Таырыбы: Жамбыл облысыны ерекше орауа алынан нысандары

1. Жамбыл облысы аймаындаы орытар.

Тариха кз жіберсек, Тараз аласыны ркендеуіне себепші болан – лы Жібек жолы. Ол ытайдан Орта жне Алдыы Азия арылы Жерорта теізіні Шыыс жаалаулары мен Батыс елдеріне шыан.лы Жібек жолыны бойында керуен – сарайлар жне алалар салынан. Соларды ішінде зіні лкен орны бар Тараз аласы.

Облыс аумаында орытар мен орыты айматар орналасан: Асу-Жабаылы орыы мен аратау орыы. Жуалы ауданында-Берікара, Мойынм ауданында – Андасай мен Жусандала, Сарысуда – Асай орыты айматары жне ордай ауданында араоыз ботаникалы орышасы.

Жамбыл облысы территориясында республикалы маызы бар табии мемлекеттік орышалар тізіміне азастан Республикасы кіметіні 2001 жылы 27-ші маусымдаы № 877 шешімімен 3 табии орыша алынды:

1. Андасай мемлекеттік табии-зоологиялы орышасы;

2. «Берікара шаталы» мемлекеттік кешенді табии орышасы;

3. «араоыз шаталы» мемлекеттік табии-ботаникалы орышасы.

Бларды жалпы ауданы – 1 020 570 га.

1. Андасай мемлекеттік табии-зоологиялы орышасы – республикалы дегейде маызы зор. Оны жалпы ауданы 1 млн. га жне бл орыша Жамбыл облысыны Мойынм ауданында орналасан. Негізінен бл орыша жабайы адарды санын сатау жне кбейту масатында рылып, ызыл кітапа енген арар, жейран, дрофтар жне 1987 жылдан бері ланды орауа алды. 1987 жылы – 53 лан, ал 1990 жылы – 64 лан келінді. Сонымен барлыы – 117 лан орышаа кіргізілді. Андасай мемлекеттік табии орышасы Мойынм Мемлекеттік мекемесіні Орман жне жануарлар дниесін орау басармасыны арауына алынан.орыша штаты (тиісті ызмет орны, ебек аысы крсетіліп берілген бір мекемені ызметкерлеріні саны) 10 адамнан трады: орыша мегерушісі, аа орышы жне 8 жай орышылар. Тек 5 орышылар ана орышылара арналан кордондарда мекен етеді, ал аландары орышаны отстік шекарасындаы здеріні жеке йлерінде трады. орыша мегерушісі мен аа орышы Мойынм ауылында трады.Жалпы ебек аы оры 756 мы тегені райды.2002 жылы жабайы адарды есепке алу жмыстарын жзеге асыру шін 16,3 мы теге аржы блінді. орау жмыстарыны жотыынан орышаа кіргізілген ландар біртіндеп азайып барады. 1998 жылы – 198 лан болса, ол 2002 жылы 56 лана азайып кеткен.

2. араоыз ботаникалы орышасы-республикалы маызы бар, ол 1971 жылы 7-ші желтосанда аза ССР-ні Министрлер Кеесіні №672 шешімімен йымдастырылан. Бл орыша Жамбыл облысыны территориялы Орман жне биоресурстар басармасыны орман жне жануарлар дниесін орау жніндегі араоыз мемлекеттік мекемесіні арауына алынан. Орналасан жері – Жамбыл облысы ордай ауданы Масанчи ауылы.орышаны жалпы ауданы – 3070 га. Бл орыша мемлекеттік орман оры жерлерінде орналасан. Тау бктерлері блігінде Іле Алатауыны батыс сілемдері жне араоыз зен аарлары – табиатты айталанбас бірден-бір объектісі болып отыр. Мнда ааш кесуге (тек санитарлы жадайда), мал жаюа жне шп оруа тыйым салынан.Ботаникалы табии орышада бореальды алды сімдіктер саталан. Сонымен атар,азастанны ызыл кітабына енген жойылу аупі тніп тран сімдіктерді 10 трі бар.орыша задастырылмаан. орау шараларын жзеге асыру шін араоыз Орман жне жануарлар дниесін мемлекеттік мекемесі 2 орманшы - орышыны бекіткен. 2 кордон бар. орышаны пайдалану трлері:

- ылыми;

- мдени – аарту жне туризм;

- шектеулі – шаруашылы;

3. Берікара кешенді орышасы – 1971 жылы 7-ші желтосанда аза ССР Министрлер Кеесіні № 672 шешімімен рылып,2001 жылы 27 маусымда азастан Республикасы кіметіні № 877 шешімімен айта бекітілді. Табии орыша Жамбыл облысы Жуалы ауданында Ленин-жол елді мекені мен Билікл кліні отстігінде, арабастау елді мекенінен отстік – батыста, ал рама елді мекенінен солтстікте орналасан. Мемлекеттік орман оры территориясында аратау тау жотасыны Берікара шаталында аталан орыша орналасан. Жалпы ауданы 17500 га. Берікара кешенді орышасы Жамбыл облысты территориялы Орман жне биоресурстар басармасыны орман жне жануарлар дниесін орау жніндегі Жамбыл мемлекеттік мекемесіні арауына алынан. Сонымен бірге, мнда ызыл кітапа енген сімдіктерді 51 трі сіріледі. орыша территориясында жануарларды біратар трлері мекендейді:шыбын-шіркей жейтін брша сімдік (райская мухоловка) – эндемидті тр; ср р (шіл) – жоалып бара жатан тр;дикобраз – эндемидті (шектеулі) тр; арар, абан , елік, тлкі, асыр, оян, ырауыл, р. Пайдалану трлері:

- ылыми масаттарда;

- мдени – аарту жне туризм;

- шектеулі шаруашылы масаттарда.

Облыстаы сырта шыу, келу жне ішкі туризмдерді 2000-2006 жылдардаы згерістерін тмендегі кестелерден круге болады.

Облыс аумаында экскурсиялы-танымды туризмді дамыту баытында жоарыда крсетілген арнайы мемлекеттік орауа алынан мекемелерден баса тамаша табиаты бай айматарды да жатызуа болады. Оларды атарына Т.Рыслов ауданындаы Мапал шаталы мен Шалсу-Талдысу шаталы, Балаш клі, Билікл клі жне т.б. жатызуа болады.

Дебиеттер тізімі

1. Чигаркин А.В. Памятники природы Казакстана. - Алма – Ата: Кайнар, 1980.

2. Байхонов С.С. Табиатым – тадырым. - Алматы: айнар, 1991.

3. Молдабергенов А.Ш. азастанны хайуанаттар дниесі мен сімдіктер лемі жне оларды орау. - Алматы: айнар. 1983.

4.Байабылова А. азастан орытары. - Алматы: Аруна. 2003.

Лекция №12