Арпа сорттарыны скініні тамыр шірік ауруына тзімділігін анытау

Зертханалы жадайда арпаны 35 сортлгілерін сімдік шаруашылыы ылыми ндірістік орталыынан алынан жне Россия, Турция т.б. 14 кндік скініне фузариозды тамыр шірік ауруына тзімділігі аныталды. Талдау нтижесі крсеткендей негізінен тамыр шірік ауруымен барлы сорт лгілері ауыран аныталды (кесте 13 ).

 

13-кесте. Фузариозды тамыр шірік ауруына арпа сортлгілеріні тзімділігіне баа беру.

 

Сорт лгілері саны	Есептеу шкаласы арылы ауруды дамуы	Блініп алынан сортлгілері
0-5	6-25	26-50	51-75	76-100
						Арна, Марни, 88-99-1 сем
сем	-			-	-

 

 

Сортты шаруашылы баалыы жне белгілі аймата сірілуі,вегетациялы кезеіні затыы мен аныталады, негізіне жеке этапты даму сипатына байланысты.Фенологиялы баылауды нтижесінде сорт лгісі 3- топа блінеді.Ерте (60-65 кндей); ерте пісетін (71-79); орташа пісетін (80-82).Ерте жне ерте пісетін сорт лгілері ртрлі экологиялы – географиялы шыу тегі бар сортлгілері фузариозды тамыр шірік ауруымен заымдалу дрежесі байалды.атты заымдалан сортлгілеріне МК 6924 (Тркия), 14/83-3, МК 29268 (Россия),3/12-01 (Сирия) жне те атты дрежеде – МК 27927 (Россия) сортлгісі болды.алан сортлгілері лсіз жне орташа дрежеде заымдалды.Фузариозды тамыр шірік ауруына тзімділік крсеткен аудандастырылан сорт Арна,Чехиядан – Марни жне Е.ЗО.Егіншілік жне сімдік шаруашылыы ылыми ндірістік орталыынан 88/99-1 ерекшеленді.Стандарт шін алынан Асем сортыны заымдалуы 0,9% болды.

С.М.Тютереваны мліметінше арпаны тамыр шірік ауруыны дамуы топыра инфекциясына Віроlia soriniana жне сімдікті бастапы асу кезеінде температураны жоарылауы арылы ылал жеткіліксіз болуына байланысты.Сонымен атар авторды айтуынша,фузариоз ауруы эпифитотиясы жылдары (2 жылда 1рет) асты німі 20% жойылады,ал алынан німде пайдалану ммкіндігі азаяды саыраула уы жиналандытан.

Арпа егістігінде кктеу (шінші жапыра пайда боланнан бастап) жне тптену кезеінде жапыра сарайып, сіресе тменгі жапыратар,масатану кезеінде – тозады жне тасты аракйе аурулары пайда болды.

 

11 сурет

Арпаны фузариозды тамыр шірік ауруыны зияндылыы

Зерттеу нтижесі крсеткендей фузариозды тамыр шірік ауруы арпаны су жне сімдікті даму кезедеріне, сіресе орташа жне атты заымдалу кезеінде сер еткені байалды.Ауру сімдікті бойы,сау сімдікке араанда ысарып масатаы дн саны, дн массасы тмендеп, нтижесінде нім 6,0 – 7,0%-а. Арпа сортында тмендеді,ал 9/99-1 сортлгісінде 4-9%,99/99-8 сортлгісінде 3-7%,ал стандарт шін алынан сем сортында 1,5-5%,соан сйкес зияндылы коэффициенті тиісінше 0,04-0,07%,5,8-29,4% жне 5,8-17,6% (14-кесте).

14-кесте. Арпаны тамыр шірік ауруыны зияндылыы жне суімен дамуыны сері.

Сорт	сімдікті заымдалу дрежесі	сімдік биіктігі, см	Маса зындыы, см	Бір масатаы дн саны, дана	Дн массасы, г	нім-ні тмендеуі, %	Зияндалу коэффициенті, %
50-сімдіктен	1000 дана
99/99-1	Сау сімдік	40,3	9,5	20,0	1,8	37,0	-	-
1-балл	38,5	7,3	18,0	1,6	33,0	4,0	11,1
2-балл	37,0	7,0	17,5	1,4	30,0	7,0	22,2
3-балл	33,5	6,5	16,0	1,3	28,0	9,0	27,7
99/99-8	Сау сімдік	41,0	8,7	20,0	1,7	36,0	-	-
1-балл	39,3	8,0	18,2	1,6	33,0	3,0	5,8
2-балл	38,0	7,0	16,	1,3	30,0	6,0	23,5
3-балл	34,0	6,5	15,7	1,2	29,0	7,0	29,4
Арна	Сау сімдік	39,7	9,1	20,0	1,7	36,0	-	-
1-балл	36,5	7,5	19,0	1,6	32,0	4,0	0,04
2-балл	33,4	7,1	16,0	1,3	30,0	6,0	0,06
3-балл	32,0	6,8	15,7	1,2	29,0	7,0	0,07
Асем St.	Сау сімдік	40,1	7,9	19,8	1,6	33,5	-	-
1-балл	39,0	7,3	17,9	1,5	32,0	1,5	2,9
2-балл	37,3	6,9	16,7	1,4	30,0	3,5	8,8
3-балл	35,5	6,6	15,6	1,2	28,0	5,0	17,6