Арпа даылын жала сіру технологиясы

Кріш ауыспалы егісіндегі ртараптандыру даылдарын жала егіп сіру технологиясын зерттеген .Б. Бкірлы т.б. [23] мліметінше азастанды Арал іріндегі сімдік шаруашылыыны дамуын талдау, оны келешекте су ресурстарыны тапшылыы жадайында жретінін крсетіп отыр. Сондытан ауматы агронерксіп кешеніні даму тырламасы жер жне су ресурстарын пайдалануда ауыртпалыты облыстаы негізгі даыл кріштен баса, бсекелестікке абілетті ртараптандыру даылдарына арай ыыстыру баытында болуы тиіс.

Ал кріш ауыспалы егісінде днді даылдарды ішінде арпа даылыны алатын орны ерекше.Оны жарма ретінде, сыра ндірісінде, спирт ндіруде жне мал азыынды даыл ретінде пайдалануа болады.

Арпаны таза егіс етіп немесе кпжылды сімдіктермен бірге бркеме даыл ретінде де пайдаланады.

Алайда, азастанды Арал ірі жадайында бл даылды жаа дістерді олданып сіру технологияларды осы кезге дейін толы зерттелмеген.

Казіргі тада аумата егілетін а даылдарды кпшілігі кріш егісі жйелерінде сіріліп, инженерлік жйеге келтірілген жерлерді тиімді пайдалануа ммкіндік туызады. Мдени даылдар кріштен кейін негізінен жаппай су жіберу тсілімен суарылады. Бл жадайда минералданан жер асты сулары ктерілуіне байланысты топыра бетінде абырша пайда болып, сімдіктерді ліп алуына келіп соады. Бдан тылу шін олданылатын тиімді дістерді біріне кріш сіруде зерттеліп, тиімділігі длелденген жне азастан мен Орта Азия республикаларында а даылдарды сіруде кеінен зерттелген жала жйектеп егу технологиясын олдануа болады(5, 6).

Сол себепті .Б. Бкірлы т.б. 2009 жылдан бастап арпа, рапс, жне ытай брша ртараптандыру даылдарыны кріш ауыспалы егісінде жала егіп сіру технологиясын зірлеу жне ндіріске енгізу жмыстарымен айналысуда (9-кесте).

 

9-кесте. Арпа даылы мен арамшптерді жала егіп сіргенде себу нормасына байланысты сімдік жиілігі

 

Тжірибе нсасы	сімдіктер саны,дана/ш.м.
даыл	Тымды себу нормасы,кг/га	Негізгі даылды	Арамшптерді, оны ішінде
амысты	оаны	Баса арамшп терді	Барлы арамшп терді
арпа

 

Даылдар егістігіндегі негізгі арамшптер санын анытау нтижелері даылды себу нормасы мен арамшптер сімдіктеріні жиілігі арасында айтарлытай задылы згерістер жотыын крсетті. Тек ана арпа даылыны тменгі нормалармен (60-90 кг/га) себілген нсаларында (41-36 дана/ш.м) жалпы арамшптер саны 120 дана/га нсасымен салыстыранда 7-12 дана /ш.м. кбірек болды.

Тжірибелік егістіктерден жинау алдында сімдік тыыздыы аныталып, нім рылымы элементтеріне биометриялы талдау жргізу масатында р млдектен 20 сімдіктен лгілер алынды, олар зертханалы талдаудан ткізілді. Нсалардаы даыл німділігі эр млдекті жеке орып бастыру арылы аныталды.

Жинар алдында арпа сімдіктеріні жиілігі себу нормасына байланысты, р шаршы метрде 31-51-ге жейін рады. (10- кесте)

 

10-кесте –Арпа даылыны жала егіп сіргенде себу нормасына байланысты нім рылымыны згеруі

 

Себу нормасы, кг/га	сімдіктер саны,дана/ш.м	сімдік биіктігі,см	Бас масаы	1 сімдік німі	1000 дн ні мас сасы	нім ділігі,ц/га
німді тптенуі, дана	зын дыы,см	Дн саны, дана	Дн масса сы,г	Дн саны, дана	Дн масса сы,г
			3,2	7,2		0,83		2,48	40,8	24,5
			3,1	6,5		0,78		2,26	39,0	28,6
			2,9	6,3		0,74		2,18	37,8	35,0

 

Биометриялы талдау нтижесі бойынша е жоары сімдік биіктігі (50см) себу нормасы 60 кг/га нсасында байалды. Бл нса баса да санды белгілері бойынша кзге тсті. Тек сімдік жиілігіні баса нсалардан тмендігіне (7-20 дана/м дейін) байланысты бл нсаны німділігі де (24,5 ц/га) 4,1 жне 10,5 ц/га тмен болды. Барлы санда белгілері бойынша 90 кг/га нормалы нса орташа крсеткіштерге ие болды. Ал жоары нормалы (120 кг/га) нсада сімдіктер саныны кптігіне байланысты баса нсалардан 6,4-10,5 ц/га жоары нім алынды.