Адамды леуметтендіруді негізгі концепцияларына талдау жасаыз.

Адам, тла мселесі - ркениеттер жйесіндегі негізгі мселелерді бірі. Ол кне заманнан бері трлі ылым кілдеріні ойынан орын алан. Теориялы жне эмпирикалы жаынан анша зерттелсе де, лі кнге дейін белгілі бір жйеге тспеген, е крделі мселелерді бірі болып ала бермек. Адам зіне бкіл лемді сидыра алады деп бекер айтылмаса керек. р адам кзге крінетін жне крінбейтін жіптер арылы оршаан ортамен байланысты жне онсыз зін оамды тла ретінде таныта алмайды. Міне дл осы индивид пен адам, оам арасындаы орта атынасты социология ылымы арастырады. Енді, тла ымына келсек. Тла, индивид, адам жаын ымдар боланымен, р трлі ылым объектілері болып табылады. Адам жер бетіндегі эволюциялы дамуды биологиялы жне леуметтік атынастарда біріктірілген крделі трі болып табылады. р жеке адам индивид, ол айта тумайды. Жекелік туралы сз еткенде де осы айталанбастыын ала тартамыз. Адама леуметтік трыдан араанда, е алдымен оны оам мшесі, оамды мдделерді жеткізуші деп арастырамыз. Адам мен леуметтік орта арасындаы арым-атынасты зерттегенде тла сырты озаушы кш ретінде ана емес, леуметтік субъект, зіндік ажеттіліктері мен ызыушылытары алыптасан оамды мірді белсенді мшесі болып табылады. Алайда, социологтар адамны оамды рылымына ана ызыушылы танытпайды, олар з зерттеулеріне биологиялы, психологиялы жне т.б серлерді арау етеді.Тла ымыны мазмнына нелер кіреді? Бірден бірнеше сратар туындайды; кез келген индивид тла ма, индивидті тла деп тануа ойылатын шарттар андай, олар жас млшерімен, таныммен, баса да асиеттермен байланысты ма жне т.б. «леуметтендіруді міндеті - оамда жаа рпатарды трбиелеу» деген Э. Дюркгейм мен Т. Парсонсты теориялары кптеген зерттеушілерге трткі болды. Сйтіп, педагогикалы терминдер сздігінде «леуметтендіру - бл отбасымен жне оаммен арым-атынас кезінде адамдарды рлдеріні алмасу процесі» деп сипаттама берiледi.

Бгінде леуметтену процесіні рбір кезеіндегі ш топты міндеттері тмендегідей аныталан:

1.Мдени-жаратылыстану міндеті - бл дене жне жынысты дамуды белгілі бір дегейге жетуiмен сипатталады;

2.леуметтік-мдени міндеті - танымды, адамгершілік-моральды, ндылы асиеттердi ртрлі жастаы адамдара тн болуымен сипатталады.

Адамны леуметтік-мдени міндеті:

а) институттар мен баса да жоары оу орнындаы трбиелік жмыстар арылы жзеге асырылады;

) ол адамны з практикасынан, мірдегі крген-білгенінен трады.

3.леуметтік-психологиялы міндеті- жеке адамны зін-зі танып білуi немес з идеяларын болашата жзеге асыруа абілетті бола білуi арылы аныталады.

Жеке адам туралы ой-пiкiрлер ерте кездегi шыыс ламалары, атап айтанда М. ашари, айаус, . Иассауи жне т.б. ебектерiнде кеiнен орын алан. Мселен, айаус зiнi «абуснама» атты ебегiнде: «Адамдыты бiлдiретiн ш асиет бар, соны бiрi - жуанмртлiк. Жунмрт болам десе кзiдi жаман араудан, тiлiдi жаман сзден, олыды жаман iстен сата» деп крсетедi.

Баланы дамуы крделi айшылытары бар процесс болып табылады. Бан негiзгi педагогикалы ш фактор сер етедi.

1.Тымуалаушылы

2. Орта

3. Трбие.

1. рпатарда ата-аналара тн биологиялы састыты болуы тымуалаушылы деп аталады. Мысалы: балаа ата-анадан дене алыптасуы, шашты тсi, кздерiнi, терiлерiнi тсi ауыса алады. Осыны брi туа бiткен дене ерекшелiктерi деп аталады. И.П.Павловты iлiмiне сйкес адам туылан кезде толып жатан туа бiткен асиеттермен туылады. Олар: таматану, орану, бадарлау, тiлдi дамуы, тiк жру жне т.б. Бл асиеттер адамдармен араласу барысында алыптасады. Егер бала адаммен арым-атынаста болмаса, ол жре де, сйлей де алмайды.

1.Адамны дамуына орта ыпал етедi. Олар: географиялы орта, й-iшi ортасы, леуметтiк орта жне жымды орта болып блiнедi. Мысалы солтстiк аймата мiр сретiн адамдар мен отстiкте мiр сретiн адамдарды мiнез-лы мен рекетiнде згешелiктер кездеседi. йткенi олар мiр сретiн ортаны температурасы мен табиаты оларды болмысына з ыпалын тигiзедi.

Отбасыны зi ондаы баланы алыптасуына ртрлi сер етедi. Тiптi бiрдей ортадаы ртрлi отбасыларында трбие алан балалар ртрлi болады. Оан отбасыны мынадай белгiлерi серiн тигiзедi:

- отбасыны рамы;

- отбасындаы адамдарды жас млшерi мен баланы отбасындаы туылу реті (тышы, кенжесі секілді);

- отбасындаы леуметтiк-материалды жадай;

- отбасындаы психологиялы климат жне зара арым-атынас;

- отбасында олданылатын салт-дстрлер.

2.Трбие - баланы дамуына ыпал ететiн негiзгi рi шешушi фактор болып табылады. Трбиенi баса факторлардан айырмашылыы - ол адамны дамуына рашан да масат кздеп ыпал етуi.

леуметтену процесiне бiрнеше негiзгi факторлар сер етедi. Олар: мегофакторлар, макрофакторлар, мезофакторлар жне микрофакторлар (1-Сурет).

Мегофакторлара (мего - те лкен, жалпы деген маынаны бiлдiредi) космос, планета, лем жне т.б. жатызуа болады.

Макрофактор (макро - лкен деген маынаны бiлдiредi), оан ел, оамды этнос, мемлекеттi леуметтенуге серiн тсiнемiз.Ел - мдени-географиялы феномен. Бл географиялы жадайы мен табии ерекшеліктері арылы айын ерекшеленетін, белгілі шекарасы бар территория. Ол мемлекеттік егемен немесе баса елді билігінде болуы ммкін. Сонымен атар, бір елді рамында бірнеше кішкентай мемлекеттер болуы ммкін.

Мезофактор (мезо - орта, аралы деген маынаны бiлдiредi) - блар лкен адамдар тобыны леуметтенуге тигiзетiн серi. леуметтендіруді мезофакторларына этнос, айма, халы жатады.

Баралы арым-атынас ралдарыны негізгі ызметтерін арастырайы:

1. Апаратты ызмет. Теледидардаы бадарламалар, радио, газеттердегі хабарлар жне т.б. арылы адам зіні апаратты лемін алыптастырады.

2. Рекреативтік ызмет. Баралы арым-атынас ралдары кп жадайда топты немесе жеке-дара адамдарды бос уаыттарын алай ткізетіндіктерін айындайды. Бл ызмет барлы адамдарды кнделікті трмысты кйбеленен біршама ауытытып, сергітеді.

3. Релаксациялы ызмет. оршаан леуметтік ортамен немесе баса да мір былыстарындаы арым-атынаста иынды кріп отыран жастар мен жасспірімдер шін бл ызмет ерекше сипата ие.

4. Нормативтік ызмет. Баралы арым-атынас ралдарын пайдалану барлы жас ерекшеліктеріндегі адамдарды белгілі бір нормалар спектрін игеруіне ыпал етеді.

Мезофакторларды жекелеген адамдара сері арылы тртiншi топ факторы аныталады. Оны микрофактордеп атаймыз (микро - кiшi деген маынаны бiлдiредi).

леуметтендіруді микрофакторларына отбасы, трбие институттары, рдастар тобы, микроорта, йымдар (соны ішінде діни йымдар да) жатады.

Трбие институттары - натылы леуметтік-ксіби рылыма немесе натылы жас аралыындаы адамдарды дамуы шін масатты да жоспарлы йымдастыру масатында оам мен мемлекет тарапынан арнайы йымдастырылан йымТрбие леуметтік институт ретінде оамды мірде натылы ызметті амтиды. Олар мыналар:

- масатты баытталан жадайды жасау арылы оамны мшесін дайындау мен дамыту мселесі тек трбие процесі арылы ана жзеге асырылады;

- оамды мірді тратылыын амтамасыз етуді мдениетті ола алу жне оны жаартып, олдануа ыайлы ету арылы жзеге асыру;

- оам мшелеріні арым-атынасы мен іс-рекетін жне талпынысын иинтеграциялау.