Бу жне суысытушы азанды ондырыларды жіктелуі, жалпы сипаттамасы, схемалары, негізгі элементтері, жмыс істеу принциптері
азанды ондыры - азанны жне осымша жабдытарды осындысы. Бу жне ысты су ндіруге ажетті механизмдерден осымша рылылардан жне азанды агрегатты барлы жиынтыынан тратынды азанды ондыры деп аталады. азанды ондырылар бу жне су ыздырыш болып блінеді. азан агрегаттары – белгілі бір ысымда, температурада жне млшерде D (Р, МПа, t, 0C, D, Т/са) бу жне ысты суларды алуа арналан энергетикалы рылы. азан агрегаттары жылу німділігі жне бу німділігіне арай кіші, орта жне лкен азанды ондырылар деп бірнеше топтара блінеді. Су ысытатын азандардаы суды ысымы 1,6...2,5 МПа, ал температурасы – 150...260 0С. Кіші бу ндіргіш азан агрегаттарындаы бу ысымы 0,9...1,4МПа, ал орта бу ндіргіш азан агрегеттарында 4,0МПа дейін, ал е лкен бу ндіргіштерде 14МПа дейін, ал су айналысы табии жне бу мен су оспасы бар агрегаттарда ысым 25,5МПа дейін болады. азанды ондырыларыны осымша жабдытарына мыналар жатады: отын дайындайтын рылы, отын беру, атты отындарды жаанда олданылатын кл стаыш жне кл ттыш жйелер, сумен амтамасы ететін ондырылар,рлегіш желдеткіштер,ттін тартыш ондырылар,жылуды баылаушы приборлар жне автоматты трде басаратын ондырылар. Бу жне су ысытатын азандарда, жоары ысыммен жне температурамен жмыс істейтін бу жне ысты су бырларында жне ыдыстарда ауіпсіздік сатау керек. Осыан орай нерксіптік жне тау-кен орындарындаы азанды ондырыларды жмыстарын баылау мемлекеттік адаалауда болады. Осыан сйкес комитетті “мемлекеттік алалы техникалы адаалау” дейді.
66. ТАРЫЛАН СОПЛО АРЫЛЫ ТКЕНДЕГІ ИДЕАЛ ГАЗДЫ АЫСЫНЫ ЖЫЛДАМДЫЫ МЕН МАССАЛЫ ШЫЫНЫ.Соплодан шыан жердегі газ аыныны жылдамдыы мен шыынын есептеу, оны клдене имасыны ауданын табу, рі оны пішінін дрыс тадау соплоны есептеулерді негізгі болып табылады. Адиабаталы аында (dq=0) (1.6.2) тедеуі, мынандай крініске ие болады.22 - 21/2=h1-h2=lтех. (1.6.10).(1.5.11) тендігінен шамша аып шыу жылдамдыы былай табылады 2= 
.(1.6.11).Кп жадайларда аынны бастапы жылдамдыы 1 е соы жылдамдытан те-мте аз, сондытан шін іс жзінде есептеулерде оны кп олданбайды демек ( 1~0),яни 2= 
= 
, (1.6.12). Идеал газды адиабата процесіндегі толы берілген жмыс мына формуламен аныталады.lтех= 
, (1.6.13),олай болса 2= 
, (1.6.14). Сопло арылы тетін газды массалы шыыны m (кг/с) былай аныталады.m= 
, (1.6.15), мндаы f2 –соплоны шыа берістегі имасыны ауданы. Адиабатты процестегі идиальды газды аыны 2=1(Р1/Р2) 
. Жоарыда крсетілгендерді ескере отырып, арнадан шыатын жердегі имаа байланысты идеалды газды соы массалы шыыны.m=f2 
, (1.5.16).Газ аыныны параметрлері (w2, m), дыбысты таралу жылдамдыына те болады жне оларды сынды параметрлер деп атайды (сын, mmax).а= 
= wсын
67.ИДЕАЛ ГАЗДЫ АЫСЫНДАЫ СЫНДЫ (КРИТИКАЛЫ) ЖЫЛДАМДЫ ЖНЕ МАКСИМАЛДЫ МАССАЛЫ ШЫЫН.Наты жадайларда аын мен арна абырасыны арасындаы йкелесісті ескеру керек. Сондытан газды наты жылдамдыы барлы уаытта теориялы жылдамдытан аз болады, бл азаюды ескеру шін жылдамды коэффициенті олданылады 
.
Жылдамды коэффициенті цжыл деп – газды наты жылдамдыыны Wн теориялы жылдамдыа Wт атнасын айтады.цжыл= 
немесе wн= цжылwтазіргізамандасоплолардынжылдамдыкоэффициентімынадайшектерде 
жыл =0,95…0,98
1.20-суретте будытуратынатыадиабаттылаю процесі h-Sдиаграммадаклденесызышасызыпен 1-2’, алтеориялылаю процесі тік сызыпен 1-2 бейнеленген. 
Егераынжылдамдыысынатыжылдамдытантменболса, ондамынаформуламенесептейді. 2=44,72 
, (1.6.18мндаы h1жнеh/2-ді мнін су буыныкестесіненнемесеh, S – диаграммасынананытаймыз. Р1менt1сызытарыныиылысунктесіh1-ді анытайды, алнкте 1 арылытетін тік сызытыизобармен Р2иылысунуктесі 2 h2-ні анытайды.Натыгаздарнемесебулараындарыныимасынкенеткішірейткендеысымытмендейтетінбылысы – дроссельдеудепатайды.Газжнебутетінжердіималарынкішірейтетінкезкелгеншмек, вентиль, таыры, клапан т.б. дроссельдеуарылыысымдыазайтады. Мысалы, бутурбинасындатурбинаажететінжердебудыдроссельдеуарылыоныуатынреттейді. Осысиятыпроцессіштенжануозалтыштарында, карбюратордаыдроссель (кедергіш) жапышыарылыоныуаттылыыреттеліпотырады.Дроссельдеубылысыныісжзіндегіажеттілігі, олаыннытемпературасынзгертеді, бндайпроцесскптегентоазатышондырыларда, жылуменжнебугазбенамтамасызетужйелердебседеткішклапандарындаолданылады.Натыгаздардыдроссельдеудемынашарторындалуытиісh2-h1=Cр(T2-T1), бнызіжмыстыденетемпературасыныдиаграммаадейінжнеоданкейіндетратыланкрсетеді, демек температура згермейді, солсебептенU1=U2жнеh1V1=h2V2.1852 ж. натыгаздардыдроссельдеуде, температура тратыалмайтынын, бірдекбейіпнемесебірдеазайатынын Т1><Т2, Джоуль–Томсон тжірибесікрсетті.Дроссельдеупроцестендегінаты газ температурасыныысымнызгеруінеатнасын Джоуль-Томсон серідепатайды.
h>0Дроссель процесіні е маыздытуындысипаттамасы h=ahдифференциалдыдроссель, – мндаыh=idemнемесеdh=0. h- дроссельдеудеысымжне газ температурасыныжылдамзгеруінкрсетеді.Кезкелгензатты h–мнінтермодинамиканыбіріншіжнеекіншізаынытендеуменанытауаболады.( 
)h 
(1.6.19)Егер Т ( 
)р - V>0 болса, ондажмыстыдененітемпературасыдроссельдеукезіндеазаяды (dT<0), соныесебінен газ салындатыладыжне Джоуль-Томсон сері о болады. Блкезде Т1<Тинв. Егер Т( )р- V<0 болса, ондажмыстыдененітемпературасыкбейеді (dT>0) жне Джоуль-Томсон терісболадысонынтижесінде газ ыздырылады. Блкезде Т1>Тинв. Егер( )р- V =0 ,болса температура згермейді (dT=0).Джоуль-Томсонсерінібелгісі 
алмасатын температура инверсиятемпературасыдепаталадыТинв. (1.6.19) тедеуденdT=0 боланда, кезкелгензаттыинверсиятемпературасымынаантеТинв=V 
(1.6.20)
68.ГАЗДАРДЫ ЖНЕ БУЛАРДЫ ДРОССЕЛЬДЕУДЕГІ ДЖОУЛЬ-ТОМСОН СЕРІ. Егер Т ( 
)р - V>0 болса, ондажмыстыдененітемпературасыдроссельдеукезіндеазаяды (dT<0), соныесебінен газ салындатыладыжне Джоуль-Томсон сері о болады. Блкезде Т1<Тинв. Егер Т( )р- V<0 болса, ондажмыстыдененітемпературасыкбейеді (dT>0) жне Джоуль-Томсон терісболадысонынтижесінде газ ыздырылады. Блкезде Т1>Тинв.
Егер( )р- V =0 ,болса температура згермейді (dT=0). Джоуль-Томсон серінібелгісі алмасатын температура инверсиятемпературасыдепаталадыТинв. (1.6.19) тедеуденdT=0 боланда, кезкелгензаттыинверсиятемпературасымынаанте. Тинв=V