ІІ. Студенттер мен оытушыларды бірлесіп атаратын жмыстары.

1. Баланы сздік орын дамытуды міндеттерін бірлесе талдай отырып, кестені толтырады.

р міндетті мазмны туралы ауызша пікір аласады.

2. р топтаы балалармен жргізілетін сздік жмысты ерекшеліктері.

3. Трмысты заттар туралы тсінік бер

І Сбилер тобы

ІІ Сбилер тобы

Естиярлар тобы

Ересектер тобы

Мектепке даярлы тобы

ІІІ. Студенттерді зіндік жмыстары. Кнделікті мірде жне йымдастырылан оу іс-рекеттерінде балаларды сздік орын активтендіру таырыбына реферат жазу.

Пайдаланылан дебиеттер:

1.Б.Баймратова. Мектеп жасына дейінгі балаларды тілін дамыту методикасы-Алматы: «Рауан»1991

2..Дкенбаева. Мектеп жасына дейінгі балаларды ойын арылы адамгершілікке трбиелеу.-Алматы,1992.

3.Баймратова Б. Мектеп жасына дейінгі балаларды сйлеуге йрету. – Алматы: Мектеп, 1991. – 95 б.

4.Нрмухаметова Р.. Мектеп жасына дейінгі балалара аза фольклоры арылы эстетикалы трбие беру: пед. ыл. канд... автореф. 13.00.07. – Алматы, 2004. – 23 б.

5.Баймратова Б. Тіл дамыту дістері. – Алматы: Мектеп, 1991. – 80 б.

6.Бтібаева С.. азастанда аза балабашаларыны алыптасуы мен дамуы (1946-2001): пед. ыл. канд... дис. 13.00.01. – Алматы, 2004. – 144 б.

7.Метербаева К.М. оршаан дниемен таныстыру арылы балаларды байланыстырып сйлеуін алыптастыру (5-7 жас): пед. ыл. канд... дис. 13.00.02. – Алматы, 2005. – 150 б.

 

Дріс №17

Таырып:Мектеп жасына дейінгі балаларды сздік орын дамытуды діс- тсілдері.

Масаты: Балаларды сздік орын дамытуды діс -тсілдерімен таныстыру. Іс-тжірибеде олдана білуге дадыландыру, ерекшеліктерін айындау.

Мазмны:

1. Баылау.

2. Картинамен жмыс.

3. Сздік жаттыулар.

4. Жмбатар, диафильмдер.

5. Жаа сзді айтылу лгісін беру.

6. Дидактикалы ойындар немесе жаттыулар.

1. Шолу дріс. Сздік орды дамыту оу іс-рекетіні ерекшеліктері:

Мектепке дейінгі педагогикадаы «тікелей абылдау» деген терминні балабашадаы тіл дамыту оу іс-рекетінде сздік орын дамытуда атысы бар. Балабаша йімен танысу, топсаяхата шыу жеке заттарды (киім, ыдыстар, ккністер т.б.) лкендер ебегін тікелей баылайды. Тікелей баылау кезінде баланы ойлауы да крделенеді; объекті жнінде ым пайда болады, оны білгілерін талдап, баса зіне таныс нрселермен салыстырады. Баылау процесі кезінде трбиеші балаларды байаандарын сзбен жеткізулерін талап етеді.

Трбиеші баылауа басшылы жасаанда балаларды бір объектімен толы танысып, содан со екіншісіне кшулеріне рсат береді. Баылау барысында балалар здеріне таныс заттар, былыстар атауларын естеріне тсіріп, бекітіп жаа сздермен танысады. Сондытан трбиеші баылау жмысын бастамас брын, балалара йретілетін жаа сздерді натылауы тиіс. Мысалы, кше озалысын байауда – о жа,, сол жа, аялдама, кпір, глзар т.б. сздермен таныстыруа болады.

Баылауды іс-жзінде пайдаланумен штастырса, балаларды объектіге деген ызыушылыы арта тседі. Айталы, кітапханамен танысуа баранда, балалара одан жазылып кітап алуа ммкіндік жасау керек. (м.д. тобы)

Мндай белгілі бір объектімен танысу сабаын В.И.Логинова белгілі ш трге бледі:

1. Затпен бірінші рет танысу жне сздік ора соан байланысты жаа сздер енгізу.

2. Затты сынын, сапасын, ерекшелігін байау, салыстыру.

3. Сол затты пайдалану арылы тсінікті ымды кеейту.

Осы аталан йымдастырылан оу іс-рекетіні жалпы міндеті — баылата отырып, баланы сздік орын дамыту.

Мектеп жасына дейінгі баланы трлі материалдармен (мата, йнек, ааз, тері, ааш, металл, пластмасса) танысады жне оларды зата айналдыруды жолдарын (тігу, ию, желімдеу, жабыстыру т.б.) тсінеді. Сйтіп, балалар заттарды, нрселерді неден жасалатындыын, алай жасалатындыын ажырата бастайды. Заттарды жасалан материалына, белгілеріне арап, салыстырып йретеді.

Балабашада балаларды сздік орын дамытуда картинамен жмыс жргізуді мні лкен.

Картинамен таныстыруда балалара брыннан таныс блігінен бастаан жн. Картинада белгіленген балаа белгісіз жйттарды трбиеші зі тсіндіріп, балаларды пассивті сздерін кеейтеді.

Трбиеші бадарлама талабына сай келетін белгілі суретшілерді картиналарын тадап, зі танысып, балалара йретілетін жаа сздерді белгілейді. Картинаны таныстыранда сра тсілі басты роль атарады жне сратар да трліше згертіліп ойылады.

а) картинаны жалпы мазмнын тсіндіру шін картина не туралы? алай атауа болады?

) картинада белгіленген жеке заттара кіл блу шін — Бл не? андай нрсе? Неге сайды?

б) картина бліктеріндегі байланысты табу шін – Не шін керек? Бір-біріне алай сайды?

в) бала иялын дамыту шін таы да нені суретін салуа болады? Оны алай тапты? Деген трыдаы сратарды жаластыруа болады.

Бала сзін жандандыруда са лестірмелі суреттерді де пайдаланан жн, тиімді. Барлы топта да балаларды сздік орын молайтуда, жандандыру да ойыншытармен жмыс жргізуге болады. Ойыншытармен таныстыру барысында балаларды ойната отырып оны неден жасаланын, клемін, трін, тсін сипаттау керек. Мндай саба кезінде балалар сйлейді, жаа сздерді мегертеді рі ойыншытарды ктіп стау, жинатылы секілді астеттерге баулынады.

Сздік орды дамытуда сздік жаттыулар да кеінен олданылады. Мндай жаттыулар кбінесе жоары топтарда ткізіледі. Мысалы, бала тіліндегі имылды білдіретін сздерді жандандыру шін «Кім не істейді?» жаттыуы кезінде балалара емдейді, оытады, жргізеді, тігеді, салады, алайды,т.б. етістіктерді естеріне тсіреді. Немесе «Сапасын аныта» жаттыуы арылы балалар сын есімдерді (алма, алмрт, ттті; рт, айран ащы, ышыл; ааш, тас, атты; т.б.) айтады.

Мектеп жасына дейінгі бала тіліні сздік орын жандандыруда жмбатарды да мні лкен. Жмбатарды табиат кріністерін, заттарды, ойыншытарды асиетін, сынын, байату кезінде айтызуа болады.

Мысалы,

анаты жо — шады,

Аяы жо — ашады.

(Жел)

Жреді бой тастап, ойастап,

Басында айдары, иекте саалы бар.

(теш)

Осылайша жмбатарды шешіп йренгеннен кейін, балаларды здеріне жмба растыруа болады. Жмба растыру арылы бала тееу, салыстыру, эпитет сздерді пайдаланып, тіл байлыын кеейтеді, керекті сзді маынасына арай тез табуа жаттыады.

Сондай-а мектеп жасына дейінгі баланы сздік орын дамытуда диафильмдер крсету, кркем дебиетпен таныстыру (бан кейінірек тоталамыз) да жиі олданатын тсілдер.

Балабашада балаларды сздік орын дамыту йымдастырылан оу іс-рекетінен тыс кезде де жргізілуі тиіс. Жоарыда аталан сздік жмысты дістері баса ызмет трлерінде де пайдаланылады. сіресе трмысты ебек кезінде (таматану, киіндіру, жуындыру т.б.) баланы сздік орын кеейтуге, жандандыруа кіл блінуі тиіс.

Сол сияты жымды ебек, ойын барысында балалар сзге араласып, сздерді маыналарына мн беретін болады. Білетін сздерін естеріне тсіреді, жаыртады.

жымды ебек кезінде балаларды бірнеше шаын топтара бліп, жетекші сайлап соынан сол жетекші балалар жмысы жайында баяндайды. Мндай жмыста жетекшілікке кп сйлемейтін балаларды сайлаын дрыс.

Сздік жмысын нтижелі жргізуді ралы ретінде ойындарды алуа болады. Мектепке дейінгі трбие педагогикасындаы ойындарды жргізілу ережелерін басшылыа ала отырып, балаларды ойын кезіндегі сйлеу белсенділіктерін арттыруа жмыстану ажет.

Балабашада сздік жмысын жргізуде балалар театрыны трлерін де тиімді пайдалануа болады. Сонымен, мектеп жасына дейінгі балаларды сздік орларын дамыту, жандандыру кптеген тсілдер кмегімен жзеге асырылады.

Мектеп жасына дейінгі балаларды сздік орын дамытуды зіндік тсілдері бар:

І. Жаа сзді айтылу лгісін беру – е негізгі тсіл. Трбиеші сол сзді балаларды назарын аударатындай етіп, жйлап тсінікті етіп, морфологиялы жаынан атесіз айтуы тиіс. Жаа сзді ммкіндігіне арай сол затты крсету арылы тсіндірсе, бала есінде жасы саталады. Мысалы, трбиеші мыра деген сзді ктерікі екпінмен айтып жне олындаы мыраны крсетіп, «Балалар мынау ст йылан мыра»,- дейді.

Кей жадайда таныстырылатын жаа сзді олара брыннан таныс синоним, антоним сздері арылы тсіндірген тиімді. Немесе жаа сзді сйлем ішінде келтіріп, оны баса сздермен байланысын байауа болады. Мысалы, трбиеші бесік сзін тсіндіруде «бесікте бала йытап жатыр» деген сзді келтіреді.

Жаа сз балалар есінде жасы саталуы шін трбиеші оу іс-рекетіні соына дейін балалара жеке-жеке жне хормен айтызады.

Балаларды назарын жаа сзге аударуда ол сзді шыу тегін де айтан жн. Онсыз да бл неге осылай аталады, не себепті деген сра ойыш балалара сзді тп – тркіні туралы тсінік беру арты болмайды. айта баланы тілге деген ызыушылыы, сезінуі кшейе тседі. Мысалы, жмыс-жмысшы, рылыс –рылысшы т.б.

Балаларды сздік орын жандандыруда сратарды кеінен олдануа болады. Сра ою тсілімен сіресе кп сйлемейтін, тйы балаларды сзге тарту жеіл.

2. Дидактикалы ойындар немесе жаттыулар.

Сздік жмысын жргізудегі е тиімді тсілдеріні бірі болып саналады. Мысалы, «уырша Сулені туан кні», «Біз айда болды, не крдік?» деген дидактикалы ойындар арылы балалар з ойларын толы жеткізуге, естілген жаа сздерін естеріне тсіруге дадыланады немесе «Шешуін тап» ойыны кезінде трбиеші сипаттайтын анытауыштар айтады да, балалар аныталатын зат атауларын табады.

Студенттерге берілетін тапсырма:

І. Мектеп жасына дейінгі балаларды сздік орын дамытуды тсілдері.

а) жаа сзді айтылу лгісі.

) дидактикалы ойындар немесе жаттыулар.

ІІ. Студенттер мен оытушыны бірлесіп атаратын жмыстары:

1. Тапсырма сратары бойынша оытушы мен студенттер пікір алысады, талдайды.

2. Баланы сздік орын дамытуа байланысты дидактикалы ойындарды іріктеу.

3. Баылау іс-рекетіне жоспар ру.

Таырыбы:________________

Масаты:__________________

Крнекіліктер:______________________

Сздік жмыс:______________________

діс-тсілдер:______________________

Барысы.

І.

ІІ. а)

)

ІІІ.ІІІ. Студенттерді зіндік жмыстары.

1. ІІ-ші сбилер тобына арнап технологиялы карта ру, талдау, ткізу.

2. Естиярлар тобына технологиялы карта ру, талдау, ткізу.

Дріс №18