Дріс №6.Тіл дамыту жмыстары, малімні сйлеу мдениетінде ойылатын талаптар.

Дріс жоспары:

Тіл дамыту жмыстары жргізу.
Малімні сйлеу мдениетінде ойылатын талаптар.
Тіл дамыту сабаын мегерту барысында оыту технологияларын олдануды тиімділігі.

Масаты: Тіл дамыту жмыстарын жргізу, малімні сйлеу мдениетіне ойылатын талаптар жне тіл дамыту сабаын мегерту барысында оыту технологияларын олдануды тиімділігі.

Мазмны:

«Тіл ой сіреді» деп халы айтандай, ел басынан кешірген тарихи кзедерді кркем шыармалардаы бейнесі оушыны таным абілеттерін арттырары сзсіз.

Балаларды жалпы оу дегейін ктеру жне оларды міріне ажетті іс-тжірибелік білімін, біліктілігін, детін, тртібін,леметтік мірі тжірибесін алыпастыру масатында ртрлі пндер енгізіліп, оларды райсысыны з жоспары бар екені млім.

Сондай пндерді бірі-іл дамыту пні мекепалды даярлы кезінде жргізіледі. Жеткіншек рпаты жан-жаты дамуына жадай жасау-жалпыдан жекеге арай, яни жеке тланы дамытуды, баланы тілін дамытуды, оны жеке асиеерін ашып, білімі мен біліктілгін кшейте отырып, зара арым-атынаста олданылатын сз байлыын молайту болып абылады.

Балабашаларды ересектер тобында балалара оып беретін мтіндерді маынасы ауымда, тілі жеіл, кркем, ойы орамды, трбиелік маызы зор, балалара айтары да, йретеді де кп болары сзсіз. Ана-тілі шексіз бай, тегеуріні мыты тіл. Ежасысы бала –ана тілін рметтегенде л мен ыз. Бл сені баса тілді мегеруіе бгеу болмайды, айта сені адамгершілікке, шын птриот болуа жетелейді. мірді алмастай ырын, абзал сырын тсіне білуіне басты себепкер-сол ана тілі.

Ана тілін бге-шгесіне, тере иірімдеріне бойлай біл-саналы адамзат болысы келтін жас адамны бірінші парызы. Ол туан жерді, елді, Отанды атамекенді сйе білу деген сз.

Кім ана тілін айырыша бадарламада дейсі, біра аза халы бан ерекше зер салан ой. Тл тілінде сйлеуден безу а стін безіп, асыраан анады мытумн бірдей. Анатілі-ар лшемі. Олай болса, тілді шбарлау-арды шбарлау, кіл тныын майлау.

аза тілін нтежелі йрету шін оны оыту дістемесін жетілдіре тсу-бгінгі нні кезек кттірмейтін маызды мселесі. Міне, заманымызды тілек –талабы білім мазмнын жаартумен бірге оны мір мтажына сай дамытып, оытуды жааша діс –тсілдерін олдануды ммкіндіктерін олдануды ммкіндіктерін арттыруды кн тртібіне ойып ортыр. Осындай мні мен маызы зор зекті мселені бірі-бала тілін дамыту процесі. Себебі, балаларды берілген білімді саналы трде ынып, ойынны длді, мірге кзарасыны алыптасуы, з бетінше білім алуа дайындыы, баса ,алым негіздерін мегеру нтиежелері ана тілінд сйлеу дегейіне байланысты. Сондытан, оу-трбие процесі нтиежелі болу шін балалра ана тілімізді ыр –сырын ауызша сйлеу тілін де, жазу мдениетінде де ындыратын, шыармашылы абілетіні дамуына, коммуникативтік ксіби іліктілігін, іс-ааздары сауаты толтыру, жргізу дадысын алыптастыру масатында трлі тіл дамыту бадарламалары енгізілуді. Бадарламны жзеге асыру барысында тмендегідей міндеттер туындайды.

- Баланы жан-жаты, жйелі кешенді дниеге зіндік кзарасын зерделету.

- Баланы тілг деген ызыушлыын оятып, білім сапасын теру;

- згелендіру трысында жее тланы жоары адамгершілік асиеттерін дамыта трбиелеу;

- Болаша ксіби мамандыын табуа байланысты леуметік сранысты амтамасыз етуге мтылдыру.

Бадарламаны масыты мен міндеттерін жзеге асыру барысында бла бойына тмендегідей дадылар алыптасады.

- з ойын, пікірін еркін жеткізе алу;

- Байампаздыыны дамуы;

- былыстарды шынайы баалай білуі;

- Ой рісіні, ымыны кееюі;

- Ізденгіштікке мтылуы;

- «з сзін айту» ммкіндігіні алыптасуы;

- Функционалды сауаттылы пен коммуникативтік біліктілігіні артуы;

- Жергілікті, айматы деректерді жинатап, жйелеу дадыларыны алыптасуы.

Авторлы бадарламаны ерекшелігі:

олданбалыында, йткені бл курста баланы абілетін ескере отырып, тапсырмаларды дегейлік негізде ралуы;
Баланы коммуникативтік біліктілігін арттырунда.
Айматы, ол жергілікті айматы ауына сз шеберлігі оларды сз саптау ерекшеліктері, аын-жазушыларыны ебектері негізінде ралады.

Тіл дамыту пнін мегерту барысында оу-дістемелік кешені растырылды. Оу-дістемелік кешені оу материалыны мазмны, тарауларыны клемі, балаы теорилы білімін ныайтып, танымды ізденпаздыа, шыармашылыа жетелецтін, з бетімен анализ,синтез баалауа бл лаын дегейлік тапсырмалар бар жмыс дптерме, тест жинатарыны, сараланан сра тапсырмалардан, логикалы, дидактикалы ойындардан, жергілікті жерден шыан тума сз шеберлері, батырлары, аындары жайлы деректері бар оу хретоматиясынан трады. Тіл дамыту сабаын мегерту барысында бала білімін жй дегейден шыармашылы дегейге жетелеуде Д.Б.Эльконин, В.В. Давыдовты «Дамыта оыту» технологиясыны элементтерін, Ж. араевты «дегейлеп оыту» технологиясын, проблемалы діс-тсілдерін олдану лкен нтиежеге жеткізді. Дегейлеп оытуды діс-тсілдері арылы балалар:

- тменгі дегейлік тапсырмалар ойынша, з бетімен жмыс істеуге бейімделіп, берілген тілдік материалды дрыс тсініп, ойын орытындылайды.

- ортаы дегейлік тапсырмаа бойынша бала теориялы негізде алан білімін практикалы зінде ісе асырады, таырып бойынша з ойын айтады.

зін-зі баылау сратары:

1. Малімні сйлеу мдениетіне андай талаптар ойылады.

2. Тіл дамыту сабаын мегерту барысында оыту технологияларын олдануды тиімділігі андай?

3. Оу трбие процесін нтиежелі болуы шін андай баадарламалар енгізілуде.

Пайдаланылан дебиеттер:

1.Б.Баймратова. Мектеп жасына дейінгі балаларды тілін дамыту методикасы-Алматы: «Рауан»1991

2..Дкенбаева. Мектеп жасына дейінгі балаларды ойын арылы адамгершілікке трбиелеу.-Алматы,1992.

3.Баймратова Б. Мектеп жасына дейінгі балаларды сйлеуге йрету. – Алматы: Мектеп, 1991. – 95 б.

4.Нрмухаметова Р.. Мектеп жасына дейінгі балалара аза фольклоры арылы эстетикалы трбие беру: пед. ыл. канд... автореф. 13.00.07. – Алматы, 2004. – 23 б.

5.Баймратова Б. Тіл дамыту дістері. – Алматы: Мектеп, 1991. – 80 б.

6.Бтібаева С.. азастанда аза балабашаларыны алыптасуы мен дамуы (1946-2001): пед. ыл. канд... дис. 13.00.01. – Алматы, 2004. – 144 б.

7.Метербаева К.М. оршаан дниемен таныстыру арылы балаларды байланыстырып сйлеуін алыптастыру (5-7 жас): пед. ыл. канд... дис. 13.00.02. – Алматы, 2005. – 150 б.

Дріс №7

Таырып:Балабашадаы тіл дамыту жмысыны жйесі

Масаты: Балабашадаы тіл дамыту жмысыны жйесі туралы тсінік беру. Тіл дамыту жмысыны жйесіні ерекшеліктерін ажыратып, мазмнын анытауа баыттау. “Балббек”, “Алашы адам”, “Зерек бала”, “Біз мектепке барамыз” бадарламаларыны ерекшелігін мегерту.

Жоспар:

1. Мектеп жасына дейінгі балаларды жан-жаты трбиелеудегі ана тіліні маызы.

2. Тіл дамыту жмысыны жйесі

Мазмны:1. Шолу дріс. азастан Республикасыны Білім беру Заыны ”Жалпы жне ксіптік білім беру“ деген 21-бабында: Іске асырылатын білім беру бадарламасыны сипатына арай білім беру жалпы білім жне ксіптік білім беру болып блінетінін жне осы Жалпы білім беруге мектепке дейінгі трбиелеу мен оытуды бірінші орына ойан. Сонымен атар осы Зада 23-бапта крсетілгендей мектепке дейінгі трбие отбасында немесе мектепке дейінгі йымдарда, 1-6 жаса дейінгілерді трбиелеу мен оыту жне мектепке даярлау міндеті білім беру бадарламасыны шеберінде жзеге асырылады. Демек, мектепке дейінгі йымды халы аарту жйесіндегі бірінші баспалда деуге болады. Жас блдіршіндерді сауатты да, мдениетті сйлеуге йрету балабашадан басталады. Сондытан білім мен трбие жмысыны негізгі мазмны балаларды ауызша дрыс сйлеуге йрету болып табылады. Егер бала тілді, оны грамматикалы рылысын жете мегерсе, кргендерінен орытынды жасап, пікір айтуа, зат пен оны бліктеріні арасындаы байланысты ажырата білуге йренеді. Баланы дрыс, мдениетті сйлеуге деген ынтасын оята білу ажет. Осы масаттарды кздейтін тіл дамыту дістемесі мектеп жасына дейінгі балаларды сауатты сйлеуге йрету шін тмендегідей міндеттерді жзеге асырады жне осы міндеттер тіл дамыту жмысыны жйесін райды.

1. Мектеп жасына дейінгі балаларды сздік орын дамыту

Баланы кнделікті мірден алан серін, йренген жаа сздерін анытап отыру, жаа сздер йрету балабашадаы тіл дамыту сабатарында жне сабатан тыс кезде жзеге асырылып отыруы ажет. Баланы сздік орын дамыту, оны айналадан алан серімен тікелей байланысты. Сондытан сздік орды молайтуда адамдарды ебек процестерін, табиат былыстарын баылату, топсаяхатты оу іс-рекеттер ткізу басты роль атарады. Мндай йымдастырылан оу іс-рекеттерінде балалар жаа объектілермен танысады. йренген сздерін естеріне тсіріп бекітеді. Айналадаа заттар мен былыстарды белгілері, сан-сапа згерістері, айда, неден жасалатындытары, кімдер жасайтындыы жайында жаа, бірнеше сздер йреніп, білім дадыларын кеейтеді. Сйтіп оларды мірге деген кзарасы алыптасады. Ебек адамдарына рмет крсетуге, табиата аморлы жасауа йренеді. Трбиеші тіл дамыту оу іс-рекетінде балалара тек ана жаа сздер йретіп оймай, сол йретілген жаа сздерді балаларды есінде за саталуына да жадай жасалу ажет. Ол шін йретілген рбір жаа сзді белгілі уаытта сабатан тыс кезде айталап отыру ажет.

2. Мектеп жасына дейінгі балаларды байланыстырып сйлеуге йрету

Байланыстырып сйлеуге йрету екі трге блінеді:

Екі немесе одан да кп адамдарды сйлесуі диалогты сйлесу деп аталады. Мндай сзге йрету алдын-ала зірленген арнайы сабатар арылы да зірленбеген гімелесулер арылы да жзеге асырылады. Баланы жуындыранда, киіндіргенде, таматандыранда, серуенге шыаран кезде, ебекке шыаранда, ертегілік балабашаа абылдаан, кешке алып кеткенде гімелесу.

Мектеп жасына дейінгі балаларды байланыстырып сйлеуге йретуді бірі – монолог. Монолог – бір адамны байланыстыра сйлеген сзі. Мндай сйлесуді масаты белгілі бір факты, оиа жнінде баяндау. Байланыстырып сйлеуді бл тріне йреткенде айталап айту жне ойдан шыарып айту дісі олданылады.

3. Сзді грамматикалы рылысын мегерту. рбір тілді тсіну шін оны райтын сздерді лексикалы маынасын білу аз. Сонымен бірге осы сздерді грамматикалы маынасын да балалара тсіндіру ажет. Мысалы: алма – зат есім (лек. м).

Сзді грамматикалы маынасы дегеніміз — сздерді байланыса тскендегі маынасы. Мысалы: ааш-тар (осымша арылы жзеге асырылады). Мектеп жасына дейінгі балалара сзді грамматикалы формасын мегерту дидактикалы ойындар жне грамматикалы жаттыулар арылы жзеге асырылады. Мектепке барана дейін балалара ереже айтылмайды.

4. Мектеп жасына дейінгі балалара сзді дыбысты мдениетін алыптастыру.

Бл міндет бойынша мектеп жасына дейінгі бала жеке былыстарды, буындарды, сздерді дрыс айтуа йренеді жне сондай-а орфоэпиялы ережелерге сйкес ндестік заын сатап сйлеуге, сйлеген кезде айтылатын ойды мазмнына арай сз уенін, наышын, арынын, екпінін былтып айтуа дадыланады. Жне дыбысты мдениетті алыптастыруда трбиешіні зіні сзді аны, атесіз айтуы басты роль атарады.

5. Мектеп жасына дейінгі балаларды кркем дебиетпен таныстыру.

Бл міндет трбиешіні баяндауы немесе мнерлеп оуы арылы жзеге асырылады. Сонымен атар мектепке барана дейін бала оылан рбір шыарма бойынша толы баяндап айтуа, сол шыарманы оиасына деген пікірін айта білуге дадылану ажет. Жалпы баланы кркем дебиетпен таныстыы тапатар, шаын ертегілермен танысудан басталады. Сонымен атар кркем дебиет балалара педагогикалы сер беруді де е тиімді ралы болып табылады. Кркем шыармаларды оу арылы бала жалаулы, ораты, зімшілдік секілді жаымсыз деттерден жиіркеніп, жасы мінез-лыа трбиеленеді.

6. Мектеп жасына дейінгі балаларды сауат ашуа даярлау.

Балабашада жргізілетін жмыстарды барлыы баланы мектепке даярлау масатын кздейді. Сондытан ересектер тобынан бастап тіл дамытуда сауат ашу жмыстарына ерекше кіл блінеді. Тіл дамыту дістерін талдау, жинатау дісіне сйкес балалар сздерді буындара, жеке дыбыстара бліп жне керісінше сйлем рауа йренеді.

Осы аталан міндеттер бір-бірімен тыыз байланысты. Мысалы: сзді дыбысты мдениетін балалара йреткен кезде грамматикалы формалара кіл блмеуге болмайды, яни жеке сздер арылы дыбыстарды дрыс айтуа дадыланан кезде белгілі бір морфологиялы тланы да мегертуді де естен шыармау керек. Сол сияты йымдастырылан оу іс-рекетіні масаты байланыстырып сйлеуге йрету болса, бала тіліні сздік орын дамыту жаы да ескерілуі ажет (гімелесетін таырыпта жаа сз болу керек

Студенттерге берілетін тапсырма:

1. Бала тіліндегі ана тіліні маыздылыы

2. Тіл дамыту дістемесіні мазмны

3. Тіл дамыту жмысын жйесі

4. Балама бадарламалары жне оны іске асыру жолдары