді. Ауру малдарды салмаы азаяды, німдеріні млшері жне сапасы тмендейді. Мысалы, эймериозбен ауыран озылар сау озылармен салыстыранда, 1 жыл ішінде 8,6кг салматы кем осады. ойларды жн німділігі - 28,7%, ал ст німділігі - 36% тмендейді.

Кокцидииоз оздырушыларыны сипаттамасы. Ауру оздырушыларын ооцисталар деп атайды. Олар екі трлі болады: жетілген жне жетілмеген.

Жетілмеген (спораланбаан, инвазиялы емес) ооцисталар. Трлері дгелек, сопаша, жмырта, алмрт трізді болады. Ооцисталар негізінде екі, кейбіреулері ш абатты абыпен оршалан. абытары тегіс, кейде бжыр болып келеді. Жетілген (спораланан, инвазиялы) ооцисталар. Еіmеrііnае тымдасы тармаына жататын жетілген ооцисталарды ішінде 4 спороциста, оларды р біреуіні ішінде 2 спорозоиттар орналасады. Еіmеrііnае тармаына жататын жетілген ооцисталарды ішінде 2 спороциста, оларды рбіреуіні ішінде 4 спорозоит болады.

2 Эпизоотологиялы талдау кезінде малдарды азытануы, ктімі, сталуы, тлді сіру технологиясы, жыл маусымдары, малдарды жасы ескеріледі.

3 Ауру белгілері. Жалпы кйіні тмендеп нашарлауы, кілегейлі жне ан алдытары аралас немесе анды іш туі, анны азаюы (анемия), жылдам арытауы байалады. ояндарды кілегейлі абытары алашында бозарады, кейінірек сарыштанады, тырысып брісу, мойныны, арты аятарыны блшы еттеріні салдануы байалады, тауытарды аятары жартылай салданады, имыл козалысы бзылады.

4 Ауруды анытау. Эпизоотологиялы деректерді, ауру белгілерін, патологиялы-анатомиялы згерістерді ескере отырып, малдарды нжісін Дарлинг немесе Фюллеборн дістерімен тексеріп эймерийлерді ооцистала-рына зерттейді. Кейде ауруды наты белгілері крінсе де, нжістерін зерттегенде, ооцисталар табылмайды, себебі ооцисталарды эндогенді (ішкі) даму сатысы аяталуы ммкін, сондытан ооцисталар пайда болып лгермейді. Бл жадай эймериозды жіті трде ткенінде байалады. Осы ретте бірден малдарды нжістерін зерттеп, 3-4 кн бойы айталап зерттеу керек. Эймериозды баса протозойлы жне індет (инфекциялы) ауруларынан, гельминтоздардан, таы баса ртрлі себептерден пайда болатын энтериттерден арнаулы анытау дістерін олдана отырып ажырату ажет.

5 Емі. Химкокцид-7 430мг/кг, кокцидиовит, кокцидин (зоален) 50мг/кг, статил 10мг/кг 4-5 кн атарынан азыпен, сульфаниламид препараттары 30-50мг/кг 7-10 кндей, кокцикол 30мг/кг, клирамин 175мг/кг ойа 4-5 кн, клопидол, ампролиум, ампролмикс-25, ампрол-20 50-75мг/кг, фармкокцид, ригекокцин, лербек, ардион-25 0,0125% жемге 7-10 апта бойы олданады.

6 Профилактикалау масатында барлы мал-сты дрыс азытандыру, суаттандыру сратарына кіл аудару арылы жргізіледі.

Токсоплазмоз. Саркоцистоз.

Токсоплазмоз – кптеген сторектілерді, стар мен адамны антропозоонозды, шкін трде тетін, ОНЖ, лимфа мен эндокрииндік жйесіні, сондай-а кру абілетіні заымдануымен сипатталатын ауруы.

Саркоцистоз – жануарларды, старды, рептилийлер мен балы жне адамны антропозоонозы. Аталан оздырушылар екі иелі паразиттер болып табылады.

2 оздырушылары. Токсоплазмозды Toxoplasma gondi тудырады. Саркоцистозды ірі ара малды Sarcocystis bovicanis, S.bovifelis, S.bovihominis, ойда - S.onicanis, S.ovifelis, шошада - S.suicanis, S.suihominis, S.suifelis оздырады.

3 Даму биологиялары. Аты иелері: токсоплазмозда – мысы, ал саркоцистозда – мысы пен ит атарады. Бларда оздырушы алашыда жыныссыз, кейіннен жынысты жолмен (гаметалар пайда болуымен) кбейеді де, сырты ортаа нжіспен ооцисталар шыады. Аралы иелерінде (й малдары, кеміргіштер, с, адам) токсоплазмалар мен саркоцисталар трофозоит сатыларында дамып (жыныссыз кбею) мшелер мен лпаларда тоышарлы кнелтеді.

4 Эпизоотологиялы деректер. Ауру дние жзіні барлы елдерінде тіркелген. ылыма 200-ге жуы сторектілерді жне 100 астам старды бейім екендігі млім жне олар «алып жруші» тобына жатады. Аралы иелері алиментарлы, аэрогендік, плацент арылы жне трансмиссивтік жолмен (кенелер арылы) жтырады. Натылы маусымдылыы аныталмаан. Ауруа шалдыан мал саны организмде оздырушыны сатаан сайын арта береді.

5 Сиырты белгілері. Токоплазмозды жіті аымында: ызба (41^оС жне жоары), пульсі мен тыныс алуыны жиілеуі, кйзелу, конъюнктивит, іріді-сірлі ринит, іш ту, су, парездер мен параличтер, буаз малда іш тастау. Созылмалы трінде: ыса мерзімді ызба, арытау, іш тастау немесе лжуаз тлді тууы. Туа біткен токсоплазмозда тл плацент арылы дерттенеді. Саркоцистозда: кйзелу, дене ызуыны ктерілуі, блшы етті тырысуы, ан йылуы, жа еттеріні абынуы, арытау жне азыты жту абілетіні тмендеуі тіркеледі.

6 Диагнозды эпизоотологиялы деректерді ескере, клиникалы белгілеріне назар аудара, патологиялы-анатомиялы згерістеріне арай ояды. Соы диагнозды лабораторлы зерттеулерді (ан жындысын Романовский-Гимза бойынша бояп, трофозоиттерге зерттеу), еторектілерді нжіс сынамаларын (Фюллеборн, Дарлинг дістерімен ооцисталара), аллергиялы діспен (мойынны тері арасына аллергенді 0,2-0,3мл енгізу) жргізіп ояды. лген малда саркоцисталарды аралы иелерінде блшы етті (еш, сан, жауырын еттері) Козелкин немесе люминесценттік микроскопия дістерімен жргізіп зерттейді.

7 Емдеу шін ампролиум (100мг/кг), стенорол (0,66мг/кг), химкокцид (24мг/кг) 5-7 кн, хлоридин (0,001г/кг), сульфадемизин, сульфадемитоксин левомицетинмен (30-50мг/кг) 5 кн атарынан олдану сынылады.

8 Дауалау. Ферма маына мысы, иттерді жолатпау жне жою, тсікті, шуды утилдеу шаралары атарылады. Барлы ветеринариялы-санитариялы жмыстар нсаулара сйкес атарылады. Мал шаларын Р ветеринариялы Занамасына сйкес сараптайды.

Мастигофороздар

Тйе мен жылыны су – ауруы

Трансмиссивтік, ызба, домбыу, лимфа бездеріні ісінуі, ктеремдікпен жне негізінен созылмалы аымда байалатын ауру.

2 оздырушысы Trypanosomatidae тымы Trypanosoma тусы Tr.evansi (trypan - бры, soma - дене) бры пішінді, алдыы жаы шкір, арты блігі дгелене аяталан. озалуын 1 жіпше атарады. арапайым жолмен (2-ге бліну арылы) кбеюі перифериялы анда, кптеп (4 немесе одан да кп) – ішкі азаларда теді. Суы температурада (-19^оС тмендегенде) 5 жыла дейін зардаптылыын сатайды.

3 Патогенезі. анда дамыан оздырушы бкіл денеге тарайды да токсиндері организмге жайылады. Осыны салдарынан ОНЖ, ан-тамыр жйесі ызметтері бзылып тоырау рдісі орын алады. Ауыз бен газ алмасулары бзылады.

4 Эпизоотологиялы деректер. Тйе, ашыр, есек, жылы, ит, ІМ, асыр, шибрі, оян, мысы жне баса кеміргіштер бейім. Елімізді отстік пен орталы аудандарында, Орта Азия елдерінде кеінен таралан. Орташа есеппен ауру тйелерді арасында 0,4-53,5% тараан (М.Сабаншиев). табии-ошаты ауру тобына жатады. оздырушыны таратушы – сона, маса, ара шыбындар. Паразит организмде жылдап кнелтеді. Маусымдылыы мамыр-ыркйек аралыы.

5 Сырты белгілері. Инкубациялы кезеі 2-3 апта. Жіті аымында ызба (40^оС одан да жоары), ол-сандарыны домбыуы, лимфа бездеріні шошынуы, ринит, тыша тию, демігу, тырысу, малды лімі. Созылмалы аымында: ызба, абаы, ерні ісінеді, кератит, кілегей абытарыны анемиясы мен сарылт тске енуі, 5-7 айлы буаздылыта іш тастау, салдану мен сиратарыны жансыздануы тіркеледі. Ауру мал ктеремдіктен леді.

6 Диагнозды эпизоотологиялы деректері мен клиникалы белгілеріне сйене ояды. Патологиялы-анатомиялы згерістерінен: лексе ары, кілегей абаттары бозаран, лимфа тйіндері мен талаты лаюы байалады, ан дрыс йымаан, ара тсті, кптеген анталаулар тіркеледі. Лабораторлы зерттеулерден: перифериялы ан жындысын Романовский-Гимза дісімен, ан сарысуын АР, КБР, КБР, ИР мен жаншылан ан тамшысын микроскопиялау жне лабораторлы жануарларда биосынама ою арылы жргізеді.

7 Емдеу масатында: наганин – ан тамырына, 1 рет, 10% физиоло-гиялы ерітінді трінде, тйеге 0,03г/кг, жылыа 0,01-0,015г/кг, азидин – блшы етке, 2 рет (24 саат сайын), 7% ерітіндісін 5% глюкозада, 3,5мг/кг дозада, трипамидий – блшы етке, 2% дистилденген судаы ерітіндісі 1мг/кг дозада олданылады. Препараттар: зикурат, трипаджек трлері нсаулара сйкес егіледі.

8 Дауалау масатында ауру тіркелген ошатардаы малды жылына 3 рет диагностикалы зерттеулер жргізе анытайды. Бейім жануарларды ан сорыштар ша бастарды алдында наганинмен емдік дозада р 30-40 кн сайын айталап егеді. Емдеген малды 1,5 жыл ошаулап стаан дрыс жне 4, 5 жне 6 ай ткенде мият серологиялы зерттеулер жргізеді.

Жылы киекісі (трипаносомоз, подседал, дурина)

Татятыларды арасында Trypanosoma eguiperdum арапайымдылар кіліні жыныс мшелері мен орталы нерв жйесіні абынуы белгілерімен тудыран ауруы.

2 оздырушысы Trypanosoma eguiperdum тры 22-28 х 1,4-2,6мкм. оздырушы жыныс мшелеріні капилярларыны тоышары. Крделі бліну арылы (2-4 немесе 6-а бліну) кбейеді.

3 Эпизоотологиялы деректер. Ауру азастан мен Орталы Азия елдерінде кеінен тіркелген. М.С.Сабаншиевты деректері бойынша елімізді остік-батысындаы жылылар арасында 1,6-21,1%, отстік пен орталы аудандарындаыларда 0,6-46,7% кездеседі. Ауру табии жне олдан рытандыранда таралады. Асылтымды жылыларда ауру зілді аымда теді. Табын жылыларында ауру шкін трде байалады.

4 Даму биологиясы мен патогенезі. рыпен жыныс жолдарына енген трипаносома жыныс мшелеріні кілегей абыында кбейеді де, оны абындырады, ана тіп организмге тарайды. оздырушыны токсині эритроциттерді гемолизге шыратып, ан тамыр абаттарыны ткізгіштік абілетін жоарылатады. Соны нтижесінде абыну рдісі барлы паренхиматозды органдар мен нерв жйесіне тарайды да, салдану мен жансыздану белгілерін тудырады.

5 Сырты белгілері. Инкубациялы кезеі 2-3 ай. Ауруды 3 кезеін айырады. Жыныс мшелеріні абынуы: маны, шыбыыны, желіні домбыуы, рсаыны тменгі жаыны жне сарпайыны ісінуі тіркеледі. ынап кілегей абыында тйіндер дамиды, олар жарылып жаралара айналады, кейіннен сауыанда а тсті датар болып крінеді. Жыныс мшелерінен аан сйы тссіз немесе ан араласан болады. затыы шамамен 1 ай. Теріні абынуы: денесіні бйірінде, рса асты терісінде бртпелер дамиды. абыраларыны тменгі жаында бірде білеуленіп, бірде басылатын ісіктер (тры 4-20см-дей) байалады. Буаз биелер іш тастайды. Нерв жйесі абынулары: бет жйкесіні бір жаты абынуынан лаы салбырайды, абаы тмен тседі, еріндері исаяды. Белдеме тсында жне ол-сандарыны блшы еттері семіп, адымы ысарады, мал асайды, сріншек болады. Денесі жансызданып, мал арытап леді.

6 Диагнозды эпизоотологиялы деректеріне, клиникалы белгілеріне, патологиялы-анатомиялы згерістеріне сйене (лексе ары, сарпайы оны маындаы терісі а тсті, лимфа бездері мен талаы лайан). Лабораторлы зерттеулерге жыныс жолдарынан алынан шайындысын (ырынды) микроскопиялау, ан сарысуын КБР, ККБР (конглютинендеуші комплименттерді байланыстыру реакциясы), ЖКБР (жылы комплиментін байланыстыру реакциясы).

7 Емдеу жне дауалау. Спорадиялы жадайда етке ткізеді. Баса жадайда жылыларды 10мг/кг дозада азидинмен егіп, 5-6 айдан со серологиялы зерттеулер жргізеді. олдан рытандыранда сау айырды рыын олданады.

Ірі ара малды трихомонозы

Ірі ара малды арасында Trichomona foetus тріні жыныс мшелеріні абынуымен, буаздыыны бастапы айларында іш тастаумен (40-60%) жне ысыр алуымен (75%) сипатталатын ауру.

2 оздырушысы Trichomona foetus алмрттрізді, сопашалау пішінді, алдыы жаында 3 жне артында 1 жіпшесі бар арапайымдыларды кілі. олайсыз жадайда трихомонадалар згеріске шырап, жіпшелерінен айырылады да озалыссыз алады. рашы малда – жыныс мшелеріні кілегей абыында, рыта, шарана сйыында, баларда – препуциалды абында, шыбыында, ры пен аталы безінде болады. Кбеюі арапайым жыныссыз жолмен теді.

3 Эпизоотологиялы деректері. Кеінен таралан ауру. детте ересек мал дерттенеді. Маусымдылыы жо. Мал табии жолмен рытананда немесе ауру баны рыын олдананда тарайды. Сонымен бірге, лас, залалсыздамаан рал-сайманмен жады. Шыбындар механикалы таратушылар, инвазия кзі – и, тсеніш, ауру малды жыныс жолдарынан аан сйытытар.

4 Даму биологиясы мен патогенезі. Трихомонада жыныс мшелерінде дамып, ан мен лимфа арылы тарайды, жатырдаы рыа анны кіндік арылы туін тежейді, прогестерон мен эстрогенні ндірілуін азайтып тлді тасталуына келіп сотырады.

5 Сырты белгілері. Инкубациялы кезеі – 2-3 тулік. рашы малда ауруды 4 аымы: 1) катаралды-іріді вистибуловагинит; 2) катаралды-іріді эндометрит; 3) трихомонозды толы іш тастау; 4) пиометра болады. Дене ызуы 40,8^оС ктеріледі, мал артына арай береді, 3-4 туліктен кейін ынап тбінде, жатыр мойнында атты, бршатай тйіндер дамиды. ол саланда алаана сезілетін тйіндер аарылады. ынаптан сірлі-іріді, ресіз, кейде ан аралас сйы аады. Жатырдаы тл 1-3 айлыында леді де, іш тасталады. Тсік тастамаан жадайда жатыр ірідеп пиометрит дамиды. Аталы малда препуцияны ісінуі, кілегейлі-іріді сйы ауы, препуция маында оны кебуі, шыбыыны абынуы мен домбыуы, тйіндерді дамуы тіркеледі. Ауруды 12-14 кндері белгілері жоалып, ауру созылмалы аыма кшеді.

6 Патологиялы-анатомиялы згерістер. рашы малда жыныс мшелері домбыан, ызарып ан талаан, вестибулит, цервицит, вагинит, пиометрит. ры ттікшесі алыдаан, саылауында іріткі зат. Баларда – шыбы-ыны кілегей абаты алыдаан, брмеленген, тйіндермен кмкерілген.

7 Диагнозды пизоотологиялы, клиникалы, патологиялы-анатомиялы деректерін негізге ала, лабораторлы зерттеулер нтижесіне сйенеді( жыныс жолдарыны шайындысын, ырындысын микроскопиялау). сас аурулардан бруцеллез, кампилобактериоз, токсоплазмоз, инфекциялы вестибулиттен айыру ажет.

8 Емдеу кешенді жолмен жргізіледі. Сиырларда – жыныс жолдарын трипафлавин (1:1000), фурацилин (1:1000), йод ерітіндісі (1:1000), 2,5 % пантоцид, 1% трихопол, 10% ихтиол – 200-500мл (жылы кйде 37-40^оС) суспензияларымен шаю. Жатыр жиырылуын жеделдету масатында – 0,5% прозерин, 0,1% карбохолин, 1% синестролды 2мл дозада кніне 3 рет, 1% р-р трихопол 80-150мл блшы етке егеді. Балара жыныс жолдарын шаю, 6 туліктік (1, 3, 5-ші кндері) тері астына 1% р-р фурамоа 2мл немесе 0,5% прозерина (2, 4, 6-ші кндері) блшы етке 10% фуразолидон; 5 туліктік емдік курста – кнделікті трде трихопол, тері астына, блшы етке физиологиялы ерітіндіде (1:3) 50мг/кг дозада олданады.

9 Дауалау. рытандыру алдында малды 1 ай карантинге ойып, р 10 кн сайын лабораторлы зерттеулер жргізеді. Асылтымды малды р 6 ай сайын 3 рет зерттейді. Ауру сиырларды емдейді, ал тексіз баларды етке ткізеді. Іш тастаан сиырды ошаулайды, тсікті лабораторияа зерттеуге жнелтеді. Дезинфекциялау шін ысты 2% NaOH, 20% жаа сндірілген кті, 5% креолин ерітінділерімен жргізеді.

Баылау сратары

1. Пироплазмидаларды (тейлерий, нутталий, бабезий, пироплазма), трихомона, трипоносома, эймерийлерді морфологиялы ерекшеліктері неде?

2. ан паразиттеріні, кірпікшелілерді, споровиктерді дамуында андай ерекшеліктерді білесіз?

3. арапайымдарды тудыран ауруларыны эпизоотологиялы деректерін атаыз.

4. Тейлериоз, пироплазмоз, кокцидиозар, трипоносомоздар, трихомонозда андай сырты белгілері тн?

5. Протозойлы ауруларды балау тсілдері андай?

6. Протозойлы ауруларда андай емдік жне саты шаралар жргізіледі?

№ 8 дріс. ПИРОПЛАЗМИДОЗДАР.

Жануарларды бабезиидоздары. Бабезиоз, пироплазмоз, франсайеллез.

Жануарларды бабезиозы мен пироплазмозы

1 Бабезиидоздар – анны паразиттік аурулар тобы. оздырушылары эритроциттерді ішінде мекендеп, дене ызуыны ктерілуі, анемия, кілегей абатыны сарылт тартуы, егмоглобинурия, ас орыту, жрек-ан тамыр жйесі ызметіні бзылуымен сипатталатын аурулар. Аурулар айтарлытай шыын тигізеді.

2 оздырушыны морфологиясы. Babesiidae тымы: Babesia, Piroplasma, Francaiella туыстарына жіктеледі. Олар сопаша, алмрт, домала, ланцет пішінді. Романовский-Гимза бойынша бояанда алмрт пішінді денешіктер жіішке жаымен бірігіп жатады. Эритроцит ішінде 1 немесе 2 денешік кездеседі, кейде кп болуы ммкін (P.canis 16 данаа дейін). Бабезиилер эритроцит ішінде доал брышпен шетіне арай ыысып жайасады, пироплазмалар – сйір брышпен эритроцит ортасында орналасады. Мал эритроцитінде оздырушы екіге бліну немесе бршіктену арылы, ал кене денесінде шизогония жолымен кбейеді.

3 Даму биологиясы мен патогенезі. Берілу жолдары Ixodidae мен Argasidae тым кенелеріні атысуымен теді. Бабезии, пироплазмалар екі иелі паразиттер боландытан, омырталыларда (ан мен лимфа жйесінде) жне кенелерде (сілекейі, гемолимфада, жыныс жйесінде). Бабезиидтер сонымен бірге трансовариалды жолмен де беріледі. Жылдам дамыан паразиттерді ыпалынан анда токсиндерді млшері кбейеді де, малды орталы нерв жйесіне серін тигізеді (ызба). Эритроциттерді жаппай ырылуы (2-2,5 есе азаяды) мен гемоглобинні азаюы (2 еседен арты) анемия, кілегей абытарыны сарылт тартуы, гемоглобинурияа келіп сотырады. Осыны нтижесінде жрек-ан тамыр жйесі (оттегіні жетіспеуі, жрек пен кпе ызметіні нашарлауы), бйрек ызметіндегі кемшіліктер (бйрек, тала, бауыр мен лимфа бездері клеміні лаюы), ас орыту жйесі синдромы (перистальтиканы жиілеуі немесе баялауы, метеоризмні орын алуы, диарея) дамиды.

4 Эпизоотологиялы деректер. Пироплазмидоздар ТМД елдеріні отстігінде, Р отстік, отстік-батыс ірінде тіркеледі. Ауру детте суірден басталып, мамыр-маусымда шегіне жетеді де, тамыз-ыркйекте тмендейді. й жануарларыны барлыы жасына арамастан шалдыады. Тлдерде ауру шкін аымда теді. Сауыан малда стерилді емес иммунитет алыптасады (ІМ - 8 ай, жылыда - 1-4 жыл, итте - 1-2 жыл). оздырушыны таратушылар иксодид кенелері, соны ішінде ІМ бір иелі кене Boophilus, екі иелі Rhipicephalus, ш иелі Haemaphysalis, ой-ешкіде екі иелі Rhipicephalus, жылыда бір иелі Hyalomma, ш иелі Dermacentor, итте екі иелі Rhipicephalus, ш иелі Dermacentor. Кенелерде оздырушы трансова-риалды жне трансфазды жолмен беріледі.

5 Сырты белгілері. Дене ызуыны 41-42^оС ктерілуі, кйзелуі, пульсі мен тыныс алуыны жиілеуі, ішек метеоризмі, іш ту, кілегей абытарыны алашыда бозаруы, кейіннен сарылт тартуы, 2-ші кндері гемоглобинурия, кз жасыны ауы, 3-4-ші кндері арытауы (ктеремдікке дейін), мал кйіс айырмауы, соында лімімен аяталуы байалады.

6 Диагноз ою шін індеттанулы деректерін, клиникалы белгілерін ескере, зертханада ан жындысын Романовский-Гимза дісімен бояп зерттейді.

7 Емдеу масатында азидин (беренил) - 7% судаы ерітіндісі, блшы етке, 0,0035г/кг, диамидин – 7% ерітіндісі блшы етке немесе тері астына, 0,001-0,002г/кг, трипофлавин – ан тамырына, 0,003-0,004г/кг, ниазидин препараттарын жне симптоматикалы дрі-дрмектерді (жрек жне асорыту жмысын алыптастыратын) олданады.

8 Профилактикалау масатында азидинмен химиопрофилактикалау р 10-14 кн сайын егу жне малды акарицидтік препараттармен деу арылы іске асырылады.

Жануарларды тейлериидоздары. Тейлериоз, нутталлиоз.

1 Тейлериоз – ірі ара малды арасында Theileria туысына арасты кілдерді тудыран жіті трансмиссивтік ауруы. Елімізде тейлериозды Theileria annulata трі тудырады. лім крсеткіші 60-80% жетіп, мал німі крт тмендейді.

2 Тейлерии лимфа тйіндеріні, паренхиматозды мшелерді, эритроцитті тоышары.

3 Даму биологиясы мен патогенезі. Тейлериилер регионалды лимфа тйіндерінде кбейіп, оларды абынуын тудырады да, кейіннен анмен бкіл денеге тарайды жне кбейеді. Токсиндер кбейіп, жасушаларды ыдырауына келіп сотырады, ызба, анемия, анталаулар дамиды. Бауыр, тала, бйрек, асорыту жйесінде дегенеративтік згерістер бой алады.

4 Эпизоотологиялы деректер. азастанда тейлериоз ОО, Жамбыл, ызылорда облыстарында тіркеледі. Ауру оздырушысын Hyalomma кене трі тасымалдайды. Ауру суірден азан айлары аралыында тіп, инвазия шегіне маусым-шілдеде жетеді. Жас малда ауру жіті аымда теді. Иммуни-тет стерилді емес 2-4 жылдай саталады.

5 Сырты белгілері. Беткейлі лимфа тйіндері домбыады, басанда тыыз, ауырсынады. Дене ызуы 40-41°С ктеріледі, німі тмендейді. Кзі жасаурайды, жтеледі, ан аралас іш теді, денесі дірілдейді, кілегей абыы алашыда ызарады, кейіннен бозарады.

6 Балау. Эпизоотологиялы, клиникалы, патологиялы-анатомиялы деректері ескеріледі. ла шетін кесіп алынан анынан жынды даярланады да Романовский дісімен боялады. Лимфа тйіндері ісінген, паренхиматозды мшелері лайан. т абы кілегейлі т ышылына толы болады.

7 Емі. Азидин – (беренил) 7%, б/е, 0,0035г/кг, диамидин – 7%, б/е, т/а, 0,001-0,002г/кг, трипофлавин – /т, 0,003-0,004г/кг, зикурат, ниазидин, симптоматикалы дрілер (жрек, асорыту ызметін алыптастыратын) олданады.

8 Профилактикалау – митигирлеу химиопрофилактикалау дісімен азидинді р 10-14 кн сайын олдану, малды жн жамылысын акарицидтік препараттармен деу арылы жргізіледі.

ЛАБОРАТОРИЯЛЫ – ЖАТЫУ САБАЫНЫ ТАЫРЫБТАРЫ БОЙЫНША ДІСТЕМЕЛЕР

Таырып № 1-2. Паразитиформды кенелерді (иксодид, аргас) анытау

затыы - 2 саат.

Сабаты масаты: Кенелерді морфологиясын игеру жне ртрлі тыма жататын кенелерді рылысындаы ерекшеліктерін ескере айыру.

Сабаты мазмны:

1 Иксодид кенелерді биотоптарымен танысу.

2 Иксодид кенелерді жалпы морфологиясын зерттеу.

3 Иксодид, аргас жне гамазоид кенелеріні рылысындаы ерекшеліктерін зерттеу.

4 Иксодидтерді туыса дейін айыру.

Паразитиформды кене - ....

Тапсырма 1. Кенелерді рылысындаы ерекшеліктерін сипаттаыз.

Тапсырма 2. Иксодид кенелерін ажырату кестесі

Тапсырма 3. Ерекше белгілерін тмендегілерде сипаттаыз:

а) иксодидтерді рашысы мен аталыында;

б) иксодидтерді аргас кенелерімен салыстырандаы.

Тапсырма 4. Паразитиформды кенелермен кресте олданатын акарицид-тік препараттарды атаыз ......

Баылау сратары:

1 Кенелерді андай ерекшеліктеріне арай рашысын аталыынан, имагоны нимфадан айыруа болады?

2 Иксодид кене туыстарын денесіні андай блігіне арап айыруа болады?

3 Паразитиформды кенелер андай рл атарады?

4 Иксодидтерді аргас кенелерінен андай айырмашылытары бар?

5 Иксодес, дермацентор, боофилюс, гиаломма, гемафизалис, рипицефалюс туыстарыны морфологиялы ерекшеліктері неде?

дебиет:

Есімбеков Ж.М. жне басалары. Жануарларды инвазиялы ауруларын анытау практикумы – Алматы, 2000 – Б.100-107.

Ыбраев Б.К. Жануарларды арахноэнтомоздарын балау жне дауалау. Астана, 2002 – Б.3-11.

Таырып № 3-4. Акариформды кенелерді анытау жне жргізілетін крес шаралары

затыы - 2 саат.

Сабаты масаты: студенттерді акариформды кенелермен таныстыру жне зертханалы тсілдермен балауды игерту.

Сабаты мазмны:

1 Студенттер тері ырындысын алуды, оларды жнелтуге дайындауды жне диагнозды ою тсілдерін мегерту.

2 Саркоптоид кенелеріні морфологиялы ерекшеліктерімен, рылысымен жне айыра балау тсілдерін игерту.

3 Акарицидтік препараттармен танысу, саркоптоидоздарды емдеу жне жргізілетін ветсаншараларды игеру.

4 Студенттерді саркоптоидоздарда емдік-дауала шараларды жоспарлауды йрету.

Тапсырма 1. Тмендегі ойылан сратара жауап берііз:

1 андай акариформды кенелер жануарларды тоышары?

2 Саркоптоидоздарда жануарларда байалатын сырты белгілері?

3 Саркоптоидоздарды балауды андай дістерін білесіз?

4 Морталды тсіл дегеніміз не?

5 Виталды діс дегенді алай тсінесіз?

6 Гамма-изомер дегеніміз не?

7 ыс уаытында саркоптоидоздарды емдеуді алай жргізу керек?

8 Авермектиндерді, неоцидолды, креолинді, диазинонды олдананнан кейін анша уаыт ткенде малды союа болады?

Тапсырма 2. Саркоптоид кенелерді ерекшеліктеріне арай айыру кестесі

	Sarcoptes Саркоптоидоз	Psoroptes Псороптоз	Chorioptes Хориоптоз	Otodectes Отодектоз	Demodex Демодекоз	Knemidocoptes Кнемидокоптоз
Денесі
Сиратары
Бейім мал, с
Мекен орны
Денедегі алашы абыну орны
Кене суреті

Тапсырма 3. Саркоптоидоздарда олданылатын акарицидтік препараттар жне оларды олдану жолдарын крсетііз.

Баылау сратары:

1 Саркоптоид кенелеріні туыстарын атаыз.

2 Адамда кенені андай трі ышыма тудырады?

3 Саркоптоид кенелерін андай белгісіне арай ажыратуа болады?

4 ышыма белгілері андай ауруларда тіркеледі?

5 Неліктен ыста инъекциялы, апликациялы авермектиндерді олданан, ал жаз уаытында ауыран малды акарицидтік ванналарда тоытан дрыс деп ойлайсыз?

6 Тоыту ваннасындаы гамма-изомерді алай білуге болады?

7 Саркоптоидозды балау алай жргізіледі?

8 Морталды жне виталды дістерді андай трлерін білесіз жне ырындыда андай объектіні зерттейді?

дебиет:

Есімбеков Ж.М. жне басалары. Жануарларды инвазиялы ауруларын анытау практикумы – Алматы, 2000 – Б.107-114.

Ыбраев Б.К. Жануарларды арахноэнтомоздарын балау жне дауалау. Астана, 2002 – Б.12-21.

Таырып № 5-6 Жндіктерді морфологиясы. Бгелек тудыран ауруларды балау жне жргізілетін крес шаралары

затыы - 2 саат.

Сабаты масаты: студенттерді жндіктерді жалпы рылысымен таныстыру. Бгелектерді ересектері мен личинкаларыны анатомиялы-морфологиялы ерекшеліктерін игеру ажет.

Сабаты мазмны:

1 Жндіктерді жалпы рылысымен танысу.

2 Бгелектерді дене ерекшеліктерін ескере баса анатты жндіктерден (бал арасы, сона, жабайы ара) айыру.

3 Гиподерма, эструс жне ринэструс бгелектеріні айырмашылытарын игеру.

4 Гастрофил мен гиподерма личинкаларыны рылысын жне ерекшеліктерін зерттеу.

Тапсырма 1. Айырмашылытарын крсетііз: А) кенелерді жндіктерден. Б) бгелектерді соналардан. В) бгелектер, масалар, шіркейлер, соналар жмырталарын айда салады?

Тапсырма 2. Бгелектерді имаго жне личинкаларыны пішіні: дене бітімі андай?

рашысыны имагосы:

гастрофилді ............ гиподерманы .............. эструсты ..............

Личинкасы:

гастрофилді ............ гиподерманы .............. эструсты ..............

Тапсырма 3. Бгелек тудыран ауруларда олданылатын препараттарды атаыз: гиподерматозда ………гастрофилезде …………эстрозда ……………

Тапсырма 4. Бгелектерді морфологиясы

	Имагоны морфоло-гиясы	Жмыртасын салатын жері	1,2,3 саты-даы личинка-ларыны мекені	Личинка-ны морфо-логиясы	шу мерзімі жне жерге уыршатануа тсу уаыты
Hypoderma bovis
Hypoderma liniatum
Gastrophilus vеterinus
Gastrophilus pecorum
Gastrophilus haemorroidalis
Gastrophilus intestinalis
Oestrus ovis

Баылау сратары:

1 Жндіктерді рмекшітрізділерден айырмашылытары.

2 Бгелектерді соналардан морфологиясы бойынша айырмашылыы неде?

3 арын, тері асты жне танау уысы бгелектеріні айырмашылытары андай?

4 Бгелектерді елімізде шу мерзімдері ашан жне андай ветеринариялы-санитариялы шараларды амту керек?

5 Бгелектерді андай трі жмырта салады, айсысы тірі туады?

6 Гиподерма личинкалары андай орындарда мекендейді?

7 Гастрофилез, ринэстроз, эстроз, гиподерматозды балау дістері андай?

8 Жануарлар алай залалданады жне андай дауалау шараларын жргізген дрыс?

дебиет:

Есімбеков Ж.М. жне басалары. Жануарларды инвазиялы ауруларын анытау практикумы – Алматы, 2000 – Б.114, 137-146.

Ыбраев Б.К. Жануарларды арахноэнтомоздарын балау жне дауалау. Астана, 2002 – Б.22-38.

Таырып № 8. Жануарларды эктопаразиттерін анытау жне жргізілетін крес шаралары

затыы - 1 саат.

Сабаты масаты: студенттерді эктопаразиттерді жинау, бекіту, тасымалдауа дайындау дістеріне йрету. Бит, жн-, мамы-, ауырсынжегіш жне ой мелофагын айыруды игерту.

Сабаты мазмны:

1 Жануар денесінен эктопаразиттерді жинау дісін игеру.

2 Бит, жн-, мамы-, ауырсынжегіш жне ой мелофагын ерекшеліктеріне арай негізгі морфологиялы рылысын ескере айыру.

3 Эктопаразиттерді арнайы ерітінділерде бекіту жне этикеткалауды йрену.

Тапсырма 1. Эктопаразиттерді ажырата балау кестесі

	Бит	Жн-, мамы-, ауырсынжегіш	ансорыш
Латынша атауы
Басыны рылысы
Дене пішіні
Сира пішіні
Ауруды атауы

Тапсырма 2. Бит, ансорыш, жн-, мамыжегіштерді суретін салу.

Тапсырма 3. Эктопаразиттермен залалданан жануарларды емдеуге олданатын препараттарды крсетііз.

Баылау сратары:

1 ІМ, ой, жылы, шошада эктопаразиттер денені ай жерінде жиі кездеседі?

2 Бит, ансорыш, жн-, мамыжегіштерді бір-бірінен айырмашылытарын атаыз?

3 Бит, ансорыш, жн-, мамыжегіштер немен оректенеді?

дебиет:

Есімбеков Ж.М. жне басалары. Жануарларды инвазиялы ауруларын анытау практикумы – Алматы, 2000 – Б.130-135.

Ыбраев Б.К. Жануарларды арахноэнтомоздарын балау жне дауалау. Астана, 2002 – Б.51-58.

Таырып № 9-10-11-12-13 Кокцидиоздар мен мастигофороздарды балау жне жргізілетін крес шаралары

затыы – 5 саат.

Сабаты масаты: студенттерді эймерий, трипаносом мен трихомонад трлеріні ерекшеліктеріне, оларды кокцидиоз, киекі жне трихомонозды балау дістеріне йрету.

Сабаты мазмны:

1 Аурулара бейім жануарлардан сынамаларды (нжіс, жыныс жолдарынан сйыты, ан) алу техникасына йрету жне Дарлинг дісімен зерттеуді игерту.

2 Бауыр жынды, ішектен ырынды, тйіндерді сыпасын алу, сынама дайындау жне ооцисталара зерттеуді игеру. Аныталан ооцисталарды суретін салу, туыса дейін жіктеу.

4 Аныталан ооцистаны гельминт жмырталарынан, ауа кпіршіктерінен жне баса сас объектілерден айыру.

5 Грегерсен дісімен нжістегі жасырын анды анытау.

6 ІМ мен жылыны жыныс жолдарынан алынан шайындыны ауру оздырушыларына зерттеу. оздырушыларды (трипаносом, трихомонад) морфологиясына назар аудару жне суреттерін салу.

Тапсырма 1. Тмендегі кестені толтырыыз

	оздырушы-ны атауы	Биотырыы	Сырты белгілері	Балау дістері
оян эймериозы
ІМ эймериозы
Тауы эймериозы
ІМ трихомонозы
Жылы киекісі

Тапсырма 2. Ауру оздырушыларыны суреттерін салыыз.

Тапсырма 3. Тмендегі ауруларда олданылатын препараттарды атаыз жне олдану жолын крсетііз:

эймериозда:

киекіде:

трихомонозда:

Баылау сратары:

1 Кокцидиоза андай жануарлар сезімтал?

2 ІМ, ой жне с эймерийлеріні трлерін атаыз.

3 Ооциста дегеніміз не жне оны рылысындаы ерекшеліктер?

4 Кокцидий ооцистасына андай сас объектілерді білесіз?

5 Трихомона мен трипаносомаларды морфологиялы ерекшеліктері неде жне оларды алай айырады?

6 Эймериозды балау тсілдерін атаыз.

7 Жылы киекісі мен ІМ трихомонозын алай анытайды?

8 Кокцидиоздар мен эймериоздар терминіні айырмашылыы неде?

дебиет:

Есімбеков Ж.М. жне басалары. Жануарларды инвазиялы ауруларын анытау практикумы – Алматы, 2000 – Б.72-81.

Таырып № 14. Пироплазмидоздарды зертханалы жадайда балау жне жргізілетін крес шаралары

затыы - 1 саат.

Сабаты масаты: студенттерді пироплазма мен тейлерий оздырушыларын айыруды йрету. Пироплазмидоздарды тірі малда анытау дістерін мегерту. Емдеуге, алдын алуа олданатын препараттармен таныстыру.

Сабаты масаты:

1 Ауру, аурудан кдікті малдан перифериялы анын алу.

2 Алынан аннан жынды дайындау.

3 ан жындысын дайындау, спиртте бекіту жне Романовский дісімен бояу.

4 Пироплазмидаларды ан жындысында зерттеу техникасын олдана сынамаларда анытау.

5 ІМ пироплазмозын, тейлериозы мен франсайелезін, жылы нутталлиозыны оздырушыларыны морфологиясын зерттеу.

6 Пироплазмидоздара арсы олданылатын химиотерапевтикалы препараттарды трлері мен олдану жолдарын игеру.

Тапсырма 1. Пиропламидаларды жалпы морфологиясы:

биотырыы - дене пішіні - тры - жайасуы -

денешіктерді жайасу брышы - эритроциттегі саны -

Тапсырма 2. Пироплазмидоздарды балау дістерін атаыз:

Тапсырма 3. Пироплазмидаларды жіктеу кестесі

Ауру трі	оздырушыны латынша атауы мен сырты белгісі	Тасымалдай-тын кене туысы	Балау мен оздырушыны морфологиясы
ІМ пироплазмозы
Жылы пироплазмозы
Жылы нутталлиозы
ІМ бабезиозы
ІМ тейлериозы
ІМ франсайеллезі

Тапсырма 4. Пироплазмидоздара арсы олданылатын препараттарды атаыз.

Баылау сратары:

1 Неліктен пироплазмидоздарды балау шін жындысына перифериялы анын алады?

2 Пироплазмидаларды пішіндері андай болады?

3 ан жындысын зерттегенде андай ан тйіршіктеріне назар аударылады жне неге?

4 Пираплазмидоздарды айсысында беткейлік лимфатйіндері ісінеді, гемаглобинурия байалмайды, ал оздырушысы алмрттрізді денешіктері эритроцит ішінде шашырап жатады?

дебиет:

Есімбеков Ж.М. жне басалары. Жануарларды инвазиялы ауруларын анытау практикумы – Алматы, 2000 – Б.64-70.