Леуметтік–педагогикалы рекеттегі «дістеме» тсінігін анытау тырларын мнін ашыыз

Педагогикалы зерттеу дістеріні діснамалы негізі бойынша адамны оршаан лемге атынасы практикалы жне абстарктілі-теориялы (танымды) тырлармен байланысты шешіледі. Зерттеу жмысыны ылыми негіздерін анытауда діснамалы тырларды бліп шыару бл саладаы зекті мселелерді оларды иерархиялы ретімен анытауа, осы мселені шешуді стратегиясы мен тактикасын айындауа, тжірибелік жмысты жоспарланан нтижелерін болжамдауа ммкіндік береді.Тлаа бадарлы тыр – бкіл педагогикалы деріспен былыса жеке тлалы позициямен арау, оны рылымын, даму задылыын ескеру. Білім беруді масат, міндеттері мен мазмны мемлекетімізді білім берудегі ізгілік пен демократиялы идеялара негізделген стратегиялы баытын айындайды. Аталан идеяларды жзеге асыру білім беруді жаа технологиялары мен жаа лгісін оыту дерісіне енгізу арылы ммкін болатыны белгілі. Осындай жаа білім беру лгілеріні бірі – тлаа бадарлы педагогика. Бл педагогика мектепке дейінгі балаларды тла ретінде зін-зі анытау жне зін-зі жзеге асыру масатындаы тжірибеге баыттау жне оны есепке алуды ажет етеді. Осыан орай зерттеуді діснамалы баытыны бір трі – тлаа бадарлану тыры болып табылады. Педагогикалы сздіктерде: «Тлаа бадарлану тыры– азіргі педагогиканы теориялы-діснамалы негіздері, баланы дара, шыармашылы ерекшеліктерін ашу жне есепке алу» деп анытама берілген. Тлаа бадарлану тыры лемдік дегейдегі практикада олданылып, бірнеше жолдары белгілі болып, тланы рухани жне зияткерлік сапаларыны алыптасуына баытталады. Тлаа бадарлану тыры– баланы субъектілі тжірибесіне, мірлік жеке тжірибесіне сйену арылы даралыын, шыармашылыын дамыту жне тла ретінде зін-зі дамытуа жадай жасау. Бгінгі тада педагогикада оытуды трлі лгілері мен технологиялары жасалуда, оларды райсысы «тланы дамуы», «оыту тыры», «тлаа бадарлы білім беру» ымдарын здігінше тсіндіреді. Іс-рекет тыры – педагогикалы былыса рекетті бкіл компоненттеріні ттастыы позициясымен, яни масаты, мотиві, рекеті, операциясы, ретке келтіру жолы, жндеу, жеткен нтижені баылау жне талдауа ммкіндік береді. Зерттеу жмысында негізге алатын келесі діснамалы тыр іс-рекет тыры ымы психология ылымына 20 – 30 жылдары енген. Бл ым туралы бірнеше баыттаы тсіндірулер берілген. С.А.Смирновты айтуынша, іс-рекет тыры дегеніміз – объектіні бірттастыын жне оны тетіктерін ашу философия, леуметтану теориялары бойынша, іс-рекет тыры дегеніміз тланы рекет арылы оршаан ортаны тануы жне айта згертуі, іс-рекетіні рылымын, ызметін арастырады деп тжырымдалады. діснаманы философиялы дегейінде, материалистік диалектика трысынан жеке тла дамуыны негізі, ралы жне шешу шарты – іс- рекет. Бл факті педагогикалы зерттеулерде жне тжірибеде іс-рекет тырыны жзеге асырылуын ажет етеді. Сондытан мектепке дейінгі балаларды оыту, трбиелеу жне дамуын іс-рекетпен байланыстырып арастыру ажет. ндылы тыры. азіргі білім беру жйесіндегі реформаны басты міндеті болаша рпаты алан білім, біліктерін мірде шыармашылыпен олдана алатын, рухани ндылытар негізінде зертті тланы алыптастыру. Елімізді леуметтік-экономикалы дамуыны стратегиялы баыттарына сйкес білім беру жйесін дамыта отырып, лемдік білім кеістігіне ыпалдасудаы негізгі бадар – адамды оамны е маызды ндылыы ретінде танып, оны рухани жан дниесіні дамуына, кзарастары мен тжірибесіні, ебектегі ндылытарыны жоары дегейде алыптасуына жадай жасау кзделіп отыр. Жйелілік тыры – зерттелетін педагогикалы былысты жне оны арасындаы байланысты кптеген элементін анытау. Зерттелуші объектіні жйе ретінде, оны элементін, оларды арасындаы байланысты жне оны жіктеп, рылымын жне йымдастыруды, ттастай білім беру ретінде басару жолдарын анытауа баытталады. Педагогикалы жйені ерекшелігі, бл іс-рекет жйелері жне атынастар шеберінде алыптасатын жйелер (айта рушы-белсенді, айта жасаушы-орындаушы, ттынушы-дара немесе рекеттік-жасаушы жне т.б.). Бл жйелер оыту дерісіні субъектілері арылы рылады жне олардан жеке болмайды, солар арылы жзеге асады. Осы контексте педагогикалы жйе ретіндегі оыту-трбиелеу дерісіні негізгі сипаттамасы, оны бірттастыы мен кешендігі болып табылады.

XX асырды 90-жылдары мен XXI асырды басындаы леуметтік педагогиканы діснамасыны алыптасуы, дамуыны негізгі кезедеріне сипаттама берііз.

XX асыр мен XXI асырды басында педагогикалы діснаманы жеке ылыми баыт ретінде дамуыны іргелі негіздері салынды. Олар:

1) педагогикалы діснаманы нысаны мен пні (П.Ф. Каптерев, А.С. Макаренко, Ф.Ф. Королев, М.А. Данилов, В.В. Краевский жне басалар);

2) педагогикалы діснаманы мні мен ерекшелігі, оны ызметтері жне философиядан станымды згешелігі, ылымдарды жалпы діснамасындаы орны (Ф.Ф. Королев, М.А. Данилов, М.Н. Скаткин, В.В. Краевский, И.Я. Лернер, В.Е. Гмурман, В.И. Загвязинский, Г.В. Воробьев жне басалар);

3) педагогикалы зерттеулер дістері жне оларды даму логикасы (Ю.К. Бабанский, В.И. Загвязинский, М.Н. Скаткин, В.С. Шубинский жне басалар);

4) педагогикалы зерттеулер типологиясы жне йымдастыру логикасы (В.И. Загвязинский, В.М. Полонский жне басалар);

5) педагогикалы болмыс туралы табиатынан диалектикалы болып табылатын эмпирикалы жне теориялы білімдер жйесіні дамуы жне жааруы (Н.В. Бордовская жне басалар).

6) педагогиканы діснамасыны даму тарихы кеестік кезеде ылыми білімні арнайы саласы ретінде 1960-жылдары алыптаса бастауы (С.И. Колташ);

7) педагогикалы зерттеулерді браысы мен нтижелерінталдауда іргелі жне олданбалы ырларыны араатынасыны сипатын анытау (В.В. Краевский, Е.В. Бережнова жне басалар).