Студенттерді білімін баылау жне баалау материалдары
«Ювеналды ы» пні бойыншаэссе тапсырмалары
1. Ювеналды ыы - за саласы ретінде.
2. Бала жне жас спiрiмдерді ылмыстары.
3. Балаларды те ытыы.
4. Р баланы конституциялы- ыты мртебесі
5. Ювеналды соты.
6. Кмелетке толмаандарды азаматты ы абілеттілігі мен рекет абілеттілігі
7. Отбасы занамасында кзделген баланы жеке жне мліктік ытары
8. Кмелетке толмаандарды ебек саласындаы ытары мен міндеттері
9. кімшілік жауаптылы ымы, белгілері
10. ылмысты ыы бойынша жбірленуші ретіндегі кмелетке толмаандарды ыты жадайы
11. Кмелетке толмаан сезікті, айыпталушы, амауа алынан балаларды ыты жадайы.
12. Азаматты іс жргізушілік ыты абілеттілік жне рекет абілеттілік
13. Кмелетке толмаан ылмыскерлерді жеке басыны сипаттамасы
14. Кмелетке толмаандарды ылмыстары туралы iстер бойынша анытауа жататын мн-жайлар
15. Кмелетке толмаандарды ылмыстыыны алдын-алу жолдары
16. Ювеналды ы айнар кздері, пні.
17. Ювеналды дiлеттi міндеттері.
18. Баланы ытарына тыйым салу
19. Баланы жеке ытары мен бостандытары
20. Ювеналды дiлетті адамгершiлiгi.
21. Кмелетке толмаандара ораншылы пен аморшылы таайындау
22. Ата-аналы ытарынан айыру жне шектеу негіздері
23. Кмелетке толмаан ызметкерлерді ктермелеу жне тртіптік жауаптылы негіздері.
24. кімшілік жауаптылытан босату
25. Кмелетке толмаан тлалара олданылатын жазалар трлері
26. Бас бостандыынан айыру жазасын теудегі кмелетке толмаандарды ыты жадайы
27. Кмелетке толмаандарды азаматты іс жргізуді атысушы ретіндегі ыты жадайы
28. ылмысты сот ісіндегі айыптау тарапынан кмелетке толмаандарды атысушыларыны ыты жадайы
| І.Жансгіров атындаы Жетісу мемлекеттік университеті | СМЖ ЖМУ Е/ОК.09-2015 3 басылым |
| САПА МЕНЕДЖМЕНТ ЖЙЕСІ | ||
| Пнні оу-дістемелік амтамасыздандыруларыны картасы | Ф.4.09-33 | |
| 28.05.2015 ж. |
Пнні оу-дістемелік амтамасыздандыруларыны картасы
Ювеналды ы
| пнні атауы: | |||||||||||
| № | Шифр | дебиет атауы | Бар болуы | Ескерту | |||||||
| Кітапханада | % | ||||||||||
| Негізгі | |||||||||||
| Х628.332я73 Ю14 | Учебник.- Алматы: Жеті жары, 2008.- 424с. | ||||||||||
| Х623(2Р) Р12 | Рабец, А.М. Ювенальное право Российской Федерации: Учебник для магистров / А.М. Рабец.- 2. изд., перераб. и доп.- М.: Юрайт, 2013.- 447с | ||||||||||
| осымша | |||||||||||
| Хя73 О78 | ы негіздері: Оу ралы / .И. Оспанов.- Алматы: Жетi жары, 2009.- 296 | ||||||||||
| Х620.12(2К)я73 С21 | Сапаралиев . азастан Республикасыны Конституциялы ыы: Оулы - Алматы: Жетi жары, 2008.- 480 | ||||||||||
| Х0я21 З 22 | За терминдеріні сздігі.- Алматы: Жетi жары, 2007.- 832. | ||||||||||
| Хя21 С 28 | Сбікенов С. За терминдері мен ымдарыны азаша-орысша орысша-азаша сздігі.- Алматы: Жетi жары, 2007.- 688 | ||||||||||
| Демонстрациялы материалдар (оны ішінде Интернет) | |||||||||||
| booksefir.ru/science/8793-ugolov. vk.com/club10339116 juristlib.ru/book_4480.html bibliofond.ru/view.aspx?id=28885 | |||||||||||
Дрістер кешені
Таырып 1:Ювеналды ы пні, міндеттері.
Ювеналды ыы - за саласы ретінде.
Ювеналды ы айнар кздері, пні.
Ювеналды саясат
Бала ыы туралы конвенция.
Осыдан 250 жыл брын Ресей загерлері ылмыскер жасспірімді, ересек ылмыскерлер сияты жазалауа болмайды деген ойа келді. ХYІІІ ортасынан бастап ювенальды ы жйесі алыптаса бастады.
1744 жылы кімет сенаты (Правительственный сенат) 14 жаса толмаан балаа ересек адама олданылатын жазаны олдануа болмайды деген бйры шыарылды. Императрица ІІ 18 жаса дейін балалар ісін арайтын соттарды «совестный суды» яни «ар сотын» руды бйырды.
1864 жылы жасспірімдерге арналан арнайы тзеу мекемелерін ру туралы шешім шыарылды. 1864 жыла дейін ы бзан жасспірімдер жалпы трмеде ересектермен бірге сталды. Біра Ресей империясында трме баса тзеу мекемелеріне араанда жеіл жазаларды тейтін жер болып саналды. Олар ра, 2-3 орынды камера, арнайы серуенге шыу уаыттары беріліп трды. 1866 жылы трбие-тзеу мекемелері 10 жастан 16 жаса дейінгілерді стап отырды. алада (приют) балалар йлері, селоларда колониялар пайда бола бастады. Оларды жеке адамдар мен оамды бірлестік йымдастырып, рып отырды. Тамбовская трбие колониясында 200 бала з жазасын теп боланнан кейін, тек біреуі ана айталап ы бзушылы жасаан.
1896 жылы балалар йіні кімшілігі балаларды анша уаыта стау жніндегі мселені здері шешетін болды. Трмеде аныталан мерзімдер болып отырды. «Матросская тишина» деген трмені балар блімінде бл мерзім 3,5 жыл болатын. Жыл сайын тзеу мекемелеріні басшыларыны съезі болып отырады. Онда олар балалара атысты мселелерді арастырды.1895 жылы балалара дене жараатын тсіруге тиым салатын шешім шыарылды. Осы шешімдер негізінде занамалар дайындалды. Ярославтаы трбие тзеу мекемесінде теріс ылы жасаан балаларды алыс жерге шыарып арнайы лашыа салып, сыртынан кілттеп кілтін баланы зіне беретін болан. Бала ашан зін тзелдім деп ойлаанда кілтпен ашып шыатын болан.
Петербургтаы Дума ювенальды сот жйесін алыптастыру туралы шешім шыарылды. Онда сот мжілісі тмендегідей ткізілді. Судья арнай тергеу камерасында болады, онда ораншы яни адвокот, немесе леуметтік ызметкер болады. Сонан сон жасспірімге сратар ойылады. Сот оны пікірін тыдап оны міндетті трде ескереді. Судья шешім шыарарда тек ылмыс ауырлыын ана емес, баланы ткен мірін, ылмысты мойындауын, сезінуін, шын кінуінне де назар аударады. Сот баланы соттаса да соттамаса да оны алдаы уаытта баылауа алады.
Ювеналды ы пні ы салаларымен те тыыз байланысты:
- халыаралы ыпен (конституциялы, муниципалды ыпен);
- материалды ы (ылмысты, ылмысты атару, кімшілік, азаматты, отбасылы, ебектік ыпен жне т.б.);
- іс жргізушілік ыпен(ылмысты іс жргізу, азаматты іс жргізу). Ювеналды саясат - кмелетке толмаан жас адам мен мемлекет арасындаы ылмысты іс жргізу аймаына енген тлаларды ыын, зады мддесіні басымдыын тану негізінде оны ылмысты – ыты тыйым салуын бзу нтижесінде пайда болан леуметтік жанжалды шешуге баытталады.
Ювеналды саясатты субъектісі мемлекеттік органдар (за шыарушы, атарушы, сот органдары), лауазымды адамдар (мекемелер жне ы орау органдарыны басшылары кейбір мемлекеттік рылымдарды жетекшілері, дипломатиялы консулдыты басшылары т.б. ксіптік бірлестіктерді кілдері (адвокаттар), жртшылы кілдері, кбінесе алымдар болып табылады. азіргі заманда бізді оамдаы барлы жастаы адамдарды ыты санасында згеріс бар, соны ішінде жиі байалатыны кмелетке толмаандарды ыты санасыны бзылуы аладаушылы туызады.
Бзылан ыты санамен кресті маызы зор, сондай-а ондай згерісті себептерін жою жмысын жалпы мемлекеттік клемде іске асырылуы ажет. Бгінгі ювеналды саясат жеке тланы, оамды, мемлекеттік ылмысты рекеттерден орау жне ы бзушылытан келген зиянны орнын толтыру масатында жалпы леуметтік, арнаулы жне жеке сипаттаы жиынты шараларды жасау мен іске асыруа баытталан. Отбасындаы олайсыздытар кбінесе мынадай факторларды иынтыынан байалады, бл: отбасылы байланыстар мен атынастарды бзылуы, мдени, жалпы білім жне ксіптік дегейді тмендігі, арабайыр мдделер, бзылан имандылы жне ыты кзарастар. Осыны барлыы балаларды ыты санасында ртрлі за бзушылытарды алыптастырып, оларды болашата шындыты брыс абылдауына келеді. ртрлі себептермен отбасыларды кейбір блігі зіні трбиелеу ызметін орындамайды, бл отбасыларды кмелетке толмаан мшелеріні адамгершілікке арсы, кейде ыа айшы бадар алуына келеді. азастанда кмелетке толмаандарды ауытуларына арсы рекет жргізумен кмелетке толмаандарды ытарын орау жніндегі комиссиялар, кмелетке толмаандарды істері жніндегі блімдер, сот прокуратура, ораншылы жне аморшылы органдары, кмелетке толмаандарды уаытша ошалау, бейімдеу жне сауытыру орталытары шылданады.ылмыса арсы іс - имыл – бкіл оамны, оны барлы институттарыны міндеті. ы орау ызметі ылмысты дегейін тмендете алады, белгілі млшерде оны бгеп немесе тіпті азайтуы да ммкін, біра оны жеке зі бл былысты жоя алмайды. Шекті Мке би «Баланы ру, рысу, тым еркелету – уаытты боса кетіру» деп айтандай, ата-аналар мен кмелетке толмаандарды ыты сауаттылыы жоары дегейде алыптасса - ы бзушылыты алдын аламыз. азастанда ювеналды ділетті, ювеналды ыты алыптасуы жетімдікті жне араусыздыты, балаларды ылмыс жасау саныны азаюына ыпал етеді деп ойлаймын.
азіргі тада барлы дамыан елдерде балалы ша мселесі басты назарда болып отыр. Бізді ауматы жне леуметтік-ыты, геосаяси жне тілдік шекаралар бліп жатыр. йтсе де балалара атысты саясат бірдей болуы тиіс. Жер шарыны кез келген жерінде балаларды баытты балалы шаы мен ытарыны оралуына ытары бар. Теріс, ыа арсы мінез- лы мселесіні де шегі жо. Жне де бл мселе жаанды-рлыты болып табылады. Дние жзіндегі кптеген елдерде заа айшы проблемалары бар жеткіншектер жне балалармен жмыс бойынша мол тжірибе жинаталан. Ювеналды ділет жйесі, сынау ызметі, атерлі топты балаларымен жмыс бойынша комиссиялар, балалар мен жеткіншектерді айта леуметтендіру бойынша комитеттер жне т.б.Бл тжірибе ажетті жне пайдалы. Бізді пікірімізше, оамны негізгі міндеті
– бл балалар м ен жеткіншектер арасында ы бзушылытарды алдын алу. «Емдегеннен» грі «алдын алан» рдайым тиімдірек емес
пе. мірде иын жадайа душар боландар; атерлі топтар; теріс мінез- лыты (девиантты) балалармен алдын алу, диагностикалы жне тзету шараларын жргізу жйесін жасау ажет. Дамыан елдерді тжірибесінде бізді кбіне аталан топ балаларымен жне жеткіншектерімен жмыс істейтін мамандарды ксіби ралдары ызытырады.
Францияда1945 ж. – Ордонанс (діл сотты ювеналды жйесі) абылданды. 1958 ж. 23 желтосанда – Декрет абылданды. 1974 ж. – кмелетке толу жасы 21 жастан 18 жаса дейін тсірілді.ОРДОНАНСТЫ НЕГІЗГІ СТАНЫМДАРЫ:(1) Жазалау шараларынан брын трбиелеу шараларына артышылыберу станымы. (2) Бл – кмелетке толмаан ы бзушыны психологиясымен, тласымен жете танысу. (3) Тек кмелетке толмаандардыістерімен ана айналысуы тиіс соттарды мамандануы.
1958 ж. абылданан Декретті негізінде арастырылды: (1) егер де ммкін болан жадайда, баланы отбасында, ата- анасымен немесе жесі жне атасымен алдыру ажеттілігі; (2) таайындалан жазаа отбасыны келісімін алу ажеттігі. Осы масатта ата-аналарды судьяны ресми абылдауына шаыру жзеге асырылады; (3) баланы алыпты трылыты орнын айыру ажеттігі туындаан жадайда, судья оны трбиесін сеніп тапсыра алады; (4) отбасыны баса мшесіне немесе сенім білдіруге трарлы шінші тлаа;
(5) дрігерлік немесе трбиелік сипаттаы, деттегі немесе мамандандырылан ызметке немесе мекемеге; (6) балалы шаа леуметтік кмек крсету ызметіне. Хатшыны кмекші кітабы Францияда ділет министрлігі басармаларыны бірі болып табылатын, жастарды зады орау
– ЖЗ басармасы рекет етеді. ЖЗ басты міндеті – ы бзушылытарды алдын алу, кмелетке толмаандарды трбиесі мен жаа ы бзушылытарды жасалуыны алдын алу. Бл рылым ы бзушылыты жасаан немесе ауіп тнген кмелетке толмаандарды, сондай-а леуметтік проблемалары бар 21 жаса толмаан кмелетке толандарды трбиелеу жне оыту мселелерімен айналысады. Сонымен атар ЖЗ жастарды зады орау ызметтеріні кімшілік, аржылы жне педагогикалы ызметтерін баылау функциясын жзеге асырады.
Таырып 2.Кмелетке толмаандарды ытары мен зады мдделерін орауды амтамасыз етудегі ювеналды ыты орны мен рлі.
1. Бала жне жас спiрiмдерді ылмыстары.
2. Ювеналды дiлеттi міндеттері.
3. Ювеналды ыы, Ювеналды дiлет аидалары
Жасспірімдер арасындаы ылмыстылы кннен кнге суде. азіргі кезде бл мселе бойынша азастан артта алып отыран жо. азастанда ш трбие колониясы сотталан кмелетке толмаандара арналан. Олар Алматы, Атбе, Петропавловскіде орналасан. Бдан баса азастанда кмелеттік жаса толмаан ыздара арналан йелдер колониясы Алматы облысыны Жаауышты поселкісінде арнайы шаын жерде орналасан. Сотты алдында кмелетке толмаан ыбзушы жасспірім ылмыскер болса, бл жер кмелетке толмаандарды ыын дамыту жне олара атысты ділетті шешім абылдау мселесі трады. Кмелетке толмаандарды ісі жніндегі инспекцияны тізімінде тран сотталан жасспірімдер мселесі оамды жне мемлекеттік органдарды уайымын туызып отыр. Ол кмелетке толмаандара атысты зады сер етуді бзылмауын адаалау. Б.т. Оларды алдында баланы бас бостандыынан айыруа болады ма?, Ол оны айта трбиеленуіне ыпал ете ма? Альтернативті ыпал ету шараларын олдануа болады ма? деген сратар тр.
Кмелеттік жаса толмаандарды ыты жадайын реттейтін халыаралы-ыты доктриналар мен ресми жаттарда крініс табады. Олар:
«Бала ыы жніндегі конвенция»
«Б жасспірімдерге атысты минималды стандартты ережелері»
«Кмелетке толмаандарды арасындаы ы бзушылыты алдын алуа байланысты Б басты принциптері»
«Бас бостандыынан айрылан жасспірімдерді ыын орау жніндегі Б ережелері» жне т.б.
азастан шін бл жаттарды маызы зор, себебі кмелетке толмаандарды ыын ораудаы саясатта, халыаралы стандарттарда крініс табады. Олар келесі іс рекеттерден крініс табады:
-алдын алу жмыстарын жзеге асыру;
-леуметтік бірігу;
-кмелетке толмаан ыбзушылара атысты адам ытарыны жзеге асырылуына кепілдік;
-бас бостандыынан айыруа альтернативті болатын шаралар олдануда;
-кмелетке толмаан ы бзушыларды стаанда немесе абатыа амау кезінде е аз мерзімдерді олдану;
-кмелетке толмаандара атыстылм жазасы мен мір бойы бас бостандыынан айыру жазасынан бас тартудан.
Р халыаралы ыты кеістікте Б-ны стандартты жаттарын пайдалануда. Оан: «Р мемлекеттік жастар саясатыны концепциясы» 28 тамыз 1999 жыл, «Р кмелетке толмаандарды арасындаы ыбзушылытарды алдын алуа байланысты комплексті бадарламасы» 8 шілде, 1998 жыл. т.б. жатады. Соны зінде де жастар арасындаы ы бзушылытар азаяр емес. Оан оса оамдаы леуметтік-экономикалы, саяси жадайларды трасыздыы да кері серін тигізеді.
«Р мемлекеттік жастар саясатыны концепциясы» бірінші рет Р занамасында Р ювенальды ділеттілікті ру кзделген. Ювенальды ділеттілік-жасспірімдерді ытары мен зады мдделерін орауды жйесі ретінде иын жадайа тап болан жасспірімдер мен иын мірлік жадайа тап боландармен жмыс жасауда маызды мбебаб орталыы болары сзсіз.
«Ювеналды ділет» тсінік барлы дниежзінде оны бас буыны - кмелетке толмаандар істері жніндегі сотпен байланысты ділет, яни cот ділдігі деген тсінікті белгілейді. Кмелетке толмаандар істері жніндегі алашы сот 1899 жылды 2 шілдесінде Чикагода Иллинойс штатыны Заы негізінде рыланы белгілі. ХХ асыр басында кмелетке толмаандар шін соттарды баса елдер атарында рыландары белгілі болды, яни мына елдерде: Канада, Англия, Бельгия, Нидерландтар, Ресей, Польша, Венгрия, Испания, Грекия, Ирландия жне таы басаларында.Бдан баса кмелетке толмаандара атысты ділеттілікті орнату бл істі ай органмен жзеге асырылуына да байланысты.(полиция, милиция, сот, леуметтік амсыздандыру йымдары, леуметтік ызмет т.б.) сонымен атар бл органдарды жасы жне жоары мамандандараландыында.
Ювеналды ділеттілік-комплексті жйе ретінде ол ыты, сотты жне леуметтік нормалар мен институттарды жиынтыы ретінде, тмендегілерді білдіреді:
-кмелетке толмаандармен жмыс істейтін леуметтік педагогикалы жне леуметтік блімшелер;
-ювенальды полиция;
-ювенальды прокуратура;
-ювенальды сот;
-арнайы жартылай жабы жне ашы оыту мен трбиелеу блімшелері;
-арнайы жартылай жабы жне ашы медициналы трбиелеу блімшелері;
-жабы трбие блімшелері;
-патронаж ызметі;
-кмелетке толмаандара трбие крсететін мекемелерді баылауа алу.
Ювеналды ділет - кмелетке толмаандар шін сот трелігіні ерекше жйесі. Бл жйені негізінде «parens patrie» доктрина жатыр, осыан орай кмелетке толмаандар шін олара зиян келтіру ортадан жне ауіп тну тртібінен сатай отырып мемлекет аморшы немесе жауапты тла болып келеді. Бл тсіл екі идеямен негізделген: жеткіншектер здеріні дамуында зіні наты ылытарын уа жне оан толы жауап тартуына лі абілетсіз; жеткіншекті жас млшеріне арап оны лі айта трбиелеуге болады.
Ювеналды ділетті рлі мен мні ы бзушы жас жеткіншекті оама айтару болып табылады. Бл стратегияны іске асырудаы дістер мен тсілдер, кмелетке толмаандар арасында ылмысты себебін анытау жне алдын алу болып табылады.