ІІ. Студенттер мен оытушы бірлесіп атаратын жмыстар.

Тапсырма сратарын мірмен байланыстыра отырып талдау.

· Баяндау іс-рекетіні рылысы …

_____________

2. Баылау іс-рекетіне ойылатын талаптар.

ІІІ. Студенттерді зіндік жмыстары.

Технологиялы карта ру, ткізу. Картаны рылымы.

Таырыбы

Масаты

олданылатын крнекіліктер

діс-тсілдері

Сздік жмыс

йымдастырылан оу іс-рекетіні барысы

І. Кіріспе гіме

ІІ. Жмба шешу

ІІІ. Трбиешіні беретін тсінігі

ІV. ле тыдау

1. Балалара гімелеу

VІ. Бой сергіту жаттыуы

VІІ. Балалармен жеке жмыс

VІІІ. Ойын ойнату

Пайдаланылан дебиеттер:

1.Б.Баймратова. Мектеп жасына дейінгі балаларды тілін дамыту методикасы-Алматы: «Рауан»1991

2..Дкенбаева. Мектеп жасына дейінгі балаларды ойын арылы адамгершілікке трбиелеу.-Алматы,1992.

3.Баймратова Б. Мектеп жасына дейінгі балаларды сйлеуге йрету. – Алматы: Мектеп, 1991. – 95 б.

4.Нрмухаметова Р.. Мектеп жасына дейінгі балалара аза фольклоры арылы эстетикалы трбие беру: пед. ыл. канд... автореф. 13.00.07. – Алматы, 2004. – 23 б.

5.Баймратова Б. Тіл дамыту дістері. – Алматы: Мектеп, 1991. – 80 б.

6.Бтібаева С.. азастанда аза балабашаларыны алыптасуы мен дамуы (1946-2001): пед. ыл. канд... дис. 13.00.01. – Алматы, 2004. – 144 б.

7.Метербаева К.М. оршаан дниемен таныстыру арылы балаларды байланыстырып сйлеуін алыптастыру (5-7 жас): пед. ыл. канд... дис. 13.00.02. – Алматы, 2005. – 150 б.

Дріс №12

Таырып:гімелеу барысындаы балаларды ойлау рекетіні ерекшелігі.

Масаты:Студенттерге гімелеу барысындаы балаларды ойлау рекетіні ерекшеліктеріне тсінік беру, оларды мегерту.

Жоспар

1. Тіл мен ойды адам міріндегі маызы.

2. Ойлау рекетіні ерекшелігі.

Мазмны:1. Шолу дрісі. Баланы айналадаы мірді, оршаан дниені, адамдар арасындаы арым-атынасты танып-білудегі басты жрдемшісі – тіл. Тілді дамуы оны сана-сезіміні, ой-рісіні, жеке бас йытысыны алыптасуына негіз болады. Болаша азаматты жеке бас тласын алыптастыру негізі мектепке дейінгі кезеде басталады.

Педагогика саласында тіл біліміне ерекше мн беріліп, тіл мен сана, сйлеу мен ойлау те тыыз байланысты арастырылады. Адам ойы сйлеу тілінде крініс табатындытан, дрыс сз рау, з ойын наты да, тиянаты жеткізу аыл-ойды крінісі болма. Сздерді грамматикалы жйесін, оларды олдану тсілдерін мегеру арылы адамны ойлау жйесі де дамиды. Сонымен атар кргенін айтып талдау арылы бала оршаан дниені таниды.

Психолог Н.И.Жинкинні пікірінше ішкі сйлеуде пайда болатын ой баса адама акустикалы кешен арылы жетеді. Дыбыс есту мшелеріні ызметімен нерв сигналдары трінде миа жетіп, тыдаушыа жеткізіледі.

Бала айналасындаы заттар мен былыстарды, кріністерді біліп ана оймайды, соларды ынуа талпынады, соны негізінде біртіндеп ол жайында ым алыптастыруа мтылады. Сондытан бала мынау не? Бл неліктен болады? т.с.с. сратар ойып з ойын айындауа тырысады. Сратара жауап алу барысында оларды ойлау абілеті дамиды. Ойды жемісі – сз. Бала сз арылы з ойын сырта шыарады. Тіл мен ой тыыз бірлікте боландытан, байланыстырып сйлеуді дрыс алыптастыру арылы ойлауды да жетілдіруге ммкіндік туады. Тілі дрыс алыптасан бала басаны да ойын тез тсініп, з ойын да жйелі жеткізе алады. Сонымен атар тіл мен ойлау бір-бірімен байланыста екенін ады. Тілсіз ойлауды болмайтыны, рбір ой тіл арылы ана крінетінін, яни сйлеуді ойлаудан бліп алуды ммкін еместігіне кз жеткіземіз.

Зерттеуші-алым, профессор Х.Досмхамедов тіл, сйлеу адам психологиясыны басты белгілеріні бірі екендігін айта келіп: “Тіл – жртты жаны. з тілін зі білмеген ел болмайды. Тілінен айырылан жрт – жойылан жрт… Ана тілін білмей трып, бтенше жасы сйлесе, ол – кйініш. Ана тілін жасы біліп трып, бтенше жасы сйлеу бл — сйініш” деп жасаан тжырымы бгінгі заман талабымен ндесіп жатанын креміз.

Бала трбиесіндегі тіл мніне ерекше кіл блген лы чех педагогы Я.А.Коменский: “Бала тілін мектепке дейінгі сттен бастап дамытпай, жеке адам трбиелей алмаймыз” деп тжырым жасады. Ол зіні баршаа танымал “Аналар мектебі” ебегінде: “Сз р затты мнін бейнелейді, сзді тсінбес брын затты мнін тсінуі керек, сз заттарды жеке белгілерін тсінуі барысында сырта шыады” деген ойы бгінгі тада з мнін сатауда.

Ал Н.лжанова мектепке дейінгі трбие мселесін зерттей келіп, баланы нені йренуі керектігіне тотала келіп:

— сйлеу, яни сз бен сзді байланыстырып, зіні ойын, талабын, кіл сезімдерін басаа жеткізу;

— ойлай білу сырттан алып, ойа тоыан заттарды салыстырып, састыы мен айырмашылыын тауып, р нрсе туралы зіні ойын айтып, бір пікір шыару;

— ойа тоыанды жне оан деген кз кзарасын жарыа шыару (ойын, сурет, гіме арылы);

— балаа сусындай керегіні бірі – сйлеу. Трлі білімні тбірі, негізгі баланы сйлеуі, білуге марлыы деп тжырымдаан.

Баланы ойлау рекеті немі дамып, мазмны жаынан

рістеуі оларды трлі іс-рекеттеріні нтижесінде жзеге асады. Мндай ерекшеліктер баланы рбір нрсені алдын-ала кріп, оларды айта жасауа жне сипаттап айтып беруге ммкіндік береді. Бала алдына сол нрселерді мнін танып білуді арнайы міндет етіп ояды. Байалан былыстарды анытап тсінік беріп, оан жауап іздестіреді.

Мектеп жасына дейінгі балаларды таы бір ерекшелігі – олар здерін ызытыран мселелерді мнін тсінулері шін здерінше тжірибелер жасауа ызыады. Сйтіп былыстар мен заттарды баылап кріп, олара талдау жасайды, здерінше орытындылар жасап гімелеуге мтылады. Мндай рекеттерді брі гімелеу барысында баланы ойлау тсілдерін дамыта тсінуіне серік тудырып, дние танымны рістеуіне жол ашады.

Е басты – ойлау рекетімен тыыз байланысты дамып отыратын тілді, оны рылымын мегереді. Бала аыл-ойыны дегейі, тек білім клемімен ана емес, сонымен бірге оны сіп жетілуінде оан лі де беймлім білімдер жйесін алыптастырып отыру дегейінен аныталады. Осы баытта баланы зіндік абылдауына, гімелеуіне иын тиіп, ой-рісі жете бермейтін былыстарды кездестіргенде лкендерге неге?, не шін?, неліктен?, ол алай? деген сратарды жиі ояды. Ересектерге ойылатын мндай сратар баланы танымды рекеттерін дамытып, оршаан ортасы жайлы білімдері мен малматтарын, дрыс гімелеп берулерін жетілдіруге жетелейді.

Тіл мен ой лемі бір ттас байланыстырып сйлеуде баланы логикалы ойы, тсінген нрсені дрыс ынып, басалараа да тсіндіріп айта алуы крініс табады. Баланы сзіне арап оны ойлау абілеті мен тіліні дамуы туралы орытынды жасау ммкіндігі туады.

Студенттерге берілетін тапсырма:

· Адам міріндегі тіл мен ойды алатын орны.

· Ойлау рекетіні ерекшеліктері.

1. Студенттерді оытушылармен бірлесіп істейтін жмыстары.

Тапсырма сратарын талылап, пікір алысу.

III. Студенттерді зіндік жмыстарыТаырыпа байланысты осымша материалдар оып, талдау.

Пайдаланылан дебиеттер:

1.Б.Баймратова. Мектеп жасына дейінгі балаларды тілін дамыту методикасы-Алматы: «Рауан»1991

2..Дкенбаева. Мектеп жасына дейінгі балаларды ойын арылы адамгершілікке трбиелеу.-Алматы,1992.

3.Баймратова Б. Мектеп жасына дейінгі балаларды сйлеуге йрету. – Алматы: Мектеп, 1991. – 95 б.

5.Баймратова Б. Тіл дамыту дістері. – Алматы: Мектеп, 1991. – 80 б.

Дріс №13

Таырып:Балаларды байланыстырып сйлеуге йретуде лексикалы жаттыу, логикалы сздік тапсырмалар орындату, ойын т.б. ролі.

Масаты: Лексикалы жаттыу, логикалы сздік тапсырмалар орындатуды, дидактикалы ойынны байланыстырып сйлеудегі маызы туралы тсінік беріп, оларды ерекшеліктері мен мазмнын мегерту. йымдастырылан оу іс-рекетіні жоспарын ра білуге дадыландыру.

Жоспар

1. Балаларды байланыстырып сйлеуге йретуде лексикалы жаттыуды алатын орны.

2. Логикалы сздік тапсырмалар орындату арылы балаларды байланыстырып сйлеуге йрету,

3. Балаларды байланыстырып сйлеуге йретуде ойынны (дидактикалы) ролі.

Мазмны:1. Шолу дріс. Байланыстырып сйлеуге йретуде жиі олданылатын дістерді бір лексикалы жаттыу жмыстарын жргізу. Мндай жаттыулар кбінесе сздік ойын трінде жргізіледі. Мысалы, блтты, жабырлы, суы, млдір, ашы, блыыр деген сздерді андай сздерге осып айтуа болатындыын таптырту жне айттыру ажет.

Байланыстырып сйлеуде олданылатын таы бір діс – логикалы сздік тапсырмалар орындату. Ол шін трбиеші жыл маусымдарыны згерісіне гіме райды да сол сипатталан згерісті жылды ай мезгілінде болатындыын таптыртады. Мндай логикалы сздік тапсырманы трмыста олданылатын балабашада бар заттарды, нрселерді трлеріне байланысты йымдастыруа болады. Логикалы сздік тапсырма, егер таырып табиат былыстарына арналса мынадай ш баытта жргізуге болады:

— табиаттаы ыса мерзімде болып тетін згеріс туралы мысалы, арды еруі, нсер жабырды жаууы, жапыратарды сараюы т.б.

— табиат былыстарыны зады байланысын байату мысалы, жыл мезгілдеріні келу реті.

— бір маусымда болатын згерістерді толы амтып тсіндіру, жне гіме рату.

Мектеп жасына дейінгі балаларды байланыстырып сйлеуге йретуде бейнелі кркем сздерді мегертуді де лкен мні бар. Образды сйлеуге йретуді алашы адамы, баылау, салыстыру арылы іске асырылады. Мысалы, уанды Шаытбаевты “Кзгі жапыратар” леінде:

Алуан – алуан жапыра

Кзгі баша клімдеп

Кз тартады жалтырап

Таудан салын жел соса

Сыбырлайды алтырап

Жаын алды жел тосан

Жабырайды жапыра

Ой алаай тамаша

Шашу шашты жапыра

Баты іші алаша

Аунармеді жатып-ап

Осы леіндегі клімдеп, жалтырап, алтырап, жабырайды, шашу шашты жапыра немесе зендегі тастарды неге сайтындыын сраанда олар аппа, жмыр, оырай , сары жмыр тасты сабын секілді, суды млдір жерін айнадай деген тееулерді айтып жауап бере алады. Сонымен балаларды байланыстырып сйлеуге йрету трбиешіден лкен шеберлікті талап ететін тіл дамыту дістемесіні басты саласы.

Балаларды байланыстырып сйлеуін алыптастыруды жзеге асыруды ерекше бір жолы – ойын. Ойын – балалар шін ызыты ана рекет емес, ол білім мен дет – дадыларды игеруге ммкіндік беретін іс-рекет. Ойынды арнайы саба ретінде немесе оу рдісі кезінде йымдастыруа болады.

Сабата жйелі жне орынды олданылан ойын элементтері балаларды білуге деген ынтасын арттырып, білім дадыларына игеруге іскерліктерін шыдауа, байланыстырып сйлеуге ыпал жасайды.

Дидактикалы ойындар йымдастыру арылы балалара оршаан дниедегі заттар мен былыстарды ерекшеліктерін білуге, есте сатауа жне оны баылау кезінде жне сабата алан ымдарын тиянаты елестетулерін анытай тсінуіне кмектесуге болады. Соны негізінде байланыстырып сйлеу тілі жетіледі.

Педагог — трбиешілер оу іс-рекетінде ойын элементін олдану барысында мыны негізгі мселелерге кіл блуі керек:

— ойынны масатын айындау. Балалар ойын кезінде андай іскерлікпен дадыны, жаа сздерді, сйлем ру ерекшелігін игереді, ойынны трбиелік масатын;

— ойына атысушыларды санын анытау;

— ойын барысында олданылатын материалдарды тартымдылыы;

— ойын шартын тсіндіруге уаытты немдеу, тсіндіру;

— ойынны анша уаыта созылатындыы. Ойынны серлілігі, ызытылыы жне байланыстырып гімелеуге сйкестігі;

Балабашада балаларды байланыстырып сйлеуге йрету – кнні екінші жартысында серуенге шыанда гімелер, ертегілерді балаларды естеріне тсіріп здеріні балабашадан тыс уаытында кргенін гімелетуге болады. Мндай жмыс кезінде трбиешіні негізгі масаты оларды атесіз дрыс сйлеуіне кіл блу ажет.

Студенттерге берілетін тапсырма:

1. Лексикалы жаттыуларды талдау.

2. Логикалы сздік тапсырмаларды орындау бааттары.

3. Дидактикалы ойындарды іріктеу жне оларды маызы.

ІІ. Студенттер мен оытушыны бірлесіп атаратын жмыстары:

1. Тапсырма сратары бойынша оытушы мен студенттер пікір алысады. Логикалы сздік тапсырмалар орындау дісіні баыттарын мысалдар келтіріп жан-жаты талдайды.

Табиаттаы ыса мерзім……….

Бір маусымда болатын згерістерді…….

Табиат былыстары

ны зады байланысы………

Образды сйлеуге йретуді алашы адамы

· Педагог – трбиешілер сабата ойын элементін олдану

Трбиешіні оу іс-рекетінде ойын элементін олдану барысында кіл блетін мселелерін ата

4. арлы, аязды, ысты, жайдарлы, ызыы, алтын, жапалатады т.б. сздердеді андай сздерге осып айтуа болады.