І Т.БДІКЛЫ ШЫАРМАЛАРЫНДАЫ АВТОР КОНЦЕПЦИЯСЫ

КІРІСПЕ

Зерттеуді зектілігі.Тлен бдіклы – аза дебиетіне 60-70-жылдары келген жазушы.Жазушыны шыармалары адамгершілікке, ізгілікке, мейірімге, ебексйгіштік сынды асиеттерге арналан. Т.бдіклы тланы екіге блінуі сынды психологиялы мселені де озаан. «О ол», «Парасат майданы», «Тоза оттары жымыдайды» атты шыармаларында тланы екі ойда болуы, екі тлада мір сруі крініс табады. Тланы екіге жарылуы туралы жазылан шыармаларынан со, автор біраз сына да шыраан. Авторды «ке», «Аиат» повестері мен «айырсыз жма», «Бассйек», «Жат перзент» сынды гімелеріндегі «жалызды» философиясыны мтіндегі крінісі мен идеясы аныталады.

Авторды «тланы екіге жарылуы» былысы 1970-жылдары жазылан «О ол» гімесінде крініс тапты. гіме жарыа шыа салысымен сындара шырап, біра кейіннен зіні о баасын алды. Сол кезден бастап Тлен бдіклы шыармаларыны кркемдік ерекшелігі, лтты ндылытары зерттелді. Тлен бдіклы сол кезден бастап дебиеттану ылымыны зекті таырыптарыны біріне айнала бастады. сіресе, Тлен бдіклы шыармаларындаы «тланы екіге жарылуы» таырыбы - ХХ асыр мен ХХІ асырды басты зерттеу нысанына айналды. 2002 жылы шыан «Парасат майданы» гімесі де «тланы екіге жарылуы» таырыбына алымдарды айта айналдырып келді. «Парасат майданы» гімесі негізіндегі постмодернистік баыт жайлы Амангелді Кешіліклы, Мауленов Алмас сынды алымдар ебек жазды. Бл жмыста Тлен бдіклы шыармаларындаы автор-оырман-кркем мтін концепциясыны негізінде талдау жасалынады. Тлен бдіклы - азіргі оырман ауымны сыныс амтамасыз етіп жрген бірден бір жазушы. Халыты сранысындаы авторды жазу стилін, оырмана сыну жолдарын, мтінді растыру ерекшелігін ашып крсету - бл жмысты негізгі масаты. азіргі тада зекті талыланып жрген жазушыны зіне тн ерекшеліктерін ашуымызды зі бл таырыпты зекті таырыптарды бірі екенін айындауда. «Т.бдіков прозасындаы баяндау тсілі мен стилі», «Т.бдіклы шыармаларыны мтініндегі тілдік ізденістер», «Кркем шыармадаы автор табиатына атыстытеориялар», «Т.бдіклыны шыармаларындаы авторлы идеяларды крінісі», «Автор-мтін-оырман», «Оырман трлері мен оырман назары» деген таырыптара топтастырылан жмыс наты длелдермен бекітілген.

Зерттеуді ылыми жаашылдыы.Тлен бдіклы шыармаларын штік концепциясы негізінде зерттеу барысында осыан дейін аны кріне бермеген жаа дереккздер пайда болды:

-Т.бдіклы шыармаларын жанрлы, таырыпты, кркемдіктрыда арнайы арастыран алашы ебектерді бірі боландытан,жазушыны суреткерлік шеберлігіне, мір шындыын толыанды кркем бейнелермен жеткізу баытындаы станымдарына баса назар аударылды;

-Автор шыармаларындаы «жалызды» ымыны берілу жолдары аныталды. Мселен, «жалыз рпа», «жалыз орын», «жалыз соы кіл» сынды т.б. кптеген жалызды ымына атысты ойларды берілу жолдары зерттелді;

-Автор мтініндегі жааша айшытау ралдары айындалды. Тілімен стиліндегі ерекшеліктер айындалып, аза дебиетіне келген лебі зерттелді;

-Прозалы шыарма автор мен мтін, автор-мтін-оырман трысынан зерттелді;

-Автор-мтін-оырман концепциясы негізінде Т.бдіклыны дебиет леміндегі орны айындалды.

Зерттеуді практикалы маызы: Жмысты нтижелерін дебиеттанудаы жаа баытты (автор мен оушы, автор мен абылдаушы, мтін мен оырман. т.б.) алыптастыруда пайдалануа болады. Автор мен оырман, автор мен мтін, автор-мтін-оырман мселелеріні теориялы негізін алыптастыруда, методологиясын анытауда кмек береді.

Зерттеуді масаты:Автор, оырман, мтін ымдарыны категория, поэтикалы категория екендігін длелдеу, штік ымына жан-жаты анытама беру, Т.бдіклыны прозалы шыармаларындаы кркемдік-идеялы ерекшеліктерін, аламгерді стильдік белгілерін зерттеп, бгінгі кн трысынан саралау.

Зерттеуді міндеттері:Негізгі масатты орындау шін дипломды жмыста мынадай басты міндеттерді шешу ала ойылды:

-аламгерді шыармаларында жиі кездесетін «Жалызды» идеясыны берілу жолдарын ашу;

-Мтіндегі баяндау тсілі мен тілдік ізденістерін анытау;

-Кркем ойды жеткізудегі тілдік-стильдік шеберлігін крсету;

-Жазушыны прозалы шыармалардаы зіндік олтабасын айындау;

-Т.бдіклыны авторлы табиатын ашу;

-Оырманны мтінге атысын анытау

-Автор, оырман, мтінні толы зерттелуіне алышарт жасау.

Зерттеу нысаны.Жмыста Тлен бдіклыны шотыы биік «ке», «Оралу», «Аиат», «ыз Бтіш пен Ерсейіт»,«Тоза оттары жымыдайды», «Парасат майданы» повестері, «айырсыз жма», «онатар», «Бассйек», «О ол», «Жат перзент», «Бір кндік ашу» сынды гімелері негізге алынды.

Зерттеуді теориялы-діснамалы негіздері. «Кркем мтін-оырман-автор» концепциясы, негізінен, з бастауын лем дебиетінен алады. лем дебиеттанушыларынан М.М.Бахтин, В.Е.Хализев, В.В.Савельва, Б.О.Корман, Б.С.Мейлах, аза дебиет зерттеушілерінен Т.Есембеков, К.Жанзаова, А.Байтрсынлы, Н.Кенжегараев, М.Оразбек, Т.Танабекова, Ж.Ддебаев, .Жмалиев, Г.Пірлиева ебектеріндегі ой-тжырымдар жмысымызды негізі болды.

Зерттеу діс-тсілдері.Жмыс ылыми сипаттама дісі негізінде жзеге асты. Сондай-а, салыстыра отырып зерттеу, кешенді талдау, жйелеу, жинатау дістері мен тсілдері де тиісінше пайдаланылды.

І Т.БДІКЛЫ ШЫАРМАЛАРЫНДАЫ АВТОР КОНЦЕПЦИЯСЫ