Леуметтік педагогиканы тжырымдамалы идеялары мен принциптеріне тоталыыз.

азіргі тада леуметтік педагогиканы тжырымдамалы жне рылымды мселелерін жасауда олданылып жрген негізгі тжырымдамалы идеялар Б. А. Грушин, Р. Г. Гурова, С. Н. Иконников, В. Г. Лисовский, Ю. В. Торсуев жне т.б. ебектерінде арастырылан. Бл зерттеулерде трбиені леуметтік детерминанттылыы жне леуметтік-экономикалы жадайлара байланысты тланы леуметтенуі жайлы эмпирикалы зерттеулерді талдаулары берілген.

В. С. Бестужев-Лада, Б. С. Гершунский, В. А. Караковский, М.Н. Скаткин, В. А. Ядов т.б. леуметтік-педагогикалы болжам жасау мселелерін шешуде леуметтік педагогика ылымына лкен лес осан.

В. И. Журавлев, Б. Т. Лихачев, В. Г. Разумовский, Г. П. Будановаларды зерттеулерінде жастарды ебекке, отбасылы мірге, білім алуа, оамды іс-рекет пен дем алуа дайындыы жан-жаты рі тере арастырылан.

Психология мен леуметтік психологияда тланы психологиялы рылымы мен рефлексивтік белсенділікті трлеріне, формаларыны задылытарына іс-рекет психологиясы мен тла ерекшеліктері, идентификациялауды леуметтік-психологиялы механизмдері (эмпатия, еліктеу, сендіру т.б) жатады. Бл орайда Б. Т. Ананьев, Л. С. Выготский, А. Н. Леонтьев, Б. Ф. Ломов, В. М. Мерлин, Л. И. Анциферова, И. Н. Семенов жне т.б айтуа болады.

Соы жылдарда философияда оамда адамны алатын орны, адамдаы биологиялы пен леуметтілікті араатынасы, тла дамуыны леуметтік мдени детерминациясы, адамны іс-рекеттік болмысы леуметтік оамны негізгі сфераларын талдау, гуманистік концепция мазмнын тсіну мселелеріне кп кіл блінуде. Бл баыттаы зерттеулер ретінде М. Н. Берулова, Л. П. Буева, Л. Н. Коган, И. И. Резвицкий, И. Н. Семенов, Э. Г. Юдин, К. А. Шварцман т.б ебектерін атауа болады.

леуметтік педагогиканы принциптері – бл, тланы алыптасу жне даму процесіні базалы принциптерін тсіну ана емес, сондай-а оларды практикалы трыда жзеге асыру. Ондай принциптер атарына – гуманитарлы, дамуды леуметтілігі, жйелілік, поляризация жне тжірибе жатады.

1. леуметтендiрудi ізгіліктілігі принципi. «Гумандылы», «гуманизм» ымдары латынны «адамды» деген сзінен аударыланда «адама деген рмет» деген маынаны білдіреді. Гуманизм аидасы мынадай ережелерді сатауды ажет етедi:

- оамдаы барлы балаларды дене, материалды жне леуметтік жадайына карамай олара деген дрыс арым-атынас пен рмет болуа тиіс;

- рбір баланы бойындаы «мен» ымыны алыптасуы мен дамуына кмектесу, айналадаы адамдара рметпен арау;

- мейірімділік пен айырымдылыты гуманизмні алашы басышы ретінде тсіну.

леуметтендiрудi ізгіліктілігі, баыттылыы принципi - адамны мiрiн, оныдене, психикалы жне адамгершiлiктiк саулыын, сондай-а рухани байлытарын адамны жоары ндылытары ретiнде мойындау. леуметтендiру процесiндегi педагогикалы

ыпалды негiзгi масатыны зi оны тек танып ана оймай, сол ндылытара ол жеткiзу болып табылады.

Трбиені ізгілендіру идеясы Ян Амос Коменскийді ебектерінде бастау алып, ол барлы елдер педагогтары тарапынан насихатталып келеді.

леуметтік педагогиканы ізгіліктілік принципі ізденушілік жне практикалы іс-рекетте тмендегідей ш идеямен байланысты болады:

- адамды жоары леуметтік ндылы ретінде тану;

- адамды оамды дамуды масаты ретінде мойындау;

-адамды оамды мірді жалпы барлы салаларын кез келген леуметтік-педагогикалы жобалар мен технологияларды баалауды жоары критериі ретінде тн алу.

леуметтік педагогика шін леуметтілік принципі - адамны интегралды леуметтік болмысына, тланы кп аспектілі алыптасу жне даму процесіні леуметтік

детерминациясы мен ызмет ету жадайындаы тланы леуметтік болмысына атысты ш аспектіде принципиалды маыза ие.

Жйелілік принципіні мазмны тмендегі аидалар арылы айындалады:

- тланы алыптасу жне даму процесін зерттеу жне амтамасыз етуде пнаралы атынаса бадарлану;

- тланы мір сру дегейі мен леуметтендіруді барлы рылымды компоненттеріні субординациясы мен координациясыны логикасын мазмнды трыдан арастыру;

- жйелілік атынас негізінде леуметтік-педагогикалы технологияларды жасау.

Поляризациялау принципілеуметтендіру процесіні зін диалектикалы бірлікте арастыруды, арама-айшылытар бірлігі ретіндегі тла болмысыны табиатын, оны мір сруіні жекелік дегейін тсіндіруді масат етеді.

леуметтік педагогтарды ксіби дайындау тжырымдамасы. Жалпы тжырымдамалар ылыми білімді дамыту формалары ретінде бірнеше ерекшеліктерге ие. Е алдымен белгілі бір алымны дниетанымды жеке станымын білдіреді. Сондай-а, ол теорияны растыруды алашы сатысы саналады. Осындай дниетанымды станымдар мен діснамалы нсауларнегізінде кейбір пн аясындаы бастапы теориялы категориялар бірігуі нтижесінде діснамалы тжырымдар пайда болады. Мндай бірігу негізінен оларды арасындаы ажетті байланыстарды айындау негізінде жзеге асырылады. Мндай процедураны толы дегейде жзеге асыру тбінде концепцияны теорияа айналуына септігін тигізеді.

леуметтік педагогика ылымындаы леуметтендіру принциптері трбие принциптерімен тыыз байланыста арастырылады. Осы тста педагогикалы трбие принциптері мен М. А. Галагузованы леуметтік педагогикалы принциптер трысындаы кзарастары жаын келеді.

Соларды біразын арастырып крейік:

леуметтендірудегі трбиені халытыы принципі. аза халы бала трбиелеу мселесіне ерекше мн берiп, балаларды оны тек ата-анасы ана емес, бкіл ауыл болып трбиелегендiгi белгiлi. Сондытан ата дстріні бірі – дниеге келген балаа бкіл ауыл, тума-туысандар болып кіл блу болып табылады. Азан шаырып атын ойаннан ер жетіп отау тіккенге дейінгі бала міріні рбір белесі мен асан асуы туыстар тарапынан атаусыз, ескерусіз алан емес. Бала міріне байланысты отбасында болатын уаныштарды барлыын адірменді асаалдар мен игі жасылар балаа деген жасы тілегін айтып, а батасын беріп, й иелеріні уанышын бліскен. Міне, сондытан да бала трбиесі брыны аза ауылында бір й адамдарыны тілек-талабы мен мдделеріні дегейінен асып тсіп, оамды, леуметтік сипата ие болан.

леуметтендiрудi мдениетке байланыстылыы принципі. Трбиені мдениетке байланыстылыы аидасын алаш немiс педагогы А. Дистерверг ендірді. Ол бала

трбиесінде оны мір срген жері мен уаытын, мдениет жне болашата мір сруге тиісті болатын жері ескерілуі керек деді.

леуметтендiрудегi жеке-даралылы принципi. Мнда рбiр индивид дене жаынан жне интеллектуалды ммкiндiгi бойынша айталанбайтын тла ретiнде арастырылады. Сондытан, оларды трбиелеу немесе мiрлiк рекеттерге бейiмдеу ызметiнi мазмнды жне уаытты аспектiлерi ртрлi болып келедi, соан сйкес соы алынатын нтижесi де бiр-бiрiнен ерекшеленедi.

Ол адамны гендік ерекшелігіне, тланы мірлік масаттары мен станан позицияларына да байланысты болады.

1.леуметтік трбие тланы оам талабына сай етіп алыптастыруды кздегендіктен, ол трбие рдісімен сабатасып жзеге асырылады. Сондытан леуметтендіру рдісі де наты задылытара баынып, принциптерге сйенеді.

2.леуметтік педагогика ылымыны негізгі принциптері адам трбиесін жзеге асыруда басшылыа алынатын трбие принциптерімен тыыз байланыста болады.

3.леуметтендіру принциптері леуметтік педагог ызметін тиімді йымдастыруды шарттарын амтамасыз етеді.

Р – трлі дуірлердегі трбие теориясымен оамды дамуды теориясыны зара байланыстылыын (тарихи аспект) сипаттап жазыыз.

леуметтік педагогикалы тжірибені алашы негіздері туралы айтпас брын адамзатты даму барысы жайында сз озау маызды деп есептейміз. Адамны жерде 100 млн жыл брын мір сргенінг длеледейтін дйектер бар. Жерді кптеген айдандарында те кне жастаы адам нсіліні ізі табылады. Бл кезедегі трбие алашы оамды задар мен азаматты тобырмен жзеге асырылды.

Ресми деректерде трбие оамды былыс ретінде рылымны келесі кезеі шамамен 1,5 млн жыл брын басталан жне ол сйлеуді пайда болуы процесстерімен байланысты.Сйлеу арым-атынастаы леуметтік тжірибені жинау мен аламасуды маызды ралы болды.сйлеуді пайда болуы мен психиканы дамуы – трбиені рылымыны жаа сапалы кезеіні кугері.Бл заманны адамдары – архантроптар-сйлеу мен ойлау, тсіну нышандарын игерген, жым, топ болып мір срген. Олар тас ралдарын жасады, отты мегерді.Бл алашы оша леуметтік арым атынас рылымына трткі болды, оамды мліметтермен алмасу пайда болды.

Трбиені рылуыны келесі кезеі шамамаен 250 мы жыл брын басталан,сол дуірде туысты жне отбасылы неке арым-атынастары пайда болды.Палеонантроптар енді адам кейпіне келе бастады.Олар нермен сенімні негізін салушылар. Трбие мазмны крделене тсті:ашылы,балы аулау, мінез-лы дадыларыны табысталу рухани мір тжірибесі мен діни білімді игерді.

Трбиені оамнды былыс ретінде рылу дерісі шамамаен 35-40 мы жыл брын аяталды.азіргі кезедегі адам трі сана мен сйлеуді игерген, алашы оамда мір срді жне ол жастарды трбиесіне, белгілі масата баытталан трде йымдастырылып, іске асырылды. Ебек іс-рекеті леумпеттік тжірибені суіне трткі болды. Жастарды ндірістік жне оамны леуметтік дерісен белсенді араластыруды алдында оларды бл кезеге дайындау ажет, яни трбиелеу керек.

Трбие оамды сипатта болды: Балаларда ересек адамдар секілді оамнгы мшесі болып табылады. Ересектерді барлыы олара арады, йелдер бтен балаларды емізіп, таматандырды. Осылайша, балара рашан жалпы оамны баылауында болады. леуметтік жетімдік пен панасызды болан жо. Барлы балалар бізді балалар деген ранды станды. Себебі рпа здіріні болаша жаласы екендігін тсінген.

Бл ауымдаы трындарды балалара крсеткен аморлыы, айырымдылыы мен махаббаты леуметтенуді ірге тасы эмоцияналды ндылы сипатта мыты болып, жоары сенімділікпен шартталды.

Егер трбие баланы болаша ебек міріне, дайындау ажет болса, тірбие трі соан сйкес жргізілуі керек еді. Ерте кездегі жаада отырып жзуді йренбейсі деген сиеті, леуметтік трбиеге байланысты айтылан. леуметтік трбие ауымда мірмен тыыз сабатастыта тті. Ол болаша мірге дайынды ретінде арастырылмай, табии шынайы трде жрді. Баланы 3-4 жасында аранайы тапсырмалар болды.

ндіруші кштерді дамуы, шаруашылыты жіне жер иеленушілікті ажырауы алашы оамды зара блісуге алып келді,яни оамды ебекті блуге жеке меншікті пайда болуына соан сйкес леуметтік тесіздікке алып келді. Кптеген отбасыларды негізінде таы бір крші ауымдар пайда бола бастады. леуметтенуді басту субъектісі кесі бар отбасы., сослвиені тудырыратындар (абыздар, билер, скербасы, жер иеленушілер т.б.) болды. Адамдарды оамды жадайда, оны экономикалы жайы мен леуметтік топ тріне жататынымен аныталды. Егер алашы оамда 3 топ болса- бала, ересектер мен арттар енді крші ауымды жас ерекшелігіне арай емес, леуметтік жадайына байланысты ртрлі категорияда болма.

рпаыны келешегін ойлаан, отбасы сіресе келер баларына ксіптерін мра етті. Ксіби дайынды тек ндірістік білім, білік даымен шектелмеді. Ол леуметтік мінез-лы, дінге кзарас, дниетанымды ойылымдар, длелдемеле мен жаласыян тапты.

оам мен трбие згеру дерісінде леуметтену дерісі де тарматала бастайды.Ол зіні ттастыын жне барлы ауымны мшелеріне міндеттерін ояды. Дрежесі биік топтарды леуметтену мен трбиесі жер иеленушілер мен олнершілерден ерекше бодды.

оамны топа жіктелуі трбиедегі масат пен талаптарды арасындаы арама-айшылыа келеді. леуметтік топ атарына жататындыына, туелділік жне нды баыттылытарды келіспеушілігі жреді. Кптеген ксіптерді пайда болуы, трбиені мамандануын , жетілуін талдап етті. Баланы мінез- лыны трткісіне, ересектерді йымдастырылан трде атысуы міндетті. леуметтік педагогикалы тжірибеге атысты жадайлар барлы ауымдармен бірге, рбір ауымда болвандыын длелдейтін мліметтер бар. Мысалы арышты кешенні рылысында , Флорида штатыны Канаверал мйісінде 1994 жылы жаппай лік жерленген жер табылан (168 аа).Зерттеу жмыстарыны нтижесінде бл аалар 800 мы жыл брын, лік батпата жерленге. лген кісілерді салып, оларды ойытьармен белгілеген.

Тааларлы жайт, кебір адамдар 60 жаса дейін,немесе оданджа кп мір срген, бл бізді алашы ауымдаы адамдарды мір сру затыы жайында жаа деректер береді. Сйек аасына арап, лген кісіні біреуінде жары-жараны бар екендігін крсетті. за ауру адамды озалыстан айырып, оны табанын жойан. Оан аайын туыстары ктім жасаан.рине, мны леуметтік жмыса жатызуа болады.сонымен атар оан рухани дпемеу крсеткен. Ал, бл леуметтік педагогикалы іс-рекетке атысты. Тланы дамуы оны оама байланысыны негізінде жатыр.

Осылайша адамны дниеге келуі мен санасыны згеруіне арай рпаа берілетін трбие трлеріде пайда болып отырады. Алашы ауымды ауымда леуметтік трбиені алашы кріністерін боландыы жалпы трде сипатталып арастырылады.