Мектеп жасына дейінгі балаларды сздік орын дамытуды міндеттері.

Масаты: Балаларды сздік орын амтуды міндеттерімен таныстыру, оларды маынасына тсінік беру. Бадарламалармен жмыс істеуге дадыландыру.

Жоспар

· Балалады сздік орын толытыру.

· Баланы сздік орын натылау.

· Сздік орды жандандыру.

· Бала тіліні тазалыын сатау.

Мектеп жасына дейінгі балаларды сздік орын дамытуды тмендегідей міндеттері бар:

1. Балаларды сздік орын жаа сздермен толытыру.

Топтаы балаларды жас ерекшеліктеріне арай тіл дамыту сабатарында 1- 4 сзге дейін йретілуі тиіс.

Бала крген, таныан заттарын сипаттап, салыстырып айту шін оны сынын, сапасын білдіретін сздерді мегеруі тиіс. Сондай – а бала синоним, омоним, онтоним, тееу, эпитет сздермен де танысулары керек. Ертегі, маал-мтел, жмба, жаылтпаш, болжам сздерді тыдау арылы траты сз тіркестерін де естіп, йренеді. Мысалы, ас арайды, тбе шашы тік трды т.б.

Сонымен балалара йретілетін жаа сздер кбіне табы жаынан – зат есім, сын есім, сан есім, етістік, стеулер болып келеді.

2. Баланы сздік орын натылау.

Бл міндетті негізгі маасты – бала тіліні стиліне, мнерлілікке, сз маынасын аншалыты тсінетіндігіне кіл бліп, анытау. Бл міндетті жзеге асыруда тмендегідей жмыстара кіл блу керек:

а) біріай заттарды, нрселерді атауын балалара мегерту. Мысалы, жеміс дегенде алма, алмрт, шие, рік т.б. бріне орта жалпы бір атау, йткені бл ыма бас киім, ая киім, баса да киім трлері (тіпті жыл мезгілдеріне байланысты киілетін киім трлерін) еніп отыр.

) балалалара жаа сздерді маынасын тередетіп тсіндіру. Мысалы, екінші сбилер тобындаы балалар мереке деген сзді жай кілді оиа деп ынса, ересектер тобындаы балалар ол сзді бкіл халыты мнін (республика кні т.б.) тсінеді.

б) сзді тура жне ауыспалы маыналарына назар аудару. Мселен, Таерте де тсте де

Кнге бетін брады.

Тостаанын кішкене

Тосады да трады.(А.Асылбеков)

Кіп-кішкене, момаан

ошаанды натам

Сйеді апам: «озым деп»,

«ошааным — зі» — деп (М.лімбаев)

в) Жаа сздерді айталау. Балалара йретілген жаа сздерді трбиеші йымдастырылан оу іс-рекеті мен кнні екінші жартысында айталатып, естеріне тсіріп отыруы тиіс. Сонда баланы сздік оры молайып, актив сздеріні саны артады.

3. Сздік орды жандандыру.

Бл ай топта болмасын жргізілетін негізгі крделі жмыс. йткені, балалар сйлегенде сзді маынасын тсініп, орынды олданулары ажет. Ал, трбиеші трлі діс-тсілдер арылы балаларды сйлегенде, сздерді тадай білулеріне, сйлемдерді атесіз руларына баыт сілтейді. «Балббек» жне т.б. балама бадарламаларында балаларды сздік орын жандандыруа ерекше мн берілген.

Сонымен балаларды сздік орын жандандыру дегеніміз – оларды сздік орын маынасын толы тсінетін сздермен молайту жне ол сздерді кнделікті сйлегенде пайдалануларын амтамасыз ету.

Мектеп жасына дейінгі балаларды маыналас сздерді (синоним сздерді) кп білу. Оларды сйлегенде сз ректерін ажырата білуге кмектеседі. Ал заттарды, былыстарды кеістіктегі клемін, асиеттерін салыстыруа йрету де арама-арсы маыналы сздерді (антонимдерді) пайдалануа болады.

4. Бала тіліні тазалыын сатау.

Бл міндетті жзеге асыру шін алдымен трбиеші зі мдениетті сйлеуі керек. Сонда ана трбиеші з тобындаы балалар тіліні таза да тсінікті болуына жете кіл бледі.

Балабашадаы сздік жмысыны аталан міндеттері тіл дамытуды баса да талаптарымен тыыз бірлікте жргізіледі. «Балббек» жне «Балабашада білім беру жне трбиелеу» бадарламаларында р топта жргізілетін сздік жмысыны мазмны, клемі аны крсетілген. Мысалы, І- сбилер тобы (3 жаса араан балалар) кнделікті трмыста жиі шырасатын киімдер, ыдыстар, ойыншытар, ааштар, сімдіктер т.б. аттарын белсенді трде олдана білуге йрету жне іс- рекетке атысты, санды сапалы, мезгілдік, кеістік ымдара байланысты сздерді мегерту керектігі айтылан.

р топтаы балалармен жргізілетін сздік жмысыны да зіндік ерекшеліктері бар:

а) заттар мен былыстарды бірттас абылдау арылы жаа сздерді мегерту.

) заттар мен былыстарды асиеттерін, сапасын, блшектерін білдіретін сздерді мегерту арылы сздік орды молайту.

б) заттар мен былыстарды табии ерекшеліктерін сипаттайтын ымдарды мегерту.

Бл жмыстар баланы аыл – ойы мен тілі атар дамыанда нтижелі болады.

Бадарламадаы оамды мір былыстары жне айналамен танысу таырыптарын тмендегіше топтауа болады:

Трмысты заттар жайында тсінік беру, оамды мірмен таныстыру, адамдар ебегі, табиат жнінде алашы тсініктерін алыптастыру, туан елге деген сйіспеншілігін арттыру т.б.

Бл таырыптар бадарламада баланы жасы скен сайын крделене тседі. Енді жоарыда аталан таырыпты біреуін алып, р топа байланысты згерісті арастырып крелік.

Трмысты заттар туралы тсінік беру

І. Сбилер тобы. Заттарды не шін олданылатынын білдіру. Заттарды сас белгілеріне арай тадауа жне топтауа йрету, з тобында блмелерді бадарлай білуге баулу (йытайтын, ауыздаы блме т.б.) зіні ата-анасыны, трбиешіні аты-жнін есте сатауа дадыландыру.

ІІ. Сбилер тобы. з йіні мекен-жайын, ктушіні, медбикені, музыка маманыны аты-жнін білуі тиіс. Топ блмесіндегі ойыншытарды, кітаптарды, ыдыс-аяты айда тратынын, айда саталатынын білу.

Естиярлар тобы. Заттарды неден жасаланын оны рылысын, ажеттігін айта білулері керек. Заттарды сас белгілеріне арай топтауа йретіледі. Балабаша мекен-жайын есте стаулары тиіс.

Осылайша топ жоарылаан сайын балаларды айнала оршаан орта туралы ымдары, тсініктері де крделене тседі. Ал тсініктеріні кееюі оларды сздік орларыны молаюына ыпал етеді.

Студенттерге берілетін тапсырма:

1. Балаларды сздік орын дамытуды міндеттері:

а) сздік орды толытыру.

) сздік орды жандандыру.

б) сздік орды натылау

в) бала тіліні тазалыын сатау