Педагогикалы шеберлікті компоненттері

Пед шеберлік

Педагогикада ксіби ызметті сапасын анытайтын бірттас рі жйелі тсінік“педагогикалы шеберлік” болып таблылады. Орыс тіліні сздігінде “шеберлік белгілі бір саладаы нер” деп анытама берілген. Ал шебер з ісінде жоары нтижеге ол жеткізген маман делінген (С.И.Ожегов, 1990). Педагогикалы шеберлікті адамны педагогикалы жмысындаы жоары нерге ол жеткізген ерекше алпы ретінде арастыра отырып, оны ксіби ызметтік жеке тлалы трыдан зіндік лшемі бар екенін ескеру ажет.

Педагогикалы шеберлікті кейбір анытамаларыны мазмнын кеес дуірі мен азіргі отанды ылыми - дістемелік дебиеттерден арастырамыз.

Педагога ойылатын талаптар туралы аарту саласы бойынша халы комиссарыА.В.Луначарскийдімаалалары мен басылымдарда жарияланан сздерінен білеміз. 1928 жылы трбиешілер мен оам айраткерлеріні мжілісіндегі сзінде , ол педагога жктелетін жауапкершілік ерекше екенін атап айтан: “егер алтын ятын шебер оны блдіріп алса, оны айта юа болады, егер асыл тастар блінсе іске алысыз болып алады, біра е зор баа жетпес гауар - мірге келген адам. Адамды бзу е ауыр ылмыс немесе кнсіздікті лкен кнсі. Бл материалмен алдын ала не істейтініді анытап, наты , айын жмыс істеу керек” дейді.

Н.К.Крупская 1932ж жарыа шыан “Малім туралы” деген мааласында “лгілі малімні мерилі” ретінде тмендегі критерийлерді анытады:
малім з пнін, рбір оушыны, ебекті йымдастыруды ылыми негіздерін білуі керек;

оытуды дістемесін мегеруі;

оу жне трбие жмыстарын штастыра білуі;

оушыны абілетін оята білуі ажет.

Педагогикалы шеберлік мселесі туралы А.С.Макаренконы пікірлеріне сйенер болса, оны длелдеуінше шеберлік – бл “трбие процесін шын мнінде білу, трбие ісінде білікті болуы”. Бл жнінде ол: “Мен білік пен дадыа шеберлік ана мселені шеше алатынына з тжірибемде кз жеткіздім” дейді. Одан рі жоарыда келтірілген шеберлік туралы тсінікті натылайтын ережелер атары кездеседі, “дауысты келтіру - нер, кзарасы мен озалысы, тру, отыру, орындытан ктерілу, клу брі - нер болып табылады”. Мен зімді наыз шебер болдым деп есептедім, тек “мында кел” деген сзді 15 – 20 трлі етіп айта алатын, дауысымды, бет - лпетімді 20 трлі былта отырып, кімді болса да зіме шаыранда келетіндей жне не істеу керек екенін бірден тсінетіндей дрежеге жеткенде ана” дейді.

Кеес педагогикасы педагогикалы шеберлік корифейіні мнін мінез-лы білігіні ке ауымында арастырады.

В.А.Сухомлинский бл тсінікке наты анытама бермейді, дегенмен, ол педагог тласы трбиеленушіні тнті ететін, зіне тарта білетін, рухтандыратын болуы керек деген пікір айтады. Ол: “идеалдар мен аидаларды, кзарастары мен таламыны, симпатия мен антипатияны, моральды - дептілік аидаларыны педагогті сзі мен ісіндегігармоналды ттастыы – міне, осындай асиеттер жалындаан жас рпаты жрегіне жол табатын шо жлдыз болады” дейді. Сондай-а ауызбіршілік трбиеші шін органикалы ажеттілігі ретінде те маызды, рі жан дниесін, жеке баытын, ой санасын онсыз елестете алмайтын мір заы екенін айтады. А.И.Щербаков педагогикалы шеберлік – малімні ылыми, дістемелік неріні, білігі мен дадысыны , жеке асиеттеріні ндесіп, йлесуі деп есептейді. Мндай йлесімді ттас дістемелік нер тек шыармашылыпен ана туындайтыны айдан аны. Бл нерді басты атрибуты - з жмысын лкен жауапкершілікпен орындау дейді.
Ю.П.Азаров трбиешіні шеберлігіні маызы туралы айта келіп, оны мнін тмендегіше ашады: “педагогикалы шеберлікті негізі бала трбиесіні задылыын білу болып табылады” дейді. Одан рі шеберлікті райтын рамдас бліктеріні зара рекеті туралы айта келіп, шеберлікке берген анытамасын дамыта тседі:“сезім мен техниканы зара рекеті педагогті жеке тлаа немесе жыма жаппай эмоционалды образды ыпал жасауына келетінін” айтады

Міне, шеберлікті діреті – осындай ттасан йлесімде. Ю.П.Азаров алы оырман ауымына арнаан публицистикалы басылымында: “мен шеберлікті формуласын айта-айта айта беруге дайынмын, оны мні: технология, арым – атынас, тла сияты штікте” дейді. Шеберлік... істейтін ісімізді материалды жаында болуы керек, мен технология деп атап отыран бл технологияны кешіктірмей іске асырса, соны арасында арым-атынас жасалады. Ал бл арым-атынас мені жне мен атысатын балаларды алыптастырады деген екен.Н.В.Кузьмина шеберлікті маманны з жмыс жадайын зерттеп, зерделей білуі, ксіптік міндеттерін отайлы шешу шін ксіби біліктілікті, дады мен білікті мегеруі деп анытайды.
Н.В.Кузьминаны пікірінше, педагогты ксіби шеберлігі тжірибе мен оу міндеттерін шеше білуді жоары дегейде мегеру. Бл жалпы ебек пен жалпы интеллеутуалды білік алыптасанда ана жеткілікті биік дрежеге ие болады (талдау, синтездеу, жалпылау, ауыстыру, натылау саласында).
Ю.К.Бабанский “малім – ксіби технологияны еркін мегерумен, шыармашылыымен бала оытуда жне трбиелеуде ерекше шебер” деп крсетеді. Сондай-а автор педагог ебегіні арапайым ырларын дрыс талдау жне педагогты оптималды шешім жасау мен оушыны жеке басы сияты асиеттерге тоталады.
Н.В.Кухарев малімні белгілі дрежедегі педагогты шеберлігін арастыруды дрыстыын айта келіп, оны шеберлігі психологиялы – педагогтік дайындыыны жоары дегейіне негізделуі шарт дейді.
Павлютенкованы ойынша, малімні ксіби шеберлігін тмендегі компоненттер райды:
а) тланы ажеттілік – мотивациялы саласы;
б) операциялы – техникалы саласы (интегралды бірігу, жалпы арнайы білім мнділігімен сипатталады);
в) тланы зін-зі тануы.
В.А.Сластенинні педагогикалы шеберлікке берген анытамасы Ю.П.Азаровты пікіріне жаын, ол педагогтік шеберлікті педагогикалы технологиямен зара байланыстырады, дегенмен, ол тек операциялы компоненттермен шектелмеуі керек, адамны жеке іскерлігі мен оны бойында педагогтік процесті жоары тиімділігін анытайтын асиеттеріні сабатасып жатуы керек деген пікір айтады. И.П.Адриади педагогикалы шеберлікті жеке тланы рухани-деп жне интеллектуалды дайындыы, оамны леуметтік – мдени ндылытарын шыармашылыпен ындыратын асиеті деп арастырадлы жне де теориялы білімді тжірибемен штастыруда ксіби білік, дадыны болуы маызды деп атап крсетеді. В.А.Мижериков жне М.И.Ермоленко педагогикалы шеберлік педагогтік ызметті дамуыны биік сатысын жасай отырып, педагогті педагогикалы технологияны игеруін, ксіби жне азаматты баытын, тжірибесін, бтіндей тласын крсете алатынын айтады. Педагогтік шеберлікті мні жоары нтижеге ол жеткізетін білімді, білік пен дадыа штастыру арылы жзеге асан ызметті дегейімен аныталады. В.П.Куравлеваны анытамасында педагогтік шеберлік “... теориялы негіздемелер жне малім мен оушыны арасын жоары апаратты дрежеде байланыстыратын педагогикалы іс-тжірибелер мен операцияларды траты жйесі” делінген. Осы анытаманы рбіте отырып, автор теориялы білім мен жоары дамыан практикалы білікті йлесіп бірттас болуы шыармашылыпен бекітіледжі деп ой осады. Шеберлікті наты крсеткіштері оытушыны ісінде, оу – трбие жмыстарында, ебек сапасында, міндеттерін жауапкершілікпен орындау кезінде крінеді. А.А.Сидоров, М.В.Прохорова жне Б.Д. Синюхин педагогтік шеберлік педагогикалы мдениетті тірек компоненті деп есептейді жне шеберлік сан алуан оу-трбие ісіне байланысты міндеттерді табысты шешуде педагогті жеке басыны асиеттерімен оса оны психологиялы – педагогикалы ойлауы, ксіби білігі, дадысы мен эмоциясы зара сабатасты табатын ерекшеліктері деп анытайды. Педагогті жеке-дара мдениеті – тла лемі. Малім мдениеті зін-зі жетілдіру шін педагогикалы ебекті масатын жне олара жету тсілдерін еркін тадауа ммкіндік беретін ксіби іс-рекет пен зіндік сана-сезім негізінде аланады, іс-рекетті ксіби жне интеллектуалды тжірибесін мегеру жадайында туындайды. Ксіби мдениет – ебек нтижесі мен адамзатты жалпы мдениетіні німі. Тлалы мдениет дегеніміз, леуметтік іс-рекетті р трлі формалары арылы леуметтік шараларды ережеге сйкес зін-зі жзеге асыруы, ал білім беру жйесінде педагогті ызметтік мртебесіне барабар. Малім-ксіпкерді леуетті ндылыы осы мдениетті кірігуі мен ттастыын амтамасыз етеді. Мдениет зін-зі реттеу негізінде леуметтік-ксіби ортада алыптасып дамиды.

азіргі ылымда натылы мдениетті анытамасы алыптасан жо. Себебі, мдениет жан-жаты арастыруды керек ететін ілім. Ал философияда бірнеше пікір алыптасан. А.Здравомыслов, А.Ядов, О.Дробницкий мдениет тланы іс-рекетін алыптастыратын мбебап механизм деген анытама берсе,мдениет – материалды жне рухани ндылытар жиынтыы деген пікірді В.Пираринов, Ю.Ефимов, И.Громов, А.Арнольдов, Н.Чавчавадзе,т.б.білдірген. Ал мдениет – оамды мірді леуметтік жне рухани ортасында тланы шыармашылы ырын крсетеді деген ойды В.Библер, Н.Злобин, А.Леонтьев, И.Ильясова айтып жр. Э.Маркарянні пікірінше, мдениетті жасайтын - кш. Белгілі американ психолог-гуманисі А.Маслоу: “Мдениет бізді психологиялы жне биологиялы табиатымыза те жаын, сондытан оытуды негізі ретінде арау керек” - дейді. Сонымен, мдениет деген не?
Мдениет пен ркениеттілікті зара байланысы андай?

Мдениет – адам рекетіні, саналы ызметіні крінісі. Олай болса, сол рекетті ызмет нтижелері де мдениет дрежесін паш етеді. Мдениет адамсыз жаралмайды. Адамны дамуы мдениетке тікелей байланысты.

Мдениетті тсіну шін тарихи дуірді білу, сол оамдаы ндірістік атынастарды андай боланын анытау, мір салты мен рухани дниесі андай ерекшеліктермен аныталатынын ажырата білу ажет. Ендеше мдениетті адамны іс-рекетін оны оамдаы ызметінен бліп алып арау ммкін емес.
Л.А.Байкова, Л.К.Гребенкинні длелдеулерінше, педагогикалы шеберлік – бл малімні шыармашылыымен, оыту нерін здіксіз жетілдіруімен пайда болатын педагогикалы шеберлікті жоары дегейі деседі. Алашы анытаманы натылай келе, олар педагогикалы шеберлік:
Біріншіден, педагогті жеке тласына, жеке басыны асиеттеріне байланысты, оны бл асиеттері ксіптік ызметін з бетінше йымдастыруды жоары сатысына ол жеткізуіне жол ашады дейді. Яни, шебер – педагог бойындаы жеке асиеттер жиынтыы, оны оу-трбие жмысын жасы жргізуіне септігін молынан тигізбек. Оларды ішіндегі е маыздылары азаматты жне патриотизм, гуманизм жне зиялылы, жоары рухтаы мдениеттілік пен жауапкершілік. те маызды деп адамсйгіштік жне адамдармен тіл табысу атап айтылан.

Одан рі авторлар педагогикалы шеберлік анытамасына тоталады жне технологиялы негізгі компоненттері жалпы биік мдениет пен ізгілендіру баыты болатын кзарастар жйесі – ксіби білім, абілеттілік, шыармашылы технологиялы зірет болып табылады деген тжырым жасайды.

Сураты жаубы

Педагогикалы шеберлікті компоненттері

Гуманистік баытталандыы	Ксіптік білімдер	Педагогикалы абілеттері	Педагогикалы техника
ызыушылыы ндылытары Мраттары	з пнін, оны оытуды дістемесін, педагогиканы, психологияны білу	Коммуникативтілігі: Адама деген о атынасы, тілектестігі, перцептивтілігі, ксіптік байаыштыы, педагогикалы интуициясы. Динамизмі: Ерікті рекетке, логикалы сендіруге абілеттілігі. Эмоционалды орнытылыы: зін-зі мегеру, оптимистік болжау. Креативтілігі: Шыармашылы абілеті	зін –зі басара білу іскерлігі, зара реке жасау іскерлігі.

4. Малімні ксіби білімі.Ксіби педагогикалы ызмет-педагогтік шеберлікті алыптастыру негізі. Жалпы педагогикалы жне ксіби-педагогикалы ызмет.Ксіби-педагогикалы ызметті мні,оны рылымы. Ксіби- педагогтік ызметтегі малімні жеке басыны алыптасуы. .

Педагогикалы ызмет дегейлері: репродуктивтік,бейімділік,ызмет пен мінез-лы.

Педагогикалы іс – рекетте ебек субъектісі малім болады. Малімні ебек ралдарыны зідік сипаттары – ол оны білімі, білігі, тлалы асиеттері. Осыан байланысты, білім «сананы бірттасты объектісі» болып есептелуі керек. (Н.И. Непомнящая), малімнін іс – рекеті, оны білімі жне тжірбиесі ксіби шеберлікті дегейіне тікелей атысты екендігі аны. ажетті тжірбиені жинатауа келетін іс – рекет малім тласын алыптастыруды шарты болады, ал ол «оу-дістемелік» ралдарыны зінде орныан. Біра бл іс – рекет тиімді болуы ммкін емес, егер ебек объектісі толы айын болмаса, ебек субъектісіні зейіні теріс тсініп объектіге аударылса. Бндай жадайда ебек субъектісіні рекеті объективті мір сретін ксіби іс – рекетті объектісіне сйкес болмайды.
Диалектикалы – материалистік философияда жеке тланы алыптасуындаы іс – рекетті ролі жан — жагы зерттелген. Адам іс – рекетті субъектісі ретінде психологиялы зерттеулерде крсетілген. Біра, негізінен, тек XX асырды 60 — шы жылдарында ана малім іс – рекеті оушылармен зара рекет ретінде арастырылып ебектер жары крді. Крнекті стаздарды ебектері (Ш.А. Амонашвили, В.А. Сухомлинский, А.С. Макаренко жне т.б.>) оушы ертерек малімні арасында іс – рекетті нагылы субъектісі ретінде алыптасса, оу — трбие жмысыны тиімділігі арта тсетіндігіне ку етеді. Міне, сондытан да мектептегі педагогикальг (оыту — трбиелеу) процесте малім жне оушы іс – рекетіні субъектісі ретінде крінеді, малім іс – рекетті объектісі ретінде оушыны емес, педагогикалы процесс деп есептеу керек. Малім даярлаудаы мдай баытты кажеттілігі біратар зерттеулерде длелденген:
-бірттасты тланы алыптастыру проблемасын, бірттас педагогикалы процесті ерекшеліктерін есепке алмай шешу ммкін емес (В.С. Ильин);
-малім іс – рекетін оптимизацияландыруа тек ана оытуа баытталушылыпен жету ммкін емес (Ю. К. Бабанский);
-егер оушыны іс – рекеті назардан тыс алан болса, педагогикалы ебекті ылыми трде йымдастыру ммкін емес (И.П. Радченко);
-мектеп кімшілігі іс – рекетіні тиімділігі тек ана бірттас педагогикалы процесті йымдастыру негізінде ммкін болады (М.И. Кондаков);
-ттас педагогикалы процесті теориясьш жасамайынша, басару шешімдерін абылдау шін педагогикалы талдауды жетілдіру,одан рі дамыту те крделі болады (Ю.А. Конаржевский);
Малім іс – рекетіні объектісін оып йрену ттас педагогикалы процесті мнін анытау керектігін ажет етеді. Диалектикалы материализмні станымына — мн бл е басты ішкі, біршама затты траты жаы (немесе оны жатары мен атынастарыны осындысы). Мн затты табиатын анытайды, одан барлы асиеттері мен белгілері шыады.

5. Пед мамандыындыы актерлік шеберлік.Мектептегі оу-трбие рдісі те крделі, кпырлы, згермелі былыс. Педагогикалы іс-рекетті нермен састыы ежелден млім.

нерді дарындылы пен шеберлікті туындысы екендігі де баршаа белгілі, ал шеберлік бірнеше рпаты дстрлерін жинатаан мектепте алыптасады. Мектеп оушыны табии нышандарын дамытады, оан ажетті білім, іскерлік жне дадымен аруландырады, дарындылыын йымдастырады, оушыны кез-келген берілген шыармашылы тапсырманы орындауа дайындыын амтамасыз етеді. Айта кететін жайт, педагогикалы нер театр нерімен кп сас болып келеді. Педагогиканы бір актерды театры деп те атайды. Сондытан да педагог

театрлы ызметті станымдарын, оны задарын білген жн. бл жадайда пеждагогтара К.С.Станиславскийді жйесі кмекке келеді. К.С.Станиславскийді жйесі шыармашылыты табиатын жаратушы-адамны табиаты арылы арастырады. Онда е алаш рет

шыармашылыты санаасты, еріксіз сипаттаы рдісін саналы трде мегеру, іс-рекет барысында тланы дарындылыын анытау мселелері шешіледі. К.С.Станиславский жйесі – бл тек актерлік шыармашылы жайындаы ылым ана емес, сонымен атар, сахналы абілеттермен бірге объективті задылытара сйене отырып, баса да трлі абілеттерді дамыту, байыту, кеейту жайындаы ылым. Бл шыармашылы ызметтегі кез-келген дарындылыты «пайдалы іс-рекет коэффициентін» жоарылату тсілі.

6. Пед мамандыынды жеке шыармашылыты іске асыру... малім болу те оай нрсе деп ойлайтын адамдар баршылы. Бл шін арнайы педагогикалы оу орнында оу да ажет емес деп

санайтындар да бар. детте былай ойлайды: малім болу оай, сіресе, тарих, география, дебиет пндеріні малімдері болу...Оулы бойынша материалды белгілі бір клемін жаттап алып, сыныпа балалара бар да гімелеп бер. Бндай адасушылыты з уаытында К.Д.Ушинский сына алан. Шынымен де, кімде-кімні еске сатау абілеті жоары болса, оулыты бірнеше бетін жаттап ала алады. Ммкін, оны мазмнын да жасылап айтып

бере алар. рбір педагог оушылара ылымны задылытарын ол жетерлік дегейде тсіндіре алады ма? Дамыта оытуды жзеге асыра алады ма? Оу-трбие рдісін ылымилы станымы негізінде йымдастыра алады ма? Тек арнайы білімге ие педагог ана бл міндеттерді шешуі ммкін. Педагогикалы шеберлікке ол жеткізуді алашы шарты ылым мен білімні діснамасын білу жне соны негізінде арнайы жне психологиялы-педагогикалы пндерді мегеру болып табылады. Болаша педагог жоары оу орнында оуды алашы кнінен бастап-а ксіби баытталуды алыптастыру шін жмыстанып, зін оыту-трбиелеу рдісімен айналысуа жан-жаты зірлеу керек. Педагогикалы университеттерді оу жоспарларында маманды бойынша педагогтарды даярлауа басым кіл блінеді. Студент оу барысында ылымды мегеріп, лны ымды аппаратын білгені жн. тек белгілі бір пн бойынша білім алып ана оймай, сол пнні трбиелік мнін де ынуы тиіс. Психологиялы-педагогикалы ылым саласынан тере де жан-жаты теориялы жне практикалы дайындысыз оыту-трбиелеу

міндеттерін шешу оай емес. рі арай алыптасан ксіби іскерлік пен дадыны тексерілуі жне

делуі педагогикалы сараман барысында жреді. Педагогикалы сараманны рбір кезеі наты міндеттерге ие. Шебер-педагог – бл нзік те ойлы малім, жасы трбиеші, оу-трбие жмысын йымдастыруды соы дістерін мегерген адам. Малім шеберлігіне жету те иын. Оан студенттік щата ол жеткізу ммкін емес.

7. К.С. Станиславскийді пед дайындауда театрлы жйесіні принциптері. Мектептегі оу-трбие рдісі те крделі, кпырлы, згермелі былыс. Педагогикалы іс-рекетті нермен састыы ежелден млім. нерді дарындылы пен шеберлікті туындысы екендігі де баршаа белгілі, ал ше\7хберлік бірнеше рпаты дстрлерін жинатаан мектепте алыптасады. Мектеп оушыны табии нышандарын дамытады, оан ажетті білім, іскерлік жне дадымен аруландырады, дарындылыын йымдастырады, оушыны кез-келген берілген шыармашылы тапсырманы орындауа дайындыын амтамасыз етеді. Айта кететін жайт, педагогикалы нер театр нерімен кп сас болып келеді. Педагогиканы бір актерды театры деп те атайды. Сондытан да педагог театрлы ызметті станымдарын, оны задарын білген жн. бл жадайда пеждагогтара К.С.Станиславскийді жйесі кмекке келеді. К.С.Станиславскийді жйесі шыармашылыты табиатын жаратушы-адамны табиаты арылы арастырады. Онда е алаш рет шыармашылыты санаасты, еріксіз сипаттаы рдісін саналы трде мегеру, іс-рекет барысында тланы дарындылыын анытау мселелері шешіледі.

К.С.Станиславский жйесі – бл тек актерлік шыармашылы жайындаы ылым ана емес, сонымен атар, сахналы абілеттермен бірге объективті задылытара сйене отырып, баса да трлі абілеттерді дамыту, байыту, кеейту жайындаы ылым. Бл шыармашылы ызметтегі кез-келген дарындылыты «пайдалы іс-рекет коэффициентін» жоарылату тсілі. К.С.Станиславский жйесі бойынша жазылан дебиеттерді зерттеу, жйені негізгі теориялы жне практикалы станымдарын талдау мынадай негіздеме жасауа ммкіндік берді: оларды мегеру педагогикалы ызметті ыр-сырын жан-жаты таныысы келетін кез-келген тланы педагогикалы абілеттерін жан-жаты дамытуа жне зін-зі дамытуа жол ашады. Педагогикалы мамандыты тадаан кез-келген адам ызметке ажетті практикалы дадыларды дамытуа арналан педагогиканы наты саласы жо екендігін біледі. Сондытан біз театр педагогикасына жгініп отырмыз. Малімге, актерге сияты, К.С.Станиславскийді айтан сзін есте стааны жн («Работа актера над собой»): «Алашы, бастапы, содан кейінгі кезедерде жаадан бастап жрген, тжірибесі жо оушымен не істеуге болады?.. Оан сольфеджио сияты андай жаттыулар ажет? Шыармашылы сезімін жне кйлерін дамыту шін андай гаммалар, арпеджио ажет болады? Оларды мектепте жне йде жйелі трде жаттыу шін есеп жинатарындаы сияты нмірлеу керек». Педагогикада «жалпы», жуытау ештее болмауы тиіс.

Зерттеушілер К.С.Станиславский жйесін ішкі жне сырты зін сезінуді элементтері ретінде де арастырады. Біра Станиславский рольмен жмыс жасау барысында зін сезінуден емес, ерік пен санаа дрыс баынбайтын психикалы кйден емес, дене рекеттеріні логикасынан шыуды сынады. Дене рекеттерін дрыс жзеге асыру рефлекс дегейінде ажетті сезімдерді оятады, психикаа сер етеді.

Педагогты даярлау жйесіні негізіне салынан дене рекеті, ажетті сезім логикасы, санаасты саласы жайындаы Станиславскийді тжырымдамасы педагогикалы іс-рекет жадайында малімні абылдау мшелерін жаттытыруды талап етеді. Кез-келген рекет, соны ішінде педагогикалы рекет абылдаудан басталады. Бл заны бзылуы педагогты аудиториямен йлесімділігіне кедергі келтіреді.

Станиславский іс-рекетті дене жне психикалыты бірлігі ретінде тсіндіреді. Бл тсіндірме педагог тртібіндегі ішкі жне сырты, денелік жне рухани элементтерді з алдына блек дамуына жол бермейді, бл діс пен педагогикалы техниканы тыыз байланысын талап етеді.

Міне, сондытан, педагогикалы шеберлік ш зара байланысан блікпен белгіленеді: педагогикалы теория, педагогикалы техника жне сабата жмыстану дісі жне оны йымдастыру, ткізу.

Теорияны оып білуге болатын болса, педагогикалы техника мен дісті мегеру ажет. Ал мегеру рдісі белгілі бір пратикалы дадыларды ажет етеді. Бан ол жеткізу шін те за жне жйелі жаттыу жргізу керек.

8. Пед шебер алыптастыруды негізгі ксіби-пед іс-рекеті. В.А.Сластенин педагогикалы шеберлікті тланы ксіптік баытталуыны жоары формасы деп белгілейді. Ал кез-келген іс-рекетте, оны пікірінше, шеберлікті крсеткіші – бл іс-рекетте ажет болатын арнайы іскерліктер мен дадыны мегеру. Педагогикалы шеберлікті рылымында зара байланысан элементтерді крсетуге болады: гуманистік баыттылы, ксіптік білім, педагогикалы абілеттер, педагогикалы техника. Аталан элементтер педагогикалы шеберлік жйесінде зара тыыз байланысты, олара з бетімен даму тн. Педагогикалы шеберлікті з бетімен дамуыны негізі – білім мен тланы баытталуы; оны нтижелілігіні маызды шарты – абілеттер; ттастыты амтамасыз ететін рал – педагогикалы техника аясындаы іскерліктер.Ксіптік білім – бл педагогикалы шеберлікті негізгі іргетасы. Ксіптік білімні мазмнына пн бойынша ылыми жне практикалы білім, оны дістемесі, педагогикалы жне психологиялы білім енеді. Педагогты жас, педагогикалы, жалпы психология жне педагогикадан жинатаан білімі жас рпаты оыту жне трбиелеуді теориялы жне практикалы сипаттаы крделі мселелерін ылыми трыдан шешуге ммкіндік береді, педагогты мектепте білім, іскерлік, дадыны мегерту рдісіні задылытарымен аруландырады, оу-трбие рдісін рі арай жетілдіру шін ажетті дістерін анытауа ммкіндік береді. Психологиялы-педагогикалы эрудиция рекетті, фактіні немесе былысты дл психологиялы талдау негізінде ыпал жасауды дрыс тадалуын амтамасыз етеді.

. Бгінгі кні малім болу те оай нрсе деп ойлайтын адамдар баршылы. Бл шін арнайы педагогикалы оу орнында оу да ажет емес деп санайтындар да бар. детте былай ойлайды: малім болу оай, сіресе, тарих, география, дебиет пндеріні малімдері болу...Оулы бойынша материалды белгілі бір клемін жаттап алып, сыныпа балалара бар да гімелеп бер. Бндай адасушылыты з уаытында К.Д.Ушинский сына алан.

Шынымен де, кімде-кімні еске сатау абілеті жоары болса, оулыты бірнеше бетін жаттап ала алады. Ммкін, оны мазмнын да жасылап айтып бере алар. рбір педагог оушылара ылымны задылытарын ол жетерлік дегейде тсіндіре алады ма? Дамыта оытуды жзеге асыра алады ма? Оу-трбие рдісін ылымилы станымы негізінде йымдастыра алады ма? Тек арнайы білімге ие педагог ана бл міндеттерді шешуі ммкін.Педагогикалы шеберлікке ол жеткізуді алашы шарты ылым мен білімні діснамасын білу жне соны негізінде арнайы жне психологиялы-педагогикалы пндерді мегеру болып табылады. Болаша педагог жоары оу орнында оуды алашы кнінен бастап-а ксіби баытталуды алыптастыру шін жмыстанып, зін оыту-трбиелеу рдісімен айналысуа жан-жаты зірлеу керек.Педагогикалы университеттерді оу жоспарларында маманды бойынша педагогтарды даярлауа басым кіл блінеді. Студент оу барысында ылымды мегеріп, лны ымды аппаратын білгені жн. тек белгілі бір пн бойынша білім алып ана оймай, сол пнні трбиелік мнін де ынуы тиіс. Психологиялы-педагогикалы ылым саласынан тере де жан-жаты теориялы жне практикалы дайындысыз оыту-трбиелеу міндеттерін шешу оай емес. рі арай алыптасан ксіби іскерлік пен дадыны тексерілуі жне делуі педагогикалы сараман барысында жреді. Педагогикалы сараманны рбір кезеі наты міндеттерге ие. Шебер-педагог – бл нзік те ойлы малім, жасы трбиеші, оу-трбие жмысын йымдастыруды соы дістерін мегерген адам. Малім шеберлігіне жету те иын. Оан студенттік щата ол жеткізу ммкін емес.

9. Пед ызмет оамдаы былыс ретінде. Педагогикалы ызмет-негізгі мселе малімні талаптары мен масаттарыны оушыны масаттарымен, ммкіндіктерімен, тілектерімен, сйкестігі; едагогикалы ызмет стті жзеге асыру малімні педагогикалы технологияны, педагогикалы техниканы игеруімен, оны ксіби санасынын дегейімен байланысты. Педагогикалы ызмет ш моделі:

мжбрлеу педагогикасы (авторитарлы педагогикасы), толы бостанды педагогикасы, серіктестік педагогикасы.^[1] Адамзат баласы жер бетіне жараланнан бастап ілім іздеп, оумен атар, жер-жаанны пиясын ашып крсетпек. Осы трыда ебегі лшеусіз, з баласынан арты кріп, амор бола білетін жан ол – стаз. з бойындаы жасы асиеттерді, алан білімін шкіртіні бойына дарытып, аянбай ебек ететін жандар. Танан ара кешке дейін барлы мірін бала трбиесіне арнап, сапалы білім берумен атар, мірге дрыс баыт-бадар бере білетін жан. Дниеде кптеген маманды иесі бар десек, соларды е иыны рпа трбиесіне тікелей атысты, сол рпаты ерте андай адам болып суіне стазды тікелей атысы бар. Осы орайда мндай іс-рекетті жиынтыына ылым тілінде мынадай анытама берген: "Педагогикалы ызмет – педагогикалы процесте трбиеленуші тласын трбиелеуді, дамытуды, оны зінше дамуыны отайлы жадайларын тудыруа жне зін еркін шыармашылыта крсетуді ммкіндіктерін тадауа баытталан ксіби ызмет". Трбие ісі – мемлекеттік іс. Халы даналыына сйенсек, "стпен біткен мінез сйекпен кетеді" дейді. Яни, трбие ата-ана тарапынан да беріледі, біра педагогикалы ызметті маызы мен ерекшелігі – трбиемен атар, сапалы білімні берілуінде. Абай атамыз айтандай: "Сен де бір кірпіш дниеге, кетігін тап та бар алан" демекші, мен де ертегі кні жиырма бірінші асыра лайыты трбиелі, білімді де білікті шкірт дайындап, лаатты стаз атанып, дниені бір кірпіші болып аланым келеді.

10. Педагогикалы ызмет - педагогикалы процесте трбиеленуші тласын трбиелеуді, дамытуды, оны зінше дамуыны отайлы жадайларын тудыруа жне зін еркін жне шыармашылыта крсетуді ммкіндіктерін тадауа баытталан ксіби ызмет.

Педагогикалы ызмет-негізгі мселе малімні талаптары мен масаттарыны оушыны масаттарымен, ммкіндіктерімен, тілектерімен, сйкестігі; едагогикалы ызмет стті жзеге асыру малімні педагогикалы технологияны, педагогикалы техниканы игеруімен, оны ксіби санасынын дегейімен байланысты.

Педагогикалы мірбаян р малімні даралыын крсетеді. Кез-келген малім бірден шебер болып кете алмайды. Кейбіреуі, кінішке орай, орташа малімні атарында ала береді. Ал кейбіреулерінде шеберлікке жетуіне жылдар кетеді. Шебер, згертуші, жасампаз болу шін малім педагогикалы рдісті задылытары мен механизмдерін игеруі ажет. Бл педагогикалы жйеде ойлауа, рекет етуге ммкіндік береді, яни, педагогикалы былыстарды здігінен талдауа, оларды рамдас бліктерге блуге, р блігін ой елегінен ткізуге, оыту жне трбиелеу теориясында арастырылып отыран былысты логикасына сйкес идеяларды, орытындыларды, аидаларды табуа, былысты дрыс диагностикалауа, оны андай педагогикалы-психологиялы саната жататынын анытауа, негізгі педагогикалы міндетті (проблеманы ) жне оны тымды шешуді тсілдерін табуа кмектеседі. Ксіптік біліктілікті игеру, жетілдіру жне педагогикалы ызметті рылымын жне онымен байланысты теориялы білімдер жйесі мен практикалы білік, дадыларды наты кз алдымыза елестетуіміз керек.

Педагогикалы зерттеулер крсетіп отырандай (Н. В. Кузьмина, В. А. Сластенин, А. И. Щербаков жне басалары), оу-трбие рдісінде малімні малімні педагогикалы ызметіні зара байланысты тмендегі трлері бар:

1. диагностикалы;

2. бадарлы-прогностикалы;

3. конструкторлы-жобалау;

4. йымдастырушылы;

5.апаратты-тсіндіруші;

6. коммуникативтік-ынталандырушы;

7. талдау-баалау;

8.зерттеуші-шыармашылы;

Ксіптік шеберлікке малім з ызметінде тек теорияа сйенген кезде ана жете алады. рине, бл жолда оан кптеген иындытар тосауыл болады. Е алдымен, ылыми теория- бл жалпы задарды, аидаларды, ережелерді ретке келтірілген жиынтыы, ал тжірибеде олдану шін теориялы ойлауды кейбір дадыларыны болуын талап етеді, алайда, бл дады барлы малімдерді бойынан бірдей табыла бермейді. Екіншіден, педагогикалы ызмет-бл білімдер топтамасына (синтезіне) сйенген (философиядан, педагогикадан, психологиядан, дістемеден жне т. б.) толы рдіс, алайда, малімні білімдері «срелер» бойынша блінген, яни, жинаталан білік дегейіне жеткізілмеген, бл педагогикалы рдісті басару шін ажет. Бл з кезегінде тмендегідей жадайа келеді: малімдер кп жадайда, педагогикалы білікті теорияны ыпалымен игермейді, оан туелсіз, педагогикалы ызмет жніндегі, трмысты, ылыма дейінгі тсініктер негізінде игереді.

Педагогикалы ызметті р адамын шыармашыл, айталанбайтын жне немі жаа болуын талап етуге болмайды. Біра педагогикалы нормативтерді кері сері де лкен. Репертуарлы, жанама, педагогикалы теорияа деген жек крініштілік, педагогикалы ойлауды догмалылыы, педагогикалы станыма жоарыдан тскен нсау, згені іс-тжірибесін абылдау-міне, келесіз былыстарды толы емес реті, бл диалектикалы табиатты білмей нормативтерді игеру деген сз. Малім ызметінде педагогикалы ылымнан тартылан жіптер зара тйіседі, е соында, барлы алыан білімдер іске асады.

Педагогикалы ызметті дамуыны жоары дегейін, педагогикалы технологияны игергенін сипаттай отырып, педагогикалы шеберлік педагог тласын, оны тжірибесін, азаматты жне ксіптік станымын сипаттайды. Малімні шеберлігі- бл тланы тлалы- іскерлік сапасы мен ерекшеліктеріні синтезі, ол педагогикалы рдісті жоары тиімділігін амтамасыз етеді.

11. Пед ызмет ерекшелігі..Мектептегі оу-трбие рдісі те крделі, кпырлы, згермелі былыс. Педагогикалы іс-рекетті нермен састыы ежелден млім. нерді дарындылы пен шеберлікті туындысы екендігі де баршаа белгілі, ал шеберлік бірнеше рпаты дстрлерін жинатаан мектепте алыптасады. Мектеп оушыны табии нышандарын дамытады, оан ажетті білім, іскерлік жне дадымен аруландырады, дарындылыын йымдастырады, оушыны кез-келген берілген шыармашылы тапсырманы орындауа дайындыын амтамасыз етеді.

Айта кететін жайт, педагогикалы нер театр нерімен кп сас болып келеді. Педагогиканы бір актерды театры деп те атайды. Сондытан да педагог театрлы ызметті станымдарын, оны задарын білген жн. бл жадайда пеждагогтара К.С.Станиславскийді жйесі кмекке келеді. К.С.Станиславскийді жйесі шыармашылыты табиатын жаратушы-адамны табиаты арылы арастырады. Онда е алаш рет шыармашылыты санаасты, еріксіз сипаттаы рдісін саналы трде мегеру, іс-рекет барысында тланы дарындылыын анытау мселелері шешіледі.

12. Ксіби ызмет мні..Маан жасы малім брінен де ымбат, йткені малім – мектепті жрегі"

Ыбырай Алтынсарин

Адамзат баласы жер бетіне жараланнан бастап ілім іздеп, оумен атар, жер-жаанны пиясын ашып крсетпек. Осы трыда ебегі лшеусіз, з баласынан арты кріп, амор бола білетін жан ол – стаз. з бойындаы жасы асиеттерді, алан білімін шкіртіні бойына дарытып, аянбай ебек ететін жандар. Танан ара кешке дейін барлы мірін бала трбиесіне арнап, сапалы білім берумен атар, мірге дрыс баыт-бадар бере білетін жан. Дниеде кптеген маманды иесі бар десек, соларды е иыны рпа трбиесіне тікелей атысты, сол рпаты ерте андай адам болып суіне стазды тікелей атысы бар. Осы орайда мндай іс-рекетті жиынтыына ылым тілінде мынадай анытама берген: "Педагогикалы ызмет – педагогикалы процесте трбиеленуші тласын трбиелеуді, дамытуды, оны зінше дамуыны отайлы жадайларын тудыруа жне зін еркін шыармашылыта крсетуді ммкіндіктерін тадауа баытталан ксіби ызмет". Трбие ісі – мемлекеттік іс. Халы даналыына сйенсек, "стпен біткен мінез сйекпен кетеді" дейді. Яни, трбие ата-ана тарапынан да беріледі, біра педагогикалы ызметті маызы мен ерекшелігі – трбиемен атар, сапалы білімні берілуінде. Абай атамыз айтандай: "Сен де бір кірпіш дниеге, кетігін тап та бар алан" демекші, мен де ертегі кні жиырма бірінші асыра лайыты трбиелі, білімді де білікті шкірт дайындап, лаатты стаз атанып, дниені бір кірпіші болып аланым келеді

13 сра. Педагогикалы ызмет- педагогикалы процесте трбиеленуші тласын трбиелеуді, дамытуды, оны зінше дамуыны отайлы жадайларын тудыруа жне зін еркін жне шыармашылыта крсетуді ммкіндіктерін тадауа баытталан ксіби ызмет.

Педагогикалы ызмет-негізгі мселе малімні талаптары мен масаттарыны оушыны масаттарымен, ммкіндіктерімен, тілектерімен, сйкестігі; педагогикалы ызмет стті жзеге асыру малімні педагогикалы технологияны, педагогикалы техниканы игеруімен, оны ксіби санасынын дегейімен байланысты.

Педагогикалы ызмет дегейлері:репродуктивті бейімділік, жергілікті лгіленген, жйелі лгіленген, ызмет пен мінез – лы. Жаашыл педагог Ш.А. Амонашвили педагогтара тмендегідей мінез-лы талаптарын ояды:

педагог-трбиеші ріптестеріне мейірімді, жылы шырайлы, ыыласты болуы

керек, ріптестерімен арым-атынас жасауды дебін, дауыс сарынын, жылы нін игеpyi керек, ріптестеріні табысына ызанышпен, кншілдікпен

арауа ы жок, ріптестерімен з тжірибесін блісуге міндетті,

ріптестерінен йренуге ялмауы керек, рптестеріне жоарыдан менсінбей

арауа ы жо, рптестеріні ар-намысын, ата-даын сатауы керек,

балаа байланысты отбасы пиясыны брін білуі керек, 6ipa оны ешкімге шашпауы тиіс.

міне, келесіз былыстарды толы емес реті, бл диалектикалы табиатты білмей нормативтерді игеру деген сз. Малім ызметінде педагогикалы ылымнан тартылан жіптер зара тйіседі, е соында, барлы алыан білімдер іске асады.

14-сра.зырлеттілік –жмыскерді з білімі мен, біліктілігі жне дадылары негізінде наты ксіп аясында жоары сапалы жне млшерлік ебек нтижелеріне жету шін наты жмыс трлерін білікті атара алу абілеті.

Адамны з ксібіне сай игерген рекет пен німді ызмет тріндегі білім жиынтыын маызды асиеттермен біріктірілген білік жне саналы дадылар тсілдері арылы тжірбиеде олдана білу абілетіні сапасы.

Эрудиция (лат. eruditio) жан-жаты, рі тере бойлаан танымпазды жне білімділік.[1] Эрудит адам кптеген білім салаларынан хабардар, пн бойынша дебиетпен етене таныс жне ке интеллектуалды ой ріске ие болып келеді.

Эрудиция-дегеніміз малімні педагогикалы міндеттерді шешу барысында икемді пайдаланатын казіргі заманы білім оры.

Педагогикалы эрудиция – бл тек педагогикалы ылым, педагогикалы тжірибені негізін білу ана емес, - бл тек педагогикалы задар мен задылытарды білумен тйыталып алмайтын жалпы педагогикалы эрудиция, жалпы мдениет. Кбінесе ылыми, аса педагогикалы кітаптара немесе маалалара араанда газет, баспасз маалаларынан, дебиет туындыларынан, театр орындалымдарынан, кинофильмдерден те кп педагогикалы таным алуа болады. Кп нрсе ізденушіні абылдауына, зіні танымына байланысты оуды мнін зіні бойынан «ткізуіне», зіне маыздысын алуына, е бастысын тауып бліп алып ой-санасынан ткізуіне тікелей байланысты.

15-сра. Педагогты сйлеу мдениетіні ережелері:

1. Педагог атты сйлемеу ажет, біра оны брі де еститіндей болу керек, тыдау процесі трбиеленушілердікшпен зер салуын тудырмауы тиіс.

2. Педагог аны сйлеу керек.

3. Педагогты сйлеу жылдамдыы минутына 120 сз.

4. Мнерлі сйлеу шін логикалы жне психологиялы паузаларды олдана білу керек. Логикалы паузасыз сйлеу тілі-сауатсыз, ал психологиялысыз – тссіз болады.

5. Педагог интонациямен сйлей білу керек, яни логикалы екпінді оя білу керек , айтыланды жеткізу шін кейбір сздерді бле білген жн.

6. уенділік педагога жеке дара тс беріп, баланы эмоционалды жадайына жасы серін тигізеді:дрттендiрiп, ызытырып, тыныштандырады.

арым-атынас кезінде кейбір принциптерді стану ажет:

Бала андай болса, солай абылдау;

р адам айталанбас екенін ескеру ;

Трбиеленушіні абілеттілігіне сену ;

Оларды шыармашылы белсенділігін олпаштау;

Бала тласын сыйлау, райсысына жетістікке жету жадайын жасау;

Бала адірін кемітпеу;

Балаларды бір-бірімен салыстырмау, іс-рекет нтижесін ана салыстыру;

ркімні ателесуі ммкін екенін ескеру;

ркімні з ойын айтуа еркі бар, ешкімні з ойын айтанына клуге ыы жо.

Педагогты сйлеу мдениетіні компоненттері:

Фразаларды растыру кезіндегі сауаттылы.

- кнделікті мірде сздерді сауатты айту: сздерде екпінді дрыс ойып, жергілікті диалектіні олданбау.

Баяндаудаы арапайымдылы пен тсініктілік: аз сйлеу.

Мнерлілік - интонация жне тональность;

- сйлеу темпі, паузалар;

- дауыс ыраыны динамикасы; - сздік оры;

- сйлеу бейнесі;

- дикция.

Арнайы терминологияны дрыс олдану:

- лаа ерсі естілетін фразеологиялы тіркестерді олданбау;

- арты сздерді олданбау;

- «снді» сздерді олданбау.

16. ылыми эрудиция..Эрудиция-дегеніміз малімні педагогикалы міндеттерді шешу барысында икемді пайдаланатын казіргі заманы білім оры. ндылы- оршаан мірдегі обьектіні адам, топ, оам шін , оларды ажеттілігіне, ызыушылыына байланысты баалануы Педагогикалы мдениетті компоненттері: педагогикалы баыт, ызыушылы, ажеттілік, жан-жаты даму дегейі (адамгершілік, аыл-ой, эстетикалы), педагогикалы шеберлік, немі жетілуге баыт стау,арым -атынас мдениеті, тртібі, педагогикалы дебі, малімні дербестігі, жалпы жне педагогикалы эрудициясы жне зырлылыы, мейірімділігі, акілдігі, ызметке берілуі.Осы жетекші компоненттер педагогты ксіби шеберлігіні негізі болып табылады. Сонымен, педагогикалы шеберлік дегеніміз – жйелі рдіс, педагогикалы іс-рекетте нтижелі табыса жеткізетін жол. Ол жмыса жаа сапалы мазмн береді. Ксіптік позицияны алыптастырады.
«Біз малімдерге былай істе, не болмаса былай істе, - деуден аулапыз, біра басаларды басару шін, олара ыпал жасау шін сол мселеге атысты психикалы былыстарды зерттеу задылытарын білуі керек», - деген К.Д. Ушинский.
Крнекті совет педагогы А. С. Макаренко з шеберлігін жетілдірудегі тжірибесіне сйене отырып, былай деп жазаны тегін емес: «Мені педагогикалы талантым болан емес жне де педагогикаа ешбір уестенбей-а кездейсо келдім... Біра мен йрендім. Мен з ісімні шебері болуа тырыстым. Ал ркім-а з ісіні шебері бола алады, ол шін оан кмектесу керек, ол зі де жмыс істеуге ынталы болуы тиіс». Крнекті педагог бл сзінде зін тым сыпайы етіп крсеткен болар. Біра, бір нрсе айын:
педагогикалы абілеттілікті алыптастыруа болады.К.Ю.Бабанский бойынша педагогикалы шеберлікті даму кезедері тмендегідей:
- ксіпті негіздерін мегеру, ылымда, тжірибеде белгілі тсілдерді тиімді
пайдалана білу (ксіби малім );
- малім жаа бір идеяларды нтижелігін баалап, баса малімдер
арасында тарата білуі (зерттеуші - малім );
- зіні ызметінде, тжірибеде белгілі дістерді олданумен атар, жаа бір шешімдерді тауып енгізу (жаашыл малім). Педагогикалы шеберлікті негізі – балаларды з еркімен дамуына жол ашу, оу-трбие процесінде оушылармен педагогикалы ынтыматастыта жмыс атаруды формаларын, дістерін дамыту, шкіртке деген аморлы пен сйіспеншілікті арттыру, жмыс діс-тсілдерін жааша жандандыра тсу
педагогикалы шеберлікті басты сипаты болып табылады. Бл саланы зерттеуші алымдарды пікірінше, педагогикалы шеберлік мынадай жйелерге блінеді: педагогты іс-рекеттегі гуманистік баыттылы,
ксіби білгірлік, педагогты іс-рекетке бейімділік, педагогты техника. Бл аталан педагогты шеберлік жйелері бір-бірімен тыыз байланыста жзеге асырылады

17.Арнайы, леуметтік,жеке тла, дара зіреттілік – жеке тланы теориялы білімі мен практикалы тєжірибесін белгілі бір міндеттерді орындауа даярлыы мен абілеті. Ол жансыз жатт