Шет ел педагогикасындаы леуметтік – педагогикалы идеяларды негізгі баыттары (60 – 90 жыл) хронологиялы талдау жасаыз.

леуметтік педагогика» термині Реседе соы 70 жылды ішінде олданылмаан, біра леуметтік педагогиканы идеялары, тжірибесі, аидалары, балаларды орау жне леуметтік трбие ертеден бар.Ресейдегі леуметтік жмысты тарихына, леуметтік педагогиканы мселелеріне кз жіберсек, елде болан балаларды орау йі, т.б. боланын білеміз. ертедегі славян халыны трмыс- тіршілігін зерттеу орыс жерінде рухани жне отбасы трбиесі ашанда негізгі мселе боланын крсетеді. Славян жазбасыны ескерткішіндегіт (II м.ж.) «Влесовой» кітабында: «Крі Илур з балаларын рдайым тнде оытты. Себебі, гректер (Сурожды жаулап алан (Крым)) славян сауатын окуа тыйым салды». Олар бозбалаларды шыныуа, соыста тзімді болуа йретті, себебі: славяндара толассыз жаулардан орануа тура келетін. Христиан дінін абылдааннан кейін, йелді лген кйеуімен бірге жерлеу дстріне тыйым салынды. йткені, жетім балалар кбейіп кетті. VIII-IX асырларда Ресей шаын отбасына кшеді. Ол жбайлардан жне балалардан ралан. Шаын отбасы кейін кп балалы болады рі олара ата –анасы аморлыпен арайды. Сондытан, IX асырда мемлекетте балаларды орау саясаты пайда болды. Кішкентай жетімдерге ауым емес, отбасылар арады. Ата-анасыны лімінен кейін оларды аморлыа алу, млікке ие болу мселесі шешілді. Таырыпты мнін толыыра ашу шін, деби тлалара зер салса. Владимир Мономах « сиетнамасында» балаларды трбиелеуді бір ана гітті серімен трбиелей алмайсы деп ескертеді. Балаларды мінез-лыа жне депке йрету керек деді,яни, «гімені ыса айту», «лкендер транда ндемеу», «сзбен аар крсетпеу», «лкендерден ялу», т.б. балаа лкенді жне зіні рдастарын сыйлау, адамдара пайда крсету, сзге берік болу, жалау болмау жне басаларды айысына ортатасу, айырымдылы жасау, т.б. насихаттап отыраны дрыс. XVIII асыра дейін Ресейде леуметтік трбиені отбасы, шіркеу, айматы жне25 этникалы ауым іске асырды. Бл кезені леуметтік педагогикасы отбасылы, діни сословиелік жне халыты трбиені амтиды. Отбасы трбиесіні зіндік энциклопедиясы сол заманнан XVI-XVII асырдан бгінгі біздерге жеткен деби ескерткіш «Домострой» болып табылады. Онда автор оырмана шару жайын жне з шаруашылыын жргізу керектігін йретеді. Яни,дайды рметтеуге, шіркеу мен патшаны сыйлауа, шыдамды болуа, жауыздыты жоюа, кек алмауа жне баланы трбиелеуге шаырады. «Домострой» трмыста аталдыты басшылыа алуа, немдеуге гіттейді, пайда табуды йретіп, арыздан ашу кеестерін береді. «Домострой» бойынша балаларды «дайдан ору» мен білім алу арылы аылды, сыпайылыты, шеберлікті мегере аласы деп трбиелеу керек деді. Сондай-а, онда білімні баланы жас ерекшелігіне, абілетіне, нышандарына сйкес болуын адаалаан. Трбиені таы бір ерекшелігі балаларды, яни, ыздарды анасы «олнершілікке» баулыса, кесі лдарын шаруашылыты жргізуге йрету керек деп баяндалан. XVI асырда оамда, отбасында зін-зі стауа басшылыа алатын кітаптар бірнешеу болан. Осы асырда пайда болан «Домострой» екі басылым трінде жары крді: (новгородты) кішкене толытырылан жне кейінгі аздап ысартылан (мскеулік). Бгінде бізге жеткен «Домостройды» йгілі нсасы Иван Грозныйды кеесшісімен протопоп Сильвестермен тзетілген басылым болатын. Трбие йлері (мскеулік жне петерборлы) император йелден оматы аржы жне жеілдіктер алып отырды. Москва трбие йін ранда император йел жне оны мрагері 150 мы сом жне жер алабын берді. 1777 жылы сенат жарлыымен Петербургта трбие йі ашылды. Император йелді басаруымен араусыз, аш алан балалар трбие йіне тіркеуге алынды. Кейін трбие йлері Ресейді т.б. лкен алаларында ашылды. Денсаулыы нашар балалар трбие йінде трбиеленіп, онда 21 жаса дейін алдырылды. Тама жне25 киімге тлем балаларды жас ерекшелігіне байланысты болды. Бл балалара дрігерлер жне трбие йіні трбиешілері арады. йде шеберханалар болды. 1892 жылы Санкт-Петербург трбие йінде 33955 баланы жне ересектерді (рыланнан кейін 100 жылда)аморлыа алан. Оларды ішінде емшек еметін балалар, жетімдер т.б. болды. Трбие йі аморлы орталыы болан. Ресейдегі леуметтік педагогиканы теориялы жне практикалы тжырымдарыны зара сабатаса дамыандыы аны байалады.

51. леуметтік педагогиканы негізгі станымдары леуметтік тлаа байланысты дегенді тсіндірііз.----- 52. леуметтік педагогиканы андай негізгі станымдары тланы алыптасуы жне дамуыны леуметтік факторымен байланысты айындаыз.

діснамалы станым зерттеу нысанына алынып отыран педагогикалы былысты згертуге негіз болатын аидалар жиынтыы. станым ізденушіге, ала ойан масата жету жолын, ала тартан нтиже сипатын жне олданатын тсілдер мен ралдарды тиімділігін анытауа ммкіндік береді. Осы себепті, станым практика шін реттеуші, баыттаушы, болжаушылы кшке ие.станымны гнесеологиялы мні-оны шындыты мнін объективті бейнелеуге ммкіндігі, оны зіне тн сипатты ерекшелігі даму задылыын ашуында. ылым ретінде леуметтік педагогика станымдары: ылымилы , обЪективтілік, тарихилы, практикаа байланыстылы ; табиата сйкестік, гуманизм. Табиатка сйкестілік станымны мні. Адам табии болмыса жатады жне табиатты, соны ішінде жне де леуметтік табиатты задары бойынша дамиды. Бл белгілі бір жадайларда натылы адамны тиісінше баыты, даму динамикасы жне трбиесі болатындыын крсетеді. Адама деген кзарас леуметтік-табии болмыса деген кзарас болуа тиіс. станымны екі трлі рамдас блігі бар: ттастай табиат жне оны бір блшегі – адам (адамны зіндік табиат). Адамды оны табии ммкіндіктерін ескере отырып жне оны шегінен асырмай ана дамытуа жне жетілдіруге болады. Олай болмаан жадайда оны болмысын блдіріп, рту басталады. Гуманизм станымы станымны бастауы. Гуманизм идеясы айта рлеу дуірінде (Италияда XIV – XVI ., Еуропаны баса елдерінде XV – XVI . соында) пайда болан. Алайда, бл идеяны жетілу стіндегі адамны трбиесінде гуманистік арым-атынаса ол жеткізуі шін кптеген асырлар ажет болды.леуметтік педагогикадаы гуманизм станымыны мні – адамны леуметтік ндылытарыны басымдылыын, оны ытарын орау жне амтамасыз ету, дамуы мен трбиесіне, мірде зін-зі табуына, оама сіісуіне кмек крсету шін жадай туызуды білдіреді.Субъектілік фактормен байланысты леуметтік-педагогика станымдарыСубъектілік фактор кімге натылы леуметтік-педагогикалы ызметті алыптасан жадайа байланысты тапсыру ажеттігін жне оны нтижелілігіне ажеттіліктерді (талаптарды) анытауда маызды. Бл фактор жне леуметтік-педагогикалы ызмет дерісін жне (немесе) нтижесін баалауда да (талдауда) маызды.Аталмыш фактордан туындайтын нерлым маызды станымдар: леуметтік-педагогикалы ызметті (трбиені) жеке тлаа, жеке тланы суі жне леуметтік педагогты беделіне негізделуі, леуметтік-педагогикалы ызметті ксіби біліктілігі мен нтижелілігіні зара байланыстылыы.леуметтік – педагогикалы ызметті жеке тлаа негізделу станымыстанымны бастауы. Жеке тла жеке тданы алыптастырады. Бл - ежелден белгілі аиат. Бл скеле рпаты оыту мен трбиелеу бойынша малімдер мен мамандарды арнайы даярлауа мтылуды мнін тсіндіреді. Малімдерді даярлау шін оу орындарын 1679 жылы - Брауншвейг (Германия), 1687 жылы – Везел, 1701 жылы Кенингсберг алаларында руа талпыныс жасалды. Еуропадаы алашы малімдік семинария 1748 жылы Германияда, Берлиндегі Геккер реалды училищесіні жанынан ашылды. Ресейде Екатерина ІІ императрицаны Жарлыымен (1729-1796) 1782 жылы 7 ыркйекте халы училищелерін ру туралы комиссияны міндетіне «абілетті малімдерді даярлау» енгізілдістанымны мні.Маманны жеке басы лкендерді кішілерге мдениеттілікті йретуіне тікелей жмыс істейтін адамдарды оан жне оны ызметіне деген згеше арым-атынасын анытайды. Ол леуметтік педагогты беделін, оан деген сенімді, зі бейнелейтін мдениеттілікті згешелігін сзі жне ісі арылы крсетеді. Шынын айтанда, леуметтік-педагогикалы ызметті адам зіні индивидуалды стилімен жргізіп, іске асырады. ызмет дерісінде объекті мен субъекті арасында мдениеттеріні, ерік-жігер кштеріні, эмоционалды згешеліктеріні зара алмасуы жреді. Натылы адамны, оны стіне трлі адамны педагогикалы ызметі жадаята арай ерекшеленеді. Басаны ебегін кшіруі, тжірибесін олдануы ммкін, біра тура соны авторындай болуа болмайды. Игеру арылы міндетті трде орындаушыны сйкімі мен Мндай былысты актерлік ызметтен байауа болады. Бл бір араанда, бір ана кшірме жмыс, бір ана орта – сахна сыылды, нтижесі міндетті трде згеше. згешелік актерді баса актерлерді ішкі жне эмоциялы кіл-кйіне, крермендерді актерді ойынын абылдауы, оны тсініп-сезінуі жне баса факторлара байланысты. Педагог та актер сыылды ксіби міндеттерді кез-келген кйінде шеше білуге тиіс деп саналады. Алайда, бл олай емес. детте, актер спектакль алдында кейіпкерді бейнесіне ену шін зін-зі баыттайды. Ол шін киімін ауыстырады, гримденеді, зіні осы стке дейінгі проблемаларынан, ішкі жай-кйінен ол зіп, рлге енеді. Трбиешіде мндай ммкіндік болмайды. Ол бірден жадаята арай рекет етуге жне шешім абылдауа тиісті. Трбиені баыты жне Педагогты педагогикалы ызмет нері индивидуалды сипатта болады. Белгілі бір ызметтік тжірибені абілет дегейінде игеруге болады, біра оны тымдылыы мен нтижелілігі басаша болма.Ол не арты, не кем болып шыуы ммкін. Істі нтижелі болуы кбіне педагогты педагогтік шеберлігіне ана байланысты емес, сонымен бірге, оны ызметін атару неріне, тлалы згешелігіне де байланысты. згені индивидуалды ызметіні стилін, іске деген ынтасын игерсе де, оны тартымдылыын крсете алмауы ммкін.Педагогты жеке тлаа негізделу станымы мынадай сынымдарды ескеруді талап етеді:леуметтік-педагогикалы ызмет объектісі; міндеттер шешілетін орта педагогты ерекшеліктерін, оны істі нтижелілігін амтамасыз етуге абілеттілігін ескеруді талап етеді;адаммен (топпен) жмыс істеуде педагога зін онымен (олармен) жмыс істеуге жне болжамды нтижеге баыттай білу - леуметтік педагог болжамды нтижеге ол жеткізу ммкіндіктеріне лайыты болмаан жадайда, не оан жрдемдесу, не оны ауыстыру ажет;педагогикалы ызметте леуметтік педагогты трбиелеу ызметіні жеке даралы стиліні ерекшеліктерін баалау маызды жне бл оны зін-зі жетілдіруге мтылуына негіз болып табылады;баса адамны педагогикалы тжрибесін игеруде оны тлалы згешіліктерін, сынан леуметтік-педагогикалы ызметі дістеріні ралдары мен тсілдеріні нерлым тиімділерін андай дрежеде мегеруге болатынын ескеру ажет.леуметтік педагогты жеке тлалы су жне беделділік станымы.станымны бастауы. леуметтік педагог (малім, трбиеші, ата-ана) трбиеленушіні жеке тласыны алыптасуына тікелей ыпал етеді. Оны ыпалы кбінесе зіні тартымдылыымен жне беделділігімен айындалады. На осы факті С.Т.Щацкийді мынадай пікіріне негіз болды: «Педагог зін-зі сіруге (интеллектуалды) тиіс, бл балалар шін де тиімді болма, йткені, олара деген ызыушылыы артады. Балалар мны рашанда тйсіктерімен сезінеді».¹ «Беделділік, – деп жазды А.С.Макаренко – ажетті нрсе, онсыз жмыс істеу ммкін емес, ал отбасында бл – е бірінші ажет Ата-ананы беделі туралы педагог бедел, бл - мірге жне ата-ананы жмысына, оларды мінез-лына, з балаларыны мірін білуіне жне олара з пікірлерін табай, жалытырмай, шаршатпай кмек беруге мтылуы – балаларына здеріне тн мінездерін алыптастыра отырып, иыншылытан дербес трде шыа білуге ммкіндік беруіне негізделгендігін жазды.3 Бл сипаттама леуметтік педагогты зара арым-атынасы мен ызметіне толытай сйкес келді.станымны мні. леуметтік педагогты (трбиешіні, ата-ананы) мртебесі жне масаты одан траты трде шыармашылыты трыда зін-зі жетілдіруді, жетістікке жетуді талап етеді. Тап осындай білімдар, интеллектуалды даярлыы мол, зін-зі збей жетілдіретін леуметтік педагог ана зіні трбиеленушілері шін ызылыты, тартымды рі беделді болма. Балалар ондай педагогпен зара белсенді араласып, жандарына жаын ттады. леуметтік педагогты, ата-ананы, трбиешіні беделі трбиешіні з трбиеленушілеріні алдындаы жеке асиеттері мен мірлік тжірибесіні аса маыздылыымен жне осы арылы оларды мінез-лытарына ыпал етуге негіізделуімен сипатталады. леуметтік педагог ызметіні ксіби біліктілігі мен нтижелілігіні зара байланысы станымыстаным бастауы. Трбие ызметіні ыпалдылыы трбиешіні шеберлігіне байланысты екені жасы млім. Ксіби біліктілігі аншалыты биік болса, сорлым ол леуметтік-педагогикалы ызметті отайлы нсасын тадап алуа жне оны ксіби трде іске асырылуын амтамасыз етуге абілетті болма. Ежелден-а балаларды тлімгері ретінде, олара жасы жне нтижелі трбие беретін, нерлым тжірибелі жне беделді адамды белгілейтін болан.станымны мні арнаулы трде айындап беруді ажет етпейді. Ол леуметтік педагогты ксіби даярлыы мен жинатаан тжірибесін ескеруді ажеттігіне негізделеді. Бл лшемдер мына жадайларда:ксіби іріктеуде (талапкерден андай дрежедегі маманды алыптастыруа болады);жас маманмен жмысты йымдастыруда;болжамды нтижені амтамасыз етуде;мамандарды ксіби ызметтегі жауапкершілігін ктеруде маызды.леуметтік педагогты ксіби дайындыы оны натылы жадайда жне белгілі бір объектіге байланысты, леуметтік-педагогикалы ызметте зін-зі танытуа деген ішкі дайындыымен аныталадыстанымны негізгі талаптары:субъект леуметтік-педагогикалы ызметті болжамды масаттарына, оны іске асыру жадайларына, объектіні згешелігіне байланысты аныталады. Практикада бл талап ыли да орындала бермейді (бл ретте жмыс тжірибесі жо маман бл ызметке жіберілмеуге тиіс);леуметтік-педагогикалы ызметті субъектісін анытауа сараланан тсілдеме;Жмыс тжірибесі жо маман оны мегеру жне зін-зі ксіби леуметтік-педагогикалы ызметте тжірибесі бар мамандармен жмыста ксіби ызметіне жауапкершілігін ынталандыратын индивидуалды тсілдеме ажет. Орталы фактора негізделген леуметтік педагогика станымдарыОрталы факторы педагогты леуметтік-педагогикалы ызметіні тымдылыын не кшейтеді, не лсіретеді. леуметтік педагогика орталы факторларды леуметтік педагогикалы ызмет дерісіне о серін пайдалануа мтылуды немесе оларды жаымсыз серін бейтараптандыруа немесе елеулі трде азайтуа баытталан рекеттерді сынады.Орталы фактордан туындайтын нерлым маызды аидалар: мдениетке сйкестік, леуметтік шарттылы, орталы шарттылы, ортаны педагогикаландыру, мір мен трбие бірлігі, трбиелеу ортасыны ашытыы болып табылады.Мдениетке сйкесті станымыстанымны бастауы. Ф.-А.Дистервег трбиені мдениетке сйкестік сипатыны ажеттілігін негіздеді. «Ол трбиелеуде адамны туан жері немесе алда тратын жері, орны мен уаыты, бір сзбен айтанда, сзді ке жне жалпы ауымды маынасында осы заманы бкіл мдениетті, сіресе, оушы шін отаны болып табылатын елді мдениет жадайын назара алу ажеттілігін»¹ атап крсетті. р адам «зі жары дниеге келгенде зі тратын жне е болмаанда мдениетті белгілі бір сатысында трбиеленетін з ортасын, з халын табады. Біра ол оны руа, дамытуа тиіс, йткені, ол азірді зінде мір сруде жне ол азірді зінде бар боландытан, мір сруге ыты» ^.Сондытан, р адам - з уаытыны, халыны жне оны мдениетіні німі. Аталмыш халы мдениетіні жай-кйі «негіз, базис, деректі бір нрсе жне наты, одан кейінгі жай-кйі дамиды... Басаша айтанда, біз мдениетке сйкес болуымыз ажет. Бл мдениетке сйкес мінез азіргі талаптара жауап береді»

53. леуметтік педагогиканы жеке тланы, ортаны жне трбиені зара байланысына негізделген негізгі станымдары андай?--------54. леуметтік педагогика станымдарыны зара байланысы неден крінеді жне оларды масатына, міндеттері, мазмны жне іске асыру тсілдерін кесте трінде крсетііз.

аидалар леуметтік оыту жне трбиені негізгі задылытарын крсетеді, солардан туындайды жне сондытан, зіні мір сруі мен рекеттеріні обьективтік табиатын райды. Оларды райсысы леуметтік педагогты теориялы негіздемелері мен практикалы ызметіні міндетті ережелері мен талаптарын сынады. аида нормативтік-реттеуші функцияны атарады.

аида кбінесе ережемен тееседі. Алайда, зіні клемі жаынан ереже аидадан тар шеберлі. Ол аидамаен салыстыранда, жеке ыма жатады жне жеке ережені, натылы жадаятта олданылатын дісті крсете отырып, содан туындайды. Педагогикада алатын орнына арай, ереже рецептуралы сынымдар сипатында болады, аиданы рамында кптеген ережелер орын алады, біра, оларды жиынтыы былыстарды жиынтыы ретінде оларды мнін бере алмайтындытан, лі де аиданы рай алмайды.

Ереже – бл маман ызметіні міндетті сипатын білдіретін белгілі бір норма.Ол аидаа араанда, нерлым жеке сттерде атарылу міндеттілігін крсетеді жне оны (аиданы) талаптарынан туындайды. Талаптар орындалуа міндетті ереже, шарт болып табылады.

сыным – біреу немесе бір нрсе туралы есепке алу, практикалы орындау шін ажетті кеес, тілек, жаымды пікір.

зіні мні бойынша, леуметтік педагогика аидалары леуметтік- педагогикалы ызметті йымдастырылу мазмнына жне ылмысты іс жргізу жаына негізгі талаптарды білдіреді. Олар теория мен практиканы зара байланысын анытайды, болжалды нтижеге жету проблемасын шыармашылыпен шешуге кмектеседі.

аида белгілі бір задылыты, оны атарылу шарттарын немесе практикалы ызметті кнделікті баылауды нтижесін жне одан туындайтын жне белгілі бір ережелер, талаптар, сынымдар трінде рсімделген орытындылар болып табылады.

аидалар былайша блінеді:

- ылым ретінде леуметтік педагогика аидалары. Олар: жалпы дістемелік сипатта жне жалпы ылыми пн ретінде леуметтік педагогикаа тн болады. Мндай аидалар: ылымны заа теесетін бастапы алпы; негізінде задарды тобы жататын нерлым жалпы ереже; занны жекеше іске асырылуы. Мндай аидалара ылымилы , обьективтілік, тарихилы, практикаа байланыстылы жатады;

- практика ретіндегі леуметтік педагогика аидалары (тікелей айтанда, леуметтік-педагогикалы ызметті йымдастыруды негіздейтін аидалар). Олар орындалуы леуметтік-педагогикалы ызметті жоары йымдастырылуын жне тиімділігін амтамасыз етуге ыпал ететін бастапы базалы ережелерді, талаптарды білдіреді. Брінен брын соларды леуметтік педагогика аидаларымен теестіреді;

- леуметтік саланы мамандарын даярлау бойынша білім беру аидалары. Бл жоары (орта ксіптік) мектеп аидалары, оларды талаптарын орындау мамандарды даярлауды сапасын амтамасыз етеді: Мндай аидалара, сондай-а, жалпы сипат тн, жоары (орта ксіптік) мектепті задылытарын крсетеді жне оларды талаптарын жоары (орта) ксіби мамандарды даярлауда ескеру ажет.

аидаларды ерекшелігі сонда, егер леуметтік педагог оларды талаптарын ескеретін болса, онда оларды жоары нтижеге ол жеткізу ммкіндігі мейлінше те зор. Іс жзінде маман жеке з тжірибесі немесе басаларды тжірибесі арылы кптеген (ал, кейде тек бірнеше, трпатты) леуметтік-педагогикалы ызмет аидаларын крсететін сынымдарды пайдаланады жне бл оан жмыс барысында кп кмегін тигізеді. Бл жадайда игерілген станымдар маманны практикалы ызметін анытайтын нормалар, ережелер нысанында іске асады. леуметтік педагогика аидаларын арнайы йрену мамана ксіпті мегеру дерісінде оан практикалы жмысында табии ажетті болып саналатын сынымдарды игеруге ммкіндік береді.

Практика ретінде леуметтік педагогика аидалары оны дерісі мен нтижесіне, тиісті ызметке, елеулі ыпал ететін факторлара сйенетін топтара блінеді. Оларды райсысы з задылытарына сйенеді жне олардан тиісті аидалар туындайды. леуметтік педагогикада факторларды рлі жоарыда аралды. Бл ретте, оларды райсысы леуметтік педагогикалы ызметті іске асыруды тиімділігін негіздеуші аидаларды жиынтыын анытайтындыын атап крсетеміз. леуметтік педагогикада осы аидаларды біліп, оларды талаптарын басшылыа алу ажет.

Табиата сйкестік

 

аиданы бастауы. Педагогикаа аиданы енгізген Ян Амос Коменский (1592-1670). Ол баланы дамуына табии жне леуметтік ортаны зара рекеттестігіндегі индивид ретінде арады. Мны маыздылыын кптеген педагогтар мойындады. И.Г.Песталоцци: «зімні кемел жасымны кп блігін арнаан элементарлы білім беру идеясы, теориялы жне практикалы тсіндіру... табиата сйкес даму жне адамзатты кші мен тума нышандарын алыптастырудан зге дее де емес» 1 - деп жазды.

аиданы мні. Адам табии болмыса жатады жне табиатты, соны ішінде жне де леуметтік табиатты задары бойынша дамиды. Бл белгілі бір жадайларда натылы адамны тиісінше баыты, даму динамикасы жне трбиесі болатындыын крсетеді. Адама деген кзарас леуметтік-табии болмыса деген кзарас болуа тиіс. аиданы екі трлі рамдас блігі бар: ттастай табиат жне оны бір блшегі – адам (адамны зіндік табиат). Адамды оны табии ммкіндіктерін ескере отырып жне оны шегінен асырмай ана дамытуа жне жетілдіруге болады. Олай болмаан жадайда оны болмысын блдіріп, рту басталады.

аиданы негізгі талаптарына мынадай ажеттіліктерді жатызуа болады:

- адамны дамуы мен трбиесіні задылытарын білу жне солара

сйкес бкіл леуметтік-педагогикалы ызметті ра білу;

- адамны яни леуметтік-педагогикалы жмыс объектісіні жас

шамасы мен жынысты жеке даралыерекшеліктерін ана емес, сонымен атар, жаын жне алыс болашаыны ммкіндіктерін зерттеу, білу жне ескеру;

- объектімен леуметтік-педагогикалы жмысты тадалмашы

масаттарын, олара жету ралдарын оны бейімделушілігімен, жеке даралыерекшеліктерімен жне ммкіндіктерімен, сондай-а, згеру динамикасымен сйкестендіру;

- ерекше мтаждытары, жеке даралы, жеке даралы-тзеу жне тзеу-алпына келтіру арылы даму ерекшеліктері бар балалармен жмыста, оларды райсысы шін жеке даралытрде зін-зі жетілдіруіне нерлым отайлы жадайларды туыза отырып, зерттеу;

- леуметтік – педагогикалы жмыс дерісінде адамны табиатына

сйкес дамуын жне трбиесін ана емес, сонымен бірге, масаттарын іске асыруа оны табии ммкіндіктерін де ескеру.

 

Жеке даралыа негіздеу (жеке даралы тсілдеме) аидасы

аиданы бастауы.

Тзеу-трбиелеу мекемелерімен байланысты индивидуализациялау идеясы жайлы Дмитрий Андреевич Дриль(1846-1910) XIX , басында-а айтан болатын. Кейіннен ол оны жалпы педагогика шін маызына кіл аударды.

аиданы мні. аиданы негізіне жататын нрсе – адамды оны барлы жеке даралы ерекшеліктерімен, ммкіндіктерімен, артышылытары жне кемшіліктерімен, яни ол андай адам болса, сол кйінде абылдау болып табылады. Адам - зіні даму мазмны, ммкіндігі, трбиесі жне солара сай рекеттері бар ерекше лем. Бл фактор натылы адаммен жмыста оны дамуы мен трбиесінде жеке даралылеуметтік леуетін нерлым толыымен амтамасыз ететін леуметтік-педагогикалы ызметті з дістері мен тсілдері, ерекше тсілдемесі ажеттігін негіздейді.. аиданы мні сонда - леуметтік-педагогикалы ызмет объектіні жеке даралыын, оны леуметтік жадайы мен мдделерін ескере отырып, рылады жне іске асырылады.

Жеке тла, жеке даралы тсілдеме аидасыны талаптарын іске асыру мынадай сынымдарды есебімен амтамасыз етіледі;

- адаммен (топпен) жмыс жргізу алдымен оны танып – білуден

басталады. Бан бастапы диагностика, леуметтік педагогты объектіні жеке даралыерекшелігін нерлым толыымен білуге мтылысы ыпал етеді. Маманны бірінші кездесуінде-а адамны зіндік ерекшелігін барынша толы баалай білуге абілеттілігі жне зіні онымен ызметін жеке даралыын танып-білген жеке тжірибесі негізінде руы ерекше мнге ие;

- леуметтік педагогты леуметтік-педагогикалы ызметті дерісіне

жне зіні де, оны да бір-біріне йренісе бастайтын адаммен жмыс жргізуіні бастапы кезеіндеі ерекшеліктеріне арау ажет;

- объектіні жай-кйі мен оны жмыс дерісіндегі згеру динамикасын

ескеру ажет. Осы жмыста объектіні жай-кйіні згеруі жне іске асыру ызметіні талаптары есебімен ммкіндігі жеткенше икемділігін крсету;

- осы адаммен леуметтік-педагогикалы жмыс дерісінде ол шін

нерлым «жайлы» жадайларды туызуа мтылу жне оны зін масата сай трде танытуа жне зін-зі іспен крсетуге баыттау ажет.

 

Гуманизм аидасы

аиданы бастауы. Гуманизм идеясы айта рлеу дуірінде (Италияда XIV – XVI ., Еуропаны баса елдерінде XV – XVI . соында) пайда болан. Алайда, бл идеяны жетілу стіндегі адамны трбиесінде гуманистік арым-атынаса ол жеткізуі шін кптеген асырлар ажет болды.

леуметтік педагогикадаы гуманизм аидасыны мні – адамны леуметтік ндылытарыны басымдылыын, оны ытарын орау жне амтамасыз ету, дамуы мен трбиесіне, мірде зін-зі табуына, оама сіісуіне кмек крсету шін жадай туызуды білдіреді.

аиданы негізгі талаптары:

- дамыту мен трбиелеу адамны мддесін баытталады жне оны зін-зі жетілдіруіне ммкіндік туызуа тиіс;

- трбие адамды оны жеке даралыммкіндіктеріне нерлым сйкес келетін жне жеке тланы зін-зі ртуына жол бермейтіндей белгілі бір жадайлара жеткізуі тиіс;

- Гуманизм шектен тыс аморлыа жне бетімен кетушілікке айналмауа тиіс;

- Баламен зара арым-атынаста оны зімен-зі болу ыын тану, жеке басыны адір-асиетін рметтеу амтамасыз етілуге тиіс.

Ерекше мтаждытары бар балалармен зара арым-атынас дерісінде ерекше талаптар ойылады. Оны мні - балаа мейіріміен арай отырып, жеткілікті трде атал, біра мірлік ажетті жадайларда стау, оны нерлым толы жне масатты дамуын, трбиесі мен зін-зі танытуын амтамасыз ету болып табылады.

Леуметтік педагога практикалы ызметі барысында ескеруге тиісті леуметтік педагогика аидаларыны негізгі станымдарын айындаыз.

Субъектілік фактор кімге натылы леуметтік-педагогикалы ызметті алыптасан жадайа байланысты тапсыру ажеттігін жне оны нтижелілігіне ажеттіліктерді (талаптарды) анытауда маызды. Бл фактор жне леуметтік-педагогикалы ызмет дерісін жне (немесе) нтижесін баалауда да (талдауда) маызды.

Аталмыш фактордан туындайтын нерлым маызды аидалар: леуметтік-педагогикалы ызметті (трбиені) жеке тлаа, жеке тланы суі жне леуметтік педагогты беделіне негізделуі, леуметтік-педагогикалы ызметті ксіби біліктілігі мен нтижелілігіні зара байланыстылыы.

 

леуметтік – педагогикалы ызметті жеке тлаа негізделу аидасы

аиданы бастауы. Жеке тла жеке тданы алыптастырады. Бл - ежелден белгілі аиат. Бл скеле рпаты оыту мен трбиелеу бойынша малімдер мен мамандарды арнайы даярлауа мтылуды мнін тсіндіреді. Малімдерді даярлау шін оу орындарын 1679 жылы - Брауншвейг (Германия), 1687 жылы – Везел, 1701 жылы Кенингсберг алаларында руа талпыныс жасалды. Еуропадаы алашы малімдік семинария 1748 жылы Германияда, Берлиндегі Геккер реалды училищесіні жанынан ашылды. Ресейде Екатерина ІІ императрицаны Жарлыымен (1729-1796) 1782 жылы 7 ыркйекте халы училищелерін ру туралы комиссияны міндетіне «абілетті малімдерді даярлау» енгізілді.

аиданы мні.Маманны жеке басы лкендерді кішілерге мдениеттілікті йретуіне тікелей жмыс істейтін адамдарды оан жне оны ызметіне деген згеше арым-атынасын анытайды. Ол леуметтік педагогты беделін, оан деген сенімді, зі бейнелейтін мдениеттілікті згешелігін сзі жне ісі арылы крсетеді. Шынын айтанда, леуметтік-педагогикалы ызметті адам зіні индивидуалды стилімен жргізіп, іске асырады. ызмет дерісінде объекті мен субъекті арасында мдениеттеріні, ерік-жігер кштеріні, эмоционалды згешеліктеріні зара алмасуы жреді. Натылы адамны, оны стіне трлі адамны педагогикалы ызметі жадаята арай ерекшеленеді. Басаны ебегін кшіруі, тжірибесін олдануы ммкін, біра тура соны авторындай болуа болмайды. Игеру арылы міндетті трде орындаушыны сйкімі мен эмоциясын, ерік кшін, мінезі мен сйлеу нерін сііріп алады.

Мндай былысты актерлік ызметтен байауа болады. Бл бір араанда, бір ана кшірме жмыс, бір ана орта – сахна сыылды, нтижесі міндетті трде згеше. згешелік актерді баса актерлерді ішкі жне эмолциялы кіл-кйіне, крермендерді актерді ойынын абылдауы, оны тсініп-сезінуі жне баса факторлара байланысты.

Педагог та актер сыылды ксіби міндеттерді кез-келген кйінде шеше білуге тиіс деп саналады. Алайда, бл олай емес. детте, актер спектакль алдында кейіпкерді бейнесіне ену шін зін-зі баыттайды.

Ол шін киімін ауыстырады, гримденеді, зіні осы стке дейінгі проблемаларынан, ішкі жай-кйінен ол зіп, рлге енеді. Трбиешіде мндай ммкіндік болмайды. Ол бірден жадаята арай рекет етуге жне шешім абылдауа тиісті. Трбиені баыты жне ыпалдылыыны арыны трбиешіні ызметіне байланысты.

Педагогты педагогикалы ызмет нері индивидуалды сипатта болады. Белгілі бір ызметтік тжірибені абілет дегейінде игеруге болады, біра оны тымдылыы мен нтижелілігі басаша болма.Ол не арты, не кем болып шыуы ммкін. Істі нтижелі болуы кбіне педагогты педагогтік шеберлігіне ана байланысты емес, сонымен бірге, оны ызметін атару неріне, тлалы згешелігіне де байланысты. згені индивидуалды ызметіні стилін, іске деген ынтасын игерсе де, оны тартымдылыын крсете алмауы ммкін.

Педагогты жеке тлаа негізделу аидасы мынадай сынымдарды ескеруді талап етеді:

- леуметтік-педагогикалы ызмет объектісі;

- міндеттер шешілетін орта педагогты ерекшеліктерін, оны істі нтижелілігін амтамасыз етуге абілеттілігін ескеруді талап етеді;

- адаммен (топпен) жмыс істеуде педагога зін онымен (олармен) жмыс істеуге жне болжамды нтижеге баыттай білу маызды;

- леуметтік педагог болжамды нтижеге ол жеткізу ммкіндіктеріне лайыты болмаан жадайда, не оан жрдемдесу, не оны ауыстыру ажет;

- педагогикалы ызметте леуметтік педагогты трбиелеу ызметіні жеке даралыстиліні ерекшеліктерін баалау маызды жне бл оны зін-зі жетілдіруге мтылуына негіз болып табылады;

- баса адамны педагогикалы тжрибесін игеруде оны тлалы згешіліктерін, сынан леуметтік-педагогикалы ызметі дістеріні ралдары мен тсілдеріні нерлым тиімділерін андай дрежеде мегеруге болатынын ескеру ажет.

 

леуметтік педагогты жеке тлалы су жне беделділік аидасы.

 

аиданы бастауы. леуметтік педагог (малім, трбиеші, ата-ана) трбиеленушіні жеке тласыны алыптасуына тікелей ыпал етеді. Оны ыпалы кбінесе зіні тартымдылыымен жне беделділігімен айындалады. На осы факті С.Т.Щацкийді мынадай пікіріне негіз болды: «Педагог зін-зі сіруге (интеллектуалды) тиіс, бл балалар шін де тиімді болма, йткені, олара деген ызыушылыы артады. Балалар мны рашанда тйсіктерімен сезінеді».¹

«Беделділік, – деп жазды А.С.Макаренко – ажетті нрсе, онсыз жмыс істеу ммкін емес, ал отбасында бл – е бірінші ажет нрсе».^2.

Ата-ананы беделі туралы педагог бедел, бл - мірге жне ата-ананы жмысына, оларды мінез-лына, з балаларыны мірін білуіне жне олара з пікірлерін табай, жалытырмай, шаршатпай кмек беруге мтылуы – балаларына здеріне тн мінездерін алыптастыра отырып, иыншылытан дербес трде шыа білуге ммкіндік беруіне негізделгендігін жазды.3 Бл сипаттама леуметтік педагогты зара арым-атынасы мен ызметіне толытай сйкес келді.

 

аиданы мні. леуметтік педагогты (трбиешіні, ата-ананы) мртебесі жне масаты одан траты трде шыармашылыты трыда зін-зі жетілдіруді, жетістікке жетуді талап етеді. Тап осындай білімдар, интеллектуалды даярлыы мол, зін-зі збей жетілдіретін леуметтік педагог ана зіні трбиеленушілері шін ызылыты, тартымды рі беделді болма. Балалар ондай педагогпен зара белсенді араласып, жандарына жаын ттады.

леуметтік педагогты, ата-ананы, трбиешіні беделі трбиешіні з трбиеленушілеріні алдындаы жеке асиеттері мен мірлік тжірибесіні аса маыздылыымен жне осы арылы оларды мінез-лытарына ыпал етуге негіізделуімен сипатталады.

 

леуметтік педагогты жеке тлалы суімен беделділігі аидасынан туындайтын сынымдар:

- зін-зі жетілдіруге траты трде масатты баытталан жмысты зін-зі жетілдіруді ажеттігі. леуметтік педагогты бл асиеті білім беру мекемесінде трбиеленеді, уаыт те келе бл мтылыс жеке тланы табии ажеттілігіне айналады;

- леуметтік педагогты зі жмыс жргізетін трбиеленушілеріні мдделері мен ксіби ызметі саласындаы жетістіктерден, натылы мірден кеш алуына жол беруге болмайды. Натылы мірден алып ою оп-оай;

- леуметтік педагогты беделі туралы траты аморлы ажет. Педагог беделі оны бкіл мірі бойында жне ксіби ызметі жолында алыптасанымен, оны бір стте ана жоалтып алуы ммкін.

леуметтік педагог ызметіні ксіби біліктілігі мен нтижелілігіні зара байланысы аидасы

аида бастауы. Трбие ызметіні ыпалдылыы трбиешіні шеберлігіне байланысты екені жасы млім. Ксіби біліктілігі аншалыты биік болса, сорлым ол леуметтік-педагогикалы ызметті отайлы нсасын тадап алуа жне оны ксіби трде іске асырылуын амтамасыз етуге абілетті болма. Ежелден-а балаларды тлімгері ретінде, олара жасы жне нтижелі трбие беретін, нерлым тжірибелі жне беделді адамды белгілейтін болан.

аиданы мні арнаулы трде айындап беруді ажет етпейді. Ол леуметтік педагогты ксіби даярлыы мен жинатаан тжірибесін ескеруді ажеттігіне негізделеді. Бл лшемдер мына жадайларда:

- ксіби іріктеуде (талапкерден андай дрежедегі маманды

алыптастыруа болады);

- жас маманмен жмысты йымдастыруда;

- болжамды нтижені амтамасыз етуде;

- мамандарды ксіби ызметтегі жауапкершілігін ктеруде маызды.

леуметтік педагогты ксіби дайындыы оны натылы жадайда жне белгілі бір объектіге байланысты, леуметтік-педагогикалы ызметте зін-зі танытуа деген ішкі дайындыымен аныталады.

аиданы негізгі талаптары:

- субъект леуметтік-педагогикалы ызметті болжамды

масаттарына, оны іске асыру жадайларына, объектіні згешелігіне байланысты аныталады. Практикада бл талап ыли да орындала бермейді (бл ретте жмыс тжірибесі жо маман бл ызметке жіберілмеуге тиіс);

- леуметтік-педагогикалы ызметті субъектісін анытауа

сараланан тсілдеме;

- Жмыс тжірибесі жо маман оны мегеру жне зін-зі ксіби трыда таныту дерісінде депті кмек пен олдау ажетсінеді;

- леуметтік-педагогикалы ызметте тжірибесі бар мамандармен жмыста ксіби ызметіне жауапкершілігін ынталандыратын индивидуалды тсілдеме ажет.