Сауат ашу жмысыны кезедері.
Масаты:Сауат ашуды кезедері мен дістері туралы мегерту. р кезе бойынша дістерді басшылыа ала отырып, технологиялы карта руа йрету, оларды ерекшеліктерін анытау.
Жоспар
1. Сауат ашуды дістері.
2. Сауат ашуды кезедері.
а) ліппеге дейінгі дайынды;
) ліппе;
б) ліппеден кейінгі ;
3. Сауат ашудан йымдастырылан оу іс-рекетіне ойылатын талаптар.
Балабашадаы сауат ашу жмысында буына бліп оыту тсілі, жеке сздерді оыту тсілі, ріптерді теріп оыту тсілі жне дыбысты талдау, жинатау дісі олданылды. азіргі кезеде осы діс-тсілдерді ішінен талдау-жинатау дісі балаларды сауатын ашуда тиімді діс екендігін байатты. Бл дісті негізі талдаудан жне жинатаудан трады. Талдау кезедерінде балалар сйлемдерді жеке сздерге, сздерді буындара, буындарды дыбыстара талдап йренеді. Ал жинатау дісі бан керісінше жеке дыбыстардан буындар, буындардан сздер, сздерден сйлемдер растырылады. Кейде бл дісті аналитикалы, синтетикалы діс деп атайды.
Сауат ашу кезеі негізінен 3 /ш/ кезеге блінеді:
1. Дайынды кезе. Балаларды тілін дамытуа байланысты зерттеу жргізген Саира Рахметова осы кезеде тмендегідей жмыстара кіл блу керектігін айтан.
· балаларды сздік орын анытау;
— балалара сйлемдер ратып, з ойларын айтып беруге дадыландыру;
— балаларды сйлеу мнеріне кіл аудару, оларды тіл кемістігін тзету;
· трбиешіні жне жолдастарыны сзін тыдай білуге дадыландыру;
2. ліппе кезеі. Бл кезеде дыбыс пен ріпті таныстыру, йрету дауысты дыбыстардан басталады. йткені дауысты дыбыстар созып айтуа келеді. Мысалы: ліппені алашы трт сабаында балалар А, О сияты жуан, ашы дауыстылармен танысады. Сондай-а дауыссыз “Л” дыбысын, бірде дауысты бірде дауыссыз “У” дыбысын, ыса “Й” дыбысын оып танысады.
Сйтіп ріп йрету кезедеріні алашы он сабатарында балалар сз ішінен бліп алуа жеіл дыбыстарды мегереді. Егер балалар сзді буын жігімен ои білуге тселсе, оларды сйлемдерді растыруы да жеіл болады. ліппе кезедерідегі иынды келтіретін жмыс балалара жіішке буынды сздерді йрету. йткені жіішке дауыстылар здеріні асындаы баса дыбыстарды жіішкертіп жібереді. Сондытан жіішке буынды сздерді буындара брыннан таныс жуан буынды сздермен салыстырып оыту керек. Мысалы, бір буынды сздер р-ор, сан-сн, тор-тр т.б.
3. ліппеден кейінгі кезен. Бл кезеде балаларды оу, жазу дадылары жетіле тседі жне балалара айтылатын кркем мтіндер тек ана сауат ашу масатын кздемейді, сонымен бірге трбиелік те масата оылады жне бл кезеде оылатын шыармалар жанр жаынан трліше болып келеді. Яни ледер, ертегілер, гіме, жмбатар. Бл кезедегі оу сабатарында йретілгелі отыран жаа дыбыстардан басталатын немесе аяталатын немесе сол дыбыс ортасында келген сзі бар сйлемдерді бліп алып, оан балаларды назарын аудару ажет. Содан со сол дыбыстарды баспа немесе кеспе ріп трі крсетіледі жне сол дыбыса балаларды здері сздер, сйлемдер растыру ажет. Мтіндегі негізгі айтылатын ой аныталып, сол ойды длелдейтін сйлемдер балаларды здеріне таптырылады.
Негізінен сауат ашудан йымдастырылан оу іс-рекетінде тмендегідей талаптар ойылады:
1. йымдастырылан оу іс-рекетіні рылысы, крнекі ралдар балаларды жас ерекшеліктеріне сай болуы ажет. Бл сауат ашу кезеінде олданылатын е басты крнекі рал кеспе ліппе. Осы кеспе ліппеден балалар сол кнгі тілген дыбыстарды тауып, буын, сз, сйлем райды. Сондай-а балалар ріптерді естерінде жасы сатау шін суретті алфавит олданды. Онда рбір ріпті табасы жне сол ріптен басталатын затты суреті бейнеленеді. ызыл, кк тсті ттбрыштар дайындалып, ызылмен дауысты дыбыс, кк тспенен дауыссыз дыбыс белгіленеді. Сондай-а сауат ашу кезедерінде дидактикалы материалдарда кеінен олданылады. Ондай материалдар сзді дыбысты рамын талдауа арналан топтамалар немесе са лестірмелі заттар бейнеленген суреттер болып келуі ммкін. Бл дидактикалы материалдар тілген дыбыстарды айталау кезінде немесе балалар тсінігіне ауыр дыбыстарды туде логикалы жаттыулар ткізгенде жне балаларды жеке ерекшеліктерінеарай тексерулер бергенде пайдалануа болады.
2. Сауат ашудан йымдастырылан оу іс-рекеті жйелі, бірізді, жеілден ауыра арай дамуы ажет. Сондай-а сауат ашу кезінде балалар тек ана тіліміздегі дыбыстардан тауып оймайды, сздік орларын байытып, байланыстырып сйлеу дадыларын кеейтеді. йткені сауат ашу жмысы сйлем растырып айтуымен тыыз бірлікте жргізіледі.
3. Балаларды оу, жазу дадылары, икемділіктері алыптасады. Алашы да сауат ашу кезедеріне балалар дыбыстарды саусапен ауада жазып йренеді.
4. Сауат ашудан йымдастырылан оу іс-рекетіні трбиелік мні болуы ажет. Сауат ашуа байланысты айтылатын мысалдар арылы балалар жыл мезгілдеріні ерекшеліктері туралы, лкендер ебегі туралы тсініктерін, ымдарын одан рі кеейтеді. Сондай-а оам мірімен танысып кеейтеді. Салт-дстр трлі мерекелерді не шін аталып тетінін туан жері,елі, оны зіндік ерекшеліктері туралы малматтар алады. Кішіпейілділік, мейірімділік, адамдардан арапайымдылы секілді асиеттерді йреніп,кшеде жру тртібі, жол ережесімен танысады.
Студенттерге берілетін тапсырмалар:
1. Сауат ашуды дістері.
2. Дайынды, ліппе, ліппеден кейінгі кезедер.
3. йымдастырылан оу іс-рекетіне ойылатын талаптар.
II Студенттер мен оытушыны бірлесіп атаратын жмыстары:
1. Тапсырма бойынша сратарды талылап, пікір алысу.
2)
3)
4) йымдастырылан оу іс-рекетіне ойылатын талаптарды ата.
ІІІ. Студенттерді зіндік жмыстары.Технологиялы карта ру, ткізу, талдау.
Пайдаланылан дебиеттер:
1.Б.Баймратова. Мектеп жасына дейінгі балаларды тілін дамыту методикасы-Алматы: «Рауан»1991
2..Дкенбаева. Мектеп жасына дейінгі балаларды ойын арылы адамгершілікке трбиелеу.-Алматы,1992.
3.Баймратова Б. Мектеп жасына дейінгі балаларды сйлеуге йрету. – Алматы: Мектеп, 1991. – 95 б.
4.Нрмухаметова Р.. Мектеп жасына дейінгі балалара аза фольклоры арылы эстетикалы трбие беру: пед. ыл. канд... автореф. 13.00.07. – Алматы, 2004. – 23 б.
5.Баймратова Б. Тіл дамыту дістері. – Алматы: Мектеп, 1991. – 80 б.
6.Бтібаева С.. азастанда аза балабашаларыны алыптасуы мен дамуы (1946-2001): пед. ыл. канд... дис. 13.00.01. – Алматы, 2004. – 144 б.
7.Метербаева К.М. оршаан дниемен таныстыру арылы балаларды байланыстырып сйлеуін алыптастыру (5-7 жас): пед. ыл. канд... дис. 13.00.02. – Алматы, 2005. – 150 б.
Дріс №27
Таырып: Мектепке дейінгі йымдарда тіл дамыту жмысын жоспарлау
жне есепке алу
Масаты:Студенттерге тіл дамыту жмыстарын жоспарлау мен есепке алуды масатын тсіндіру. Жоспар трлерін, принциптерін мегерту. Жоспарлауды принциптерін басшылыа ала отырып жоспар руа йрету.
Жоспар
1. Балабашада тіл дамыту жмысын жоспарлау мен есепке алуды мні.
2. Жоспар трлері.
3. Жоспарлауды принциптері
4. Балалармен жргізілген жеке жмыстар.
Мазмны:1. Шолу дріс. Жоспар трбиеші ебегіні дрыс масата сай йымдастыруына тіл дамытудан іске шалаайлыты болмауына жадай жасайды. Сонымен атар жоспарда тіл дамытуды мазмны, дістері, ткізілетін мерзімі крсетіледі. Сондытан жоспар трбиешіге з тобында жргізілген жмыстар бойынша алдын-ала дайындалуа ммкіндік береді. Балабашада жоспарлауды бірнеше трлері бар: бір жыла арналып жасалатын — жылды жоспар. Жылды жоспарда тіл дамыту сабатарыны негізгі міндеттері крсетіледі. Бл жоспарды 1-ші нсасы кімшілікті, ксіпода йымдарыны, барлы жым ызметкерлеріні атысуы арылы жне соларды сыныс тілектері ауданды, алалы оу бліміні кезектегі талаптары ескертіліп жасалады. Осы жасалан жылды жоспарды трбиеші зіне ажетті бліктерді кшіріп алып, дістемелік шаралар дайындайды. Яни тіл дамытыу сабатарында андай крнекі ралдарды жне діс-тсілдерді бейнелейді.
Жоспарды келесі трі – екі апта брын таныстырылатын календарлы жоспар. Календарлы жоспарда топта кні бойы істелетін жмыстар крсетіледі.
Перспективалы жоспар – трбиешілер здері дайарлайды. Бл жоспарды жасаудын міндеттілігі жо, біра трбиешіге пайдалы.:
1. тіл дамыту жмысынын мазмнына байланысты бір айда немесе бір тосанда андай сздерді, андай грамматикалы формаларды балалара йрету керектігі крсетіледі.
2. перспективалы жоспарда тіл дамытудан бадарламалы талапты шаралары крсетіледі. Мыалы: ересек тобында йымдастырылан оу іс-рекетінен тыс кезде андай дидактикалы ойындарды пайдалануа болатындыгы жазылады. Осы жоспарлармен атар кнделікті йымдастырылан оу іс-рекетіні конспектілері жасалады. Барлы топтарда жасалатын календарлы жоспара бірдей талап ойылады. Тек ана оларды айырмашылыы бадарламалы материалдара кететін уаыта байланысты жне оыту дістеріне байланысты. Сонымен, бірге трбиеші календарлы жоспар жасаанда екі апта ткізілетін йымдастырылан оу іс-рекетіні жйелілігіне кіл бледі. Сонымен атар жыл басында жеілдеу, балаларды ызытыратындай материалды алу керек. Сондытан кейбір атаулы кндер, жыл мезгілдері ескерілуі ажет. Балаларды ткен сабатарында игерген икемділіктері мен дадылары ткен сабатарды нтижесіне кіл блінеді. Сондай-а бл жоспарда балаларды сйлеу белсенділігін арттырып, сздік орын дамытатын, байланыстырып сйлеуге йрететін таырыптар алуы ажет. Жоспарлау кезінде айталау жмыстарына да кіл блінеді. сіресе балаларды н рекін алыптастыратын, балалар айтан кезде иналатын сздер, сз тіркестеріне айтадан оралып, йымдастырылан оу іс-рекетінен тыс кезде сол сз тлаларымен жмыс жасау ажет. Сондытан трбиеші андай таырыпты ай кезде, андай масатта айталау керектігін жоспарда крсетуі тиіс. Тіл дамытудан йымдастырылан оу іс-рекетінде тек ана тілдік элементтер ана емес, трбиелік жаына да кіл блінеді. Яни балаларды кргендерін талдай білуге, жинатап орытынды жасай білуге, байаыштыа йрететін материалдарды іріктей білу ажет. Балабашада кбінесе календарлы жоспар жасаан кезде тмендегідей ателіктерге жол беріледі:
детте бадарламалы материалды бір блігі мыт алады, немесе жйелілік саталмайды. Е басты ателік: Сабатара берілген уаытты толы пайдаланбау. гіме немесе ертегіні жоспарлаан кезде ойылатын сратар, балалара тсіндірілетін жаа сздер, шыармалар. Сол шыарманы мазмнына байланысты пайдаланатын дидактикалы ойындар немесе тапатар, маал-мтелдер, жмбатар трбиеші жоспарында наты крсетілмейді де, трбиеші оу іс-рекетін уаытынан брын аятайды.
Барлы топта е кем дегенде аптасына бір рет баылау жмысы жоспарланады баылау жмысыны таырыптары мазмнына арай згеріп отырады. Мысалы, бірінші аптада рылыс обьектісін баылау, екінші аптада табиат быластарын баылау, шінші аптада адамдар ебегін баылау, тртінші аптада жыл мезгілдеріне байланысты болатын згерістерді баылау. Осы аталан жоспарларды айсысын болсын жасаанда тмендегі принциптерді ескеру керек:
1. Жоспарды негізі балабашадаы білім беру жне трбиелеу бадарламасы болып табылады.
2. Тіл дамыту жмысы оу-трбие процесіні барлы блімдерімен тыыз байланыста жргізіледі.
3. Тіл дамыту жмыстарыны дістері мен мазмны балаларды жас ерекшеліктеріне сай болуы керек.
4. діс-тсілдерді, таырып мазмнын, бірте-бірте крделендіру ажет жне айталау жмысы жйелі трде жргізілуі керек.
5. Тіл дамытудан йымдастырылан оу іс-рекетіні бірізділігі саталуы тиіс.
6. Жоспар жасаанда балабашаны жадайы есепке алынады.
Балаларды тілін дамытуа арналан жмыстар йымдастырылан оу іс-рекетінен тыс кезде де жаласын табуы тиіс. Ертегілік балабашаа балаларды абылдап аланнан бастап,ертегілік, серуен, кнні екінші жартысында ойын, ебек трлері негізінде балаларды сздік орын дамытуа, байланыстырып сйлеуін жетілдіруге арналан кркем мтіндер немесе дидактикалы ойындар, сздік жаттыулар йымдастыру ажет. Ал, кнні екінші жартысында істелінетін жмыстар календарлы жоспарда кресетіледі. Календарлы жоспар балабашаны дістемелік бірлестік отырысында бекітіліп, талыланады. Дрыс йымдастырылан педагогикалы процесс есепке алуды ажет етеді. Алдымен р трбиеші з жмысына талдау жасауы керек. Балабашадаы есепке алуды басты формасы трбиешіні кнделік толтырып отыруды. Жыл басында трбиеші з тобындаы балаларды тілінде андай кемшіліктер бар екенін баылап байауы ажет. Содан со тіл дамыту оу іс-рекеттерінде тілген материалдарды топтаы балалар алай мегерді, егер балалар арасында мегере алмаандар болса не себепті, бала тіліні грамматикалы рылысы, дыбысты жаы талапа сай ма деген мселелерді кнделіктерінде крсетіліп отырылуы керек. Осы зіні байаан кемшіліктері бойынша жеке балалармен жмыс жргізеді
Дріс №28