Сз табы бойынша жргізілетін жаттыулар.
1. Мтіннен керекті сздерді тапызу.
2. Керекті сздерді осып, здіктерінен сйлемдер немесе гіме растыру.
3. Сздерді маынасын тсініп, сйлемдегі ызметін байату.
4. Сздерді лексикалы, грамматикалы жаынан болсын алай згеретінін не арылы згеретінін аарту.
5. Маына немесе тла жаымен андай састы, айырмашылы барын салыстыру арылы анытау.
6. сас сздерді топтату.
7. Байаан былыстары жнінде жеке-жеке орытындылар шыару сияты жмыстарды амтиды.
Синтаксистік жаттыуа мтіндегі ойылан тыныс белгілерді талдау, ойылмаан белгілерін ою, здері арастыран сйлемдермен, мтіндегі ажетті тыныс белгілерін ойып тсіндіру.
Балаларды алан білімін бекіту масатында жргізілетінжаттыулара жалпы мынандай талаптар ойылады:
· Белгілі бір жаттыуларды орындау шін балаларды сол жаттыуларды орындарлы білімі болуы шарт.
· Балалар жаттыуларды не шін орындайтынына оны андай пайдасы барлыына тсінсе ана оны саналы орындайды. Жаттыуларды тсініп орындаанда ана белгілі бір дады алыптасады.
· Жаттыу балаларды ызыуын, ынтасын, ыыласын арттыруа тиіс. Ол шін жаттыу трлендіріп берілуі шарт. йткені бір сарында жаттыу, балаларды зейінін, абылдауын, белсенділігін нашарлатады.
· Жаттыулар кездейсо болмай,белгілі бір жйемен орындалып отырылуы шарт.
· Жаттыу жмыстары тек жуыта ана тілген материалдара негізделмей брын тілген кейбір материалды да амтуы керек.
· Бір жаттыу за уаыта созылмауы тиіс. сіресе балаларды жасы нерлым кіші болан сайын, жаттыуларда ыса уаыта млшерленеді де, немі жиі-жиі айталауа негізделген.
· Шыармашылы жаттыулар кбірек болуы ажет.
· р жаттыу бала ебегіні нтижесін крсетіп отыруа тиіс.
· Жаттыулар бала ойыны сер етуі жаынан аналитикалы-синтетикалы боланы жн.
Яни грамматикалы талдау сздер, сз тіркестері, сйлемдер мен мтіндерді растыру, салыстыру арылы састы пен ерекшелітерді табу, топтау. з пікірлерін длелдей алып, білгенінен жалпы орытынды шыара білу т.б. Жаттыу жмыстарыны барысында балалар рбір сз табыны асиетін, ерекшеліктерін саналы тсінеді, септік, кптік, жіктік, туелдік жалауларын мегереді, оларды сйлегенде дрыс, орынды олдана алады.
Студенттерге берілетін тапсырма:
· Грамматикалы жаттыуларды трлері.
· Фонетикалы жаттыулар, оларды ерекшеліктері.
· Морфологиялы жаттыулар, оларды ерекшеліктері.
· Синиаксистік жаттыулар, оларды ерекшеліктері.
ІІ. Студенттерді оытушымен бірлесіп атаратын жмыстары. Сра — тапсырмаларды талдау, студенттер жауабын бекіту.
2. Балаларды білімін бекіту масатында жргізілетін жаттыулара ойылатын талаптар
ІІІ. Студенттерді зіндік тапсырмалары
1. Сз табы бойынша жргізілетін жаттыуларды талдау.
2. Фонетикалы, синтаксистік, морфологиялы жаттыулар жазып, талдау.
Пайдаланылан дебиеттер:
1.Б.Баймратова. Мектеп жасына дейінгі балаларды тілін дамыту методикасы-Алматы: «Рауан»1991
2..Дкенбаева. Мектеп жасына дейінгі балаларды ойын арылы адамгершілікке трбиелеу.-Алматы,1992.
3.Баймратова Б. Мектеп жасына дейінгі балаларды сйлеуге йрету. – Алматы: Мектеп, 1991. – 95 б.
4.Нрмухаметова Р.. Мектеп жасына дейінгі балалара аза фольклоры арылы эстетикалы трбие беру: пед. ыл. канд... автореф. 13.00.07. – Алматы, 2004. – 23 б.
5.Баймратова Б. Тіл дамыту дістері. – Алматы: Мектеп, 1991. – 80 б.
6.Бтібаева С.. азастанда аза балабашаларыны алыптасуы мен дамуы (1946-2001): пед. ыл. канд... дис. 13.00.01. – Алматы, 2004. – 144 б.
7.Метербаева К.М. оршаан дниемен таныстыру арылы балаларды байланыстырып сйлеуін алыптастыру (5-7 жас): пед. ыл. канд... дис. 13.00.02. – Алматы, 2005. – 150 б.
Дріс №21
Таырып:Сзді дыбысты мдениетін трбиелеу дістемесі
Масаты: Студенттерге сзді дыбысты мдениетін алыптастыруды мазмнын мегерту.
Жоспар
1. Сзді дыбысты мдениеті туралы ым.
2. Дауысты дыбыстар мен дауыссыз дыбыстарды айырмашылытары.
Тіл мдениеті дегеніміз — тілдік тсілдерді ширау, жетілу дрежесі, яни, сйлеген кездегі сауаттылы, фонетикалы, орфографиялы, орфоэпиялы, морфологиялы задылытар мен нормаларды, стилдік былыстарды ыпты, дрыс олдану деген сз.
Жалпы аланда тіл мдениеті негізінен сз мдениеті, сздерді орынды олдану деген ымды білдіреді. йткені тіл мдениетіні де зерттейтін объектісі сз, сзді дрыс жазылуы, дрыс олданылуы. Сол арылы ойды айын, серлі жетуі. Дыбыстау мдениеті дегеніміз – сйлеу барысында барлы тілдік ралдарды (дыбыстарды дрыс айту, мнерлеп сйлеу тсілдерін есту абілеттерін жетілдіру, дрыс тыныс алу) орынды пайдалана білу. Дыбыстау мдениеті балаларда сби шаынан бастап бірте-бірте алыптасады. Баланы дыбыстарды, буындарды жеке сздерді айтып йренуі оны сйлеу аппаратыны жетілуімен атар жреді, біра барлы топтаы балаларда дыбыстарды дрыс айту процесі бірден алыптаспайды. Сондытан да жеке дыбыстарды айтудаы ателіктер жиі кездеседі. Бала тіліні дыбысты мдениетін дрыс алыптастыру шін трбиеші алдымен тіліміздегі дыбыстарды жасалуыны ерекшеліктерін зі жасы білуі ажет. Мысалы, тіліміздегі дауысты дыбыстарды дауыссыздардан тмендегідей айырмашылытары бар:
1.Дыбыстау мшелеріні ызметіне байланысты. Дауысты дыбыстарды айтанда дыбыстау мшелері жан-жаты имыла келеді.
2. Дауыстыларды айтанда ауа кедергісіз еркін шыады, ал дауыссыз дыбысты айтанда дыбыстау мшелеріні бірінен алайда бір тосауыл болады.
3.Дауысты дыбыстар буын райды, дауыссыздар буын жасай алмайды.
Дауысты дыбыстар жаун – жіішке, ашы-ыса, еріндік-езулік боп алты трге блінеді: Мысалы, А – ашы, жуан, езулік дыбыс.
– жіішке, ыса, еріндік, дауысты дыбыс
І – жіішке, ыса, езулік дауысты дыбыс.
Дауыссыз дыбыстар ата, я,нді болып блінеді.
Д, Т – тілді шыны стігі алдыы крек тісіні дыбыстары ішкі жаына ны тиіп, содан со кілт ашылуынан пайда болады.
Айырмасы: Т – ата, Д – я.
Ш, Ж – тіл алды тадайа жуытауы арылы пайда болады.
Ш – ата, Ж – я.
Н – тілді шыны ызыл иекке тиюі арылы жасалады. Ауа мрын арылы шыады . Мрын жолды нді дауыссыз дыбыс.
М – екі ерінні бір- біріне ны тиюі арылы жасалады. Мрын жолды нді дауыссыз дыбыс. Ауа мрын арылы шыады.
Б, П – екі ерінні бір- біріне ны тиюі арылы жасалынады.
П – ата, Б – я дауыссыз дыбыс.
– кмейден шыатын дауыссыз дыбыс. Ауа бгетсіз арынмен шыады.
– тіл арты тадайа жуытауы,ны тиюі арылы жасалынады. Бл кезде кішкене тіл тмен тседі де, ауа мрын арылы шыады. Мрын жолды нді дауыссыз дыбыс.
– тілді арты шені тадайды арты жаына жуытауы арылы жасалады.
Студенттерге берілетін тапсырма:
· Дыбыстау мдениеті деген не ?
· Дауысты дыбыстарды трлері, оларды ерекшеліктері
· Дауыссыз дыбыстарды трлері, оларды ерекшеліктері