ТаырыпЖалпылама сздерді мегерту.

Масаты: Студенттерге Жалпылама сздер туралы тсінік беру..Жалпылама сздерді дрежелеріне байланысты ажырата білуге йрету.

Мазмны:

· Жалпылауды нольдік жне бірінші дрежесі

· Жалпылауды екінші, шінші жне тртінші дрежесі.

1. Шолу дріс. Жалпы маынасы бойынша топа блінген сздерді балаларды мегерулері бірнеше сатыдан трады.

1. Жалпылауды нольдік сатысы немесе дрежесі.

Бл сатыда бала жалы есімді де, жалпы есімді де тсініп абылдайды. Мысалы, ата, же, кітап, орынды т.б. Жалпы есім сздерді Айнр, Айгл деген есімдер секілді жалы есім деп тсінеді

2. Жалпылауды І – ші дрежесі. Яни біртектес заттарды, іс-рекеттерді жалпы атауын тсіну. Мысалы допты крген бала соан сас нрселерді млшеріне, материалына арамастан доп деп тсінеді.

3. Жалпылауды ІІ – ші дрежесі. Бл кезеде тектік ымды білдіретін сздерді бала ажырата бастайды. Мысалы, стел, орынды, шкаф – брі де жиаз екендігін, ал кйлек, костюм, пальто — киім трлері екенін тсінеді. Бл дрежедегі сздерге балалар ш жастан кейін йренеді.

4. Жалпылауды ІІІ – ші дрежесі. Бл кезеде балалар ІІ- ші дрежедегі сздерді андай топтара жататындыын мегереді. Мысалы, жиаз, ая киім, ыдыс –ая, ойыншытар – брі де заттар екендігін, ал, а, ызыл, сары, жасыл тстерді трлері екендігін тсінеді. Мндай сздерді топтарын 5-6 жаса келгенде жасы мегереді.

5. Жалпылауды ІV – ші дрежесі. Бл кезеде балалар р топтаы лексикалы сздерді, мысалы, зат атауларын, имылды білдіретін сздерді, затты санын, сапасын білдіретін сздерді толы ажырата алады. Мндай сздерді 6-7 жаса келгенде айын ажыратып, трбиеші сраына жауап бере алады.

Егер балалар жалпылауды тртінші дрежесіндегі сздерді маынасын йренуге абілетті болса, онда олар лингвистикалы ымдарды оып йренуге даяр боланы: Бл ммкіндік толы дрежеде жас спірімдік ша сатысында туады.

Тектік трлі атынастаы сздерді (жиаз – стел, орынды, кереует) йрене отырып, балалар оларды ттас жне оны бір блігі ретіндегі сздердерді айыра білуі тиіс:

орынды — оны сираы, аралыы, отыратын орны;

бет – мадай, жа, мрын, ауыз, кз;

Студенттерге берілетін тапсырма:

І. «Балббек», «Зерек бала», Алашы адам», «Біз мектепке барамыз» бадарламалары бойынша сздік ор бліміне талдау.

а) 1 сбилер тобы

) 11 сбилер тобы

б) естиярлар тобы.

в) ересектер тобы.

г) мектепалды даярлы тобы.

ІІ. Студенттерді оытушымен бірлесіп атаратын жмыстары.

1. р топа байланысты жалпылама сздерді мегертуді ерекшеліктерін айындау.

2)

3) Ыдыс-ая, ойыншы, жиазды жалпы атауы не деп аталады.

ІІІ. Студенттерді зіндік жмыстары.

Ересектер тобына йымдастырылан оу іс-рекетіні жоспарын ру, талдау, ткізу.

Пайдаланылан дебиеттер:

1.Б.Баймратова. Мектеп жасына дейінгі балаларды тілін дамыту методикасы-Алматы: «Рауан»1991

2..Дкенбаева. Мектеп жасына дейінгі балаларды ойын арылы адамгершілікке трбиелеу.-Алматы,1992.

3.Баймратова Б. Мектеп жасына дейінгі балаларды сйлеуге йрету. – Алматы: Мектеп, 1991. – 95 б.

4.Нрмухаметова Р.. Мектеп жасына дейінгі балалара аза фольклоры арылы эстетикалы трбие беру: пед. ыл. канд... автореф. 13.00.07. – Алматы, 2004. – 23 б.

5.Баймратова Б. Тіл дамыту дістері. – Алматы: Мектеп, 1991. – 80 б.

6.Бтібаева С.. азастанда аза балабашаларыны алыптасуы мен дамуы (1946-2001): пед. ыл. канд... дис. 13.00.01. – Алматы, 2004. – 144 б.

7.Метербаева К.М. оршаан дниемен таныстыру арылы балаларды байланыстырып сйлеуін алыптастыру (5-7 жас): пед. ыл. канд... дис. 13.00.02. – Алматы, 2005. – 150 б.

 

Дріс №19

Таырып:Сзді грамматикалы рылысын алыптастыру дістемесі

Масаты: Сзді грамматикалы рылысын алыптастыру дістемесімен таныстырып, оларды маызы мен міндеттерін тсіндіру, мегерту. Технологиялы карта рып йрену, талдауа тселу.

Мазмны:

· Сзді грамматикалы рылысы туралы ым.

· Мектеп жасына дейінгі балалара сзді грамматикалы рылысын мегертуді міндеттері

· Бір топтаы балалар тіліні грамматикалы рылысыны бір дегейде болмау себептері.

1. Шолу дріс. Жеке лекциялы сздер арылы білдіруге болмайтын трлі маыналарды барлыы да тек грамматикалы амал-тсілдерді кмегі арылы ана тсінікті етіп жеткізіледі. Сондытан «рбір тілді зіне ана тн грамматикалы амал-тсілдерді жиынтыы тілді грамматикалы рылысы» деп аталады. Грамматика ылымы тілді грамматикалы рылысын зерттеуде зіні тексеретін объектісіні негізгі зегі етіп сзді жне сйлемді алады.

Мектеп жасына дейінгі балаларды сздік орында зат атауларыны трін, имылын білдіретін сздер алыптаса бастайды. Бала сегіз жаса келгенде ана з тіліні грамматикалы рылысын толы мегеретіндей дрежеге жетеді. Біра бала тілінде грамматикалы рылысы тек ана мысал трінде мегертіледі, ереже айтылмайды. Бала тіліні грамматикалы рылысын алыптастыруда тмендегідей міндеттер бойынша жмыс жргізіледі:

1. Балаларды ауызша сйлеудегі грамматикалы ателерді тзету

2. Балалар тілін синтаксистік жаынан жетілдіру. Оларды жиі олданылатын сз тіркестерімен таныстыру. Жй жне рмалас сйлемдерді йрету

3. Грамматикалы формалардан ате жіберетін балалармен жеке жмыс жргізу.

Сзді грамматиклы рылысын кбінесе з бетімен еліктеу арылы йренеді. Зерттеушілерді крсеткеніндей екі жаса келгенде бала тіліндегі грамматикалы ателіктер аны байалады. Мысалы, оларды сйлеген сзінде сздерді жалау, жрнасыз тбір кйінде айту, септік жалауларды орнын ауыстыру, сйлемдердегі сзді орнын ауыстыру секілді атынастар жиі кездеседі. Негізінен бала тіліні морфологиялы жне синтаксистік жаы атар дамиды. Біра синтаксистік ателер кп байалады.

йткені балалар кбінесе жй сйлеген кезде жй сйлемдерді пайдаланады. Сондытан трбиеші з тобындаы балаларды рмалас сйлемдерді пайдаланып сйлеуге дадылануы тиіс. Балабашада бала тіліні грамматикалы рылысын алыптастыруда трбиеші тмендегідей мселелерге кіл блуі керек:

а) бір топтаы балалара арналан за мерзімдегі саба мазмнын тадау. Мндай таырыпты талдаан кезде трбиеші жыл басында з тобындаы балаларды андай грамматикалы формалардан ате жіберетінін байауы тиіс. Ол шін сра-жауап арылы тексеру іс-рекеті ткізіледі. Мндай саба 10-20 минут болады. Тексеруді орытындысы бойынша жалпы топа тн грамматикалы формамен жмыс жргізіледі жне бл жмысты затыы сол грамматикалы ателерін топтаы балалар толы мегергенге дейін жаласады.

) бір оу іс-рекетіне арнап программалы материал тадау. Трбиеші кнделікті тіл дамыту сабатарына жоспар жасаанда белгілі бір грамматикалы форманы мегерту жолдарын таырып масатына енгізіп отыруы ажет. Мысалы, кмекші есімдерді мегерту. (Зат есімдермен тіркесіп айтылады, мысалы, жаны, асы, асты, сті) Осы кмекші есімдерді мегерту шін трлі ойындарды трлі жадайларда орналастырып, сол ойыншыты кеістікте орналасан орындарын сзбен айтызу ажет. Осылайша жеке бір таырыптарды мысалдар арылы тсіндіріп баланы назарын, ынтасын, сол материала аударуа болады.

б) тілген матералдарды айталау. айталау кезінде баланы тсінігіне келтіретін грамматикалы формада алан дрыс. айталау жмысы е аз дегенде бір апта немесе бір айдан кейін де жргізіледі.

в) Оу іс-рекетіні сипаты ай топта болмасын бала тіліні грамматикалы жаын дамытуда кбінесе дидактикалы ойындар жне жаттыулар жргізіу грамматикалы формаларын мегеру кезінде трбиешіні негізгі олданатын дісі. Сол грамматикалы тланы айтылу лгісіні берілу балабашада бала тіліні грамматикалы рылысын жетілдіруде аза тілі грамматикасыны нормаларымен балалны жас ерекшеліктері ескеріліп жмыс жргізіледі. Біра соны зінде де топтаы балалар тіліні грамматикалы рылысы бірдей дегейде болмауы ммкін. Ол бірнеше себептерге байланысты болады:

1. Баланы жалпы психологиялы задылытарыны дамуына байланысты (Нерв жйесіне байланысты, аыл-ой, есі, ынтасы т.б.)

2. Сздік орыны млшеріне байланысты.

3. Баланы сйлеу аппаратыны жадайына байланысты.

4. Мегерген грамматикалы категорияларды ауыр жеілдігіне байланысты.

5. Бала айналасыны (ата-ана, трбиеші, аа трбиеші, мегеруші т.б.) сздеріні грамматикалы жадайына байланысты.

6. Бала тілін дамытуа педагогикалы басшылыты роліне байланысты.

Яни балабашадаы тіл дамыту жмысыны жргізілуіне байланысты. Зерттеушілерді пікірі бойынша мектеп жасына дейінгі балалар тіліні з бетімен білуіне, яни белгілі бір таырыпта немесе картинаны тсіндіріп беруіне ммкіндік жасау ажет. Еіншіден баланы активті сздік орына сондытан, сол себепті, йткені т.б. тілдік ралдарды енгізу арылы балаларды рмалас сйлем растырып айтуа йрету керек.

Студенттерге берілетін тапсырма:

1. Сзді грамматикалы рылысын мегертуді мазмны мен міндеттері.

2. Бір топтаы балалар тіліні грамматикалы рылысыны бір дегейде болмау себептері.

ІІ. Студенттер мен оытушыны бірлесіп атаратын жмыстары:

· Тапсырма сратары бойынша студенттерді жауаптары тыдалып, толытырылады.

· Бала тіліні грамматикалы рылысын алыптастыруда трбиеші андай мселелерге кіл блуге тиіс:

·

·

·