Шкл нерв жйесіні невралгиясы

ЖА-БЕТ АЙМАЫНДАЫ НЕРВ ДЕРТТЕРІ

Жа-бет аймаында кездесетін нерв жйесі дерттерін нейростоматологиялы дерттер деп, ал оны зерттейтін медицина ылымыны саласын нейростоматология деп атайды.

Нейростоматологиялы дерттер мен синдромдар те кп боланымен оларды белгілері: ауыру, вегетативті, жоары нерв жйелері жмыстарыны бзылуы, тіндер имылдарыны бзылуы. Бларды ішінде ауыру симптомы кп кездесетін жне е басты симптом болып есептеледі.

Нерв жйелері дерттерінен пайда болатын бетті ауыруын — прозопалгия деп атайды. Егер ол сезімтал нервтерді жмысыны бзылуынан болса, оны соматоалгия, ал вегетативтік нервтердікі болса симпатоалгия деп аталады.

Барлы нейростоматологиялы дерттермен синдромдарды, физиологиялы принципті негіз ете отырып В. Е. Гречко (1 990) 6 топа бледі.

I топ — бас нервтері жмыстарыны бзылуынан пайда болатын симптомкомплекстер: шкл, бет, тіл-жтынша, кезеген, тіласты нервтері жмыстарыны бзылуынан пайда болатын сезгіш, озалыш, вегетативті т. б. жмстарыны згеру белгілері.

II топ — вегетативтік нервтер жмыстарыны бзылуы серінен пайда болатын симптомкомплекстер. Блар ауыру, трофикалы, вегетатитвті кріністерімен білінгенімен, оны ішіндегі басты симптомы вегетативті нерв жйелеріні бзылуынан пайда болады. Олара тез жне созылмалы бет домбыуы (ангионевротикалы Квинке домбыуы, Россалимо-Мелькерсон, Розенталь синдромдары), глоссалгия, глоссадения, вегетативтік ганглияларды бузылуы кіреді.

III топ — жа-бет аймаыны озалтыш нерв жйесіні бзылуынан пайда болатын кріністер. Олар тек бет аймаында немесе барлы организмде болатьш озалу жйесіні бзылуыны бет аймаындаы крінісі ретінде сипатталады. Бл топа тырыса жне гиперкинезия, етті демелі дистрофиясы т. б. дерттер жатады.

IV топ — тіс-жа-шышыт буындар жйесіні неврологиялы синдромдары. Яни одонтогенді, артрогенді, вертеброгенді, стоматогенді, оториноафтольмогенді синдромдар.

V топ — организмні ішкі азалары мен жйелерінде болатын дерттерді жа-бет аймаындаы кріністері.

VI топ — жоары нерв жйесіні бзылуынан пайда болатын синдромдар. Яни невроздан пайда болатын нейростоматологиялы синдромдар: невростения, истерия, кіл-кй згерістері.

Міне осындай алуан трлі нейростоматологиялы науастар хирург-стоматологтерге нерв жйесіні дерттерімен келеді. сіресе шкл нерв жйесіні ядросында, ми дегейінде, ми абыында, миасты рамында жне шетінде пайда болатын дерттер кп кездеседі.

шкл нерв жйесіні невралгиясы

Бл симптомкомплекс (белгілер жинаы) ішінде те ауыр, азапты ауру. Клиникалы практикада аталдыы, ауіптілігі, азаптылыы жнінде шкл нервті невралгиясына те келетін белгі жо. Осымен атар, бл дерт организмдегі нервтер дертіні ішінде бірінші орын алады (Л. И. Луссен 1936).

шкл нерв неврологиясыны негізі афференттік, анималды, вегетативтік нерв тіндеріні бзылуынан болады. Оны бзылан жерінен озу (ирритация) диэнцифалды аймаа (гипоталамус) жне ми абыындаы сезіну ядросына тарап, онда озу ошаы пайда болады. Сырты ауыру туызатын кштерді салдарынан ирригатация ошаы озады жне ол бзылан нерв жйесіне тарайды.

Этиологиясы жне патогенезі. азіргі кездегі кзарас бойынша шкл нервті невралгиясы кп этиологиялы болып есептеледі. Кптеген авторлар этиологиялы факторларды кбісін нерв шыатын сйек кзіні тарылуынан деп есептейді. йткені шкл нервті екінші тармаында кездесетін невралгия ауруларыны ішінде 31 % кзасты тесігіні тарылуынан пайда болан (О. Н. Савицкий 1973), ал шкл нервті шінші тармаыны невралгиясында 0,25% тменгі жа зегіні стенозы байалан (В. М. Мар-кунас 1 98 1, В. И. Сабалис 1972). Сондытан В. А. Карлов (1991 ж.) бл нерв жйесіні невралгиясын компрессиялы радикулоневропатия деп атайды.

Баса этиологиялы себептер ішінен инфекциялы уланулар (токсикалы, грипп, тонзилит, гайморит, одонтоненді абынулар), нерв тіндері оректенуіні буылуы (атеросклероз, гипертониялы дерт), арохноидит кезінде ми сйыыны бзылуы, жалпы зат алмасуыны бзылуы, шайнау аппараттары жмыстарыны бзылуы мен жарааттары.

Ертеректен бері невралгияны келесі екі топа бледі: 1) Алашы немесе эссенциалды, идиопативті, таа трізді, деттегі; 2) осымша немесе симптоматикалы. Бірінші топа этиологиялы себептері табылмаан невралгияны енгізеді. Оларды саны диагностикалы техниканы суіне байланысты азаюда.

Симптоматикалы (осымша) невралгия — алашы невралгияны асынуынан пайда болатын белгілер жиыны.

В. Е. Гречко шкл неврті невралгиясын негізгі екі топа бледі: 1) Негізгі себебі орталы нерв жйесінде орналасан невралгия.

2) Негізгі себебі шеткі нерв жйесінде орналасан невралгия.

Негізгі себебі орталы нерв жйесінде орналасан шкл нерв невралгиясы кбінесе 46—60 жас арасындаы йелдерде кезде-седі (3 : 2). Бндаы басты себеп ан жйесі жне ішкі бездер жмысыны згерістері болып есептеледі.

Клиникасы. шкл нерв тарматарыны бірінде немесе бірнешеуінде стамалы азапты ауруды пайда болуы.

Ауру стамасы бірнеше секунттан бірнеше минута дейін созылып, ол біратар науаста бір тулік ішінде бірнеше рет, ал басаларында жиі-жиі айталанады.

стамалы ауру кйдіргендей, опен атандай, жлып аландай, кесіп, тыып аландай, „электр тогымен рандай" т. б. болып сипатталады. Олар кенеттен басталып кенеттен тотайды. стама аралыында детте ауырмайды. Біра заа созылан (бірнеше айлар, жылдар) дерттер кезінде белгісіз аумата сипауа болмайтын ауырсынулар пайда болады.

Кейбір жадайда стамалы ауыру белгілі бір тригерлік немесе алгогендік деп аталатын айматы оздыранда пайда болады. Бл айматы „шріппе аймаы" деп те атайды. Олар бет, терісінде, ауыз уысыны кілегей абыында, тіптен тістерде де орналасуы ытимал. Бл нктелерді сл ана сипаса, тіптен аздап жел тисе боланы ауру стамасы басталып кетеді. Сол себептен стама кезінде бл науастар сйлей алмай, ауру оздыратын нктені тек саусапен нсап крсетеді.

Науас стама кезінде рейлі орыныш сезімімен бір орнында жылжымай трып алады. Ауыран нктені атты басып уалай бастайды. йткені атты оздырыш ауыру сезімін басады. шкл нерв вегетативті тйіндермен байланысты боландытан ауру стамасы кезінде вегетативті нерв жйесі жмысыны бзылу белгілері байалады. Олар жалпы бет терісіні ызаруы (гипере-мия), тер шыу (терлеу), жрек соуыны жылдамдауы, жас ау, сілекей кбею, ринорея т. б. кріністермен сипатталады.

Кбінесе стама кезінде мимикалы шайнау блшыеттерімен атар, мойын еттері рефлекторлы жиырылуы ммкін. стаманы алдында (30—35%) парестезия, бет жыбырлау, тісте жне жа сйектерінде сыздаандай ауыру, жансыздану, гипергидроз, „тіс зару", ысты немесе суы сері, ышыну, бетті ызаруы тріздес кріністер пайда болады. Блар бірнеше кннен 1,5 айа созылады. Сондытан осы арада науастар тіс жлызу, баса сто-матологиялы рекеттер жасатуа стоматологтарды мжбр етулері ммкін. Объективті белгілерді атарына Ваилл нктелерін басанда пайда болатын ауырсынулар жатады.

шкл нервті II, III тарматары осылып ауыруы ммкін, ал I тармаы блек ауырады. Бірінші тарма невралгиясыны диагнозын ойанда те мият болу керек. йткені онда фронтит, тромбоз, жергілікті абыну процестеріні белгілері болуы ммкін.

Негізінде невралгия тек біржаты болады, кейде екіжаты да кездеседі.

Емі. Емдеу дістері консервативті жне хирургиялы болып блінеді.

1. Дрілер арылы емдеу тсілдерінде тырысуа арсы (финлепсин, тегретол, стазепин), антидепресанттар, седативті препараттар, ми ан айналымын кшейтетін, спазмалитиктер, ан тамырларын лайтатын, никотин ышылы, алоэ т. б. дрілер олданылады.

2. Физикалы тсілдер: Дарсонвализация, Бернар тогі, электрофорез, иглорефлексотерапия.

Консервативтік тсілдер нтиже бермеген жадайда хирургиялы тсілдер олданылады.

1. 0,5—1% новокаин немесе тримикаин ерітінділерін нерв шыатын тесіктерге жеткізу арылы инъекциялы емдеу. Ол шін 5 мл ерітінді жетісіне 2—3 рет, курсына 15—20 инъекция жасау.

2. Гемоновокаин блокадасын Жасау. Ол шін гепаринделген 20 мл шприцпен тамырынан 10 мл ан алып оан 0,5% новокаин ерітіндісін осады. Осыдан кейін ткізгіштік жансыздандыру тсілін олданып ауыран сйектен шыатын жеріне инъекция арылы жеткізеді. Жетісіне 2 рет, курсына 5— 10 инъекция. Бл діс те жасы нтиже береді.

3. Алкоголизация. 2% новокаин ерітіндісін 80% спирт ерітіндісіне осып ауыран нервті шыатын жерде химиялы діспен кйдіру. Ескерте кететін жадай, бл дісте нервті химиялы кйдірген жерінде біртіндеп фиброз тінімен атар, нерв тіні пайда болады, сондытан келесі жіберілген дрілер нерв ткізгіштігіне сер етпей ауыру айталанады.

4. Гидротермиялы деструкция. Бл дісті бізді елде бірінші болып Изаков олданды. Екі рет дистилляция жасалан ыстытыы 95—100° суды шкл нервті жалпы ядросы жатан Меккель ойнауына, рентген сулесі арылы адаалап, инъекция арылы жібереді.

5. азіргі кезде нерв шыатын сйек тесіктерін кеейту операциясы кеінен олданылып келеді. Ал нерв баанын кесу операциясын те ажет боланда ана нейрохирургтер жасайды.

Негізгі себебі шеткі нерв жйесінде орналасан шкл нерв невралгиясы. Бл невралгия патологиялы процестерді шкл нервті рбір блігіне сер етуінен пайда болады. Оны орталы нерв жйесінде орналасан шкл нерв невралгиясынан келесі клиникалы айырмашылытары бар.

1. детте ауыру сезімі патология орналасан айматан баста-лады (ісік, абынан жерде, жараат т. б.).

2. шкл нерв тарматарыны бойымен таралатын ауыру сезімі стамадан брын науасты кп уаыт те ажытады.

3. Ауру стамасы кшейіп кпке (саат, тулік) созылып бірте-бірте баяулайды.

4. Новокаин жне спирт-новокаин блокадалары аз уаыта стаманы тотады, кейін айта басталады.

5. Аналгетиктер жасы терапевтік серін тигізеді. Ал фенлипсин, тегретол абылдаанда, оларды нтижесі аз, кейбір науастара ешбір сер етпейді.

6. Жмса тіндер озалмайды жне алгогендік (шріппе) нктелер жо.

7. Тригиминалды синдромны себебін жойанымен стамалы ауыру сезімі тоталмайды. Бл жадайды мнісін В. Н. Крижановский (1976) эксперимент арылы шешті. „андай бір невралгияны трі болмасын оны соы кезеінде себебі орталы нерв жйесіне ауысады" деп жазды. Бл те ажет тжырым, йткені стоматолог зіні кнделікті жмысында тсініксіз жадайа кезігеді. Дертті себебін, мысалы ауру тісті жланмен, науас ауыру сезімімен дрігерге айта келеді.

Негізгі себебі шеткі нерв жйесінде орналасан шкл нерв невралгиясыны келесі негізгі трлері: одонтогенді шкл нерв невралгиясы, тіс плексалгиясы, герпестен кейінгі шкл нерв невралгиясы, Гассер тйініні бзылуынан болан невралгия, шкл нервті басты тарматарыны невралгиясы.

Одонтогенді шкл нерв невралгиясы. Бл кбінесе 60—70 жастар аралыындаы йелдерде кездеседі. Невралгияны басты себептері: тісті иын жлынуы (кбінесе „аыл" тіс); тіс ясында тбір немесе сйек жарыншаыны алуы; пульпит, периодонтит; ауыз уысында гальванизм былысы, ауыз уысыны кілегей абыын заымдайтын немесе тістесуді бзатын нашар салан пломбалар мен протездер; парадонтит, гингивит.

Одонтогендік невралгияны негізгі клиникалы белгісі траты ауыру сезімі. Науас ауыру сезіміні мына трлеріне шаым жасаулары ммкін: сыздау, сырырау, шаншу, ышу. Ауру адамды атты инайды. 20 минуттан бірнеше саата тіптен тулікке созылатын стама пайда болады. Ауыру сезімі біртіндеп кшейіп барып басылады.

Ауыр жмыс, ауа райы, жаымсыз жадайлар ауыру сезімін оздырады. стама аралыында аздап сыздап ауыру сезімі алады.

Емі. Аналгетиктерді транквилизаторлармен осып таайындаумен атар, В жне С тобындаы витаминдер, КІ электрофорезі, стама кезінде вегетативтік белгілер пайда болуы ммкін. Ауыру сезімі тек бір нерв иннервациялайтын аумаа тарайды. Оны дентальды плексалгия деп 1973 жылы В. А. Гречко енгізді. Кбінесе 30—70 жас аралыындаы йелдерде кездеседі.

Этиологиясы. „Аыл" тістерді иын жулынуы, жа сйектеріндегі операциялар, бір уаытта бірнеше тістерді жлынуы, пломба жасаан заттарды нерв тіндерін заымдауы т. б.

Ауыру сезімі тек тістерде немесе оларды орындарында пайда болып, баса жатара таралмайды жне немі сыздап ауырады, кбінде тнде басылады.

Одонтогенді невралгия мен дентальды плексалгия емдері комплексті. Ауруларды мият зерттеп, себеп болан факторларды жояды. Айта кететін жадай, осыдан кейін ауыру сезімі басылмайды. Сондытан науастара аналгетиктер, антигистаминді препараттар, В витаминдері таайындалады. Иглорефлексотерапия жасы нтиже береді.

Физикалы дістер ішінен диадинамика тогын, ультрадыбыс, УЖЖ-терапия, УКС, новокаинмен электрофорез таайындауа болады. Айыу кезінде лаймен емдеу, парафин, озокерит биостимуляторлар (алоэ экстрактісі, шыны тріздес зат) олданылады.

шкл нервті озаыш тобыны бзылуы. Бл дертті негізгі белгісі салдану, жаты арысуы (тризм) болып табылады. Ми бааны аймаында орналасан ісік, ан жйесіні бзылуы, кене энцефалиті, кшпен заымдану салдануды негізгі себептері болып табылады.

Науастарда шайнау блшыеттеріні салдануы ауыран жаында пайда болады. Ауызды ашанда тменгі жа ауыран жаа арай жылжиды. Кпке созылан дертті серінен шайнау, самай блшыеттері солып, семеді. Оларды кзбен кріп, саусапен стап анытауа болады. Блшыеттерді клемін сау жаымен салыстырып крген жн. шкл нервті озаыш тобыны бзылуы екіжаты болуы ытимал. Ол кезде тменгі жа озалысы шектеліп, тмен тсіп ауыз жабылмайды. Екіжаты заымдану шкл нервті орталы нейроныны ядро стіндегі жолыны бзылуынан болады. Бл нейрон орталы миды алдыы атпарын шкл нервті ми ткелінде орналасан озалту ядроларымен осады. шкл нервті озалтыш талшытарыны оздыру синдромы шайнау жне самай булшыеттеріні арысуымен сипатталады. Тризм шкл нерв невралгиясы озуыны, сіреспені, тыру дерттеріні синдромыны бірі болып есептеледі. Біра кбінесе бл белгі жа-бет аймаыны блшыеттеріні абынуы жне ішкі анатша етті жансыздандыру кезіндегі заымдануынан болады. Бл уаытта шайнау блшыеттері жанды инап, сіресіп, жиырылады. Тменгі жаты озалуы шектеліп, тістері тістесіп, ауруды таматануы, сйлеуі бзылады. Ауызды за уаыт жабылуына байланысты ауру ждеп, лсіреуі ммкін.

Емді психотерапиялы гімеден бастаан жн. Седативті, блшыет релаксанттарын таайындайды. Ал шайнау блшыеттеріні абынып арысуында негізгі дертті емі механо-жне физиотерапия.

шкл нервті абынуы (неврит)

Бл дертті себептері жарааттану, нерв маындаы тіндерді абынуы, одонтогендік абыну, кптеген инфекциялы дерттер, организмні жалпы улануы жне аллергиялы жадайлар болып есептеледі.

Негізгі клиникалы белгі тураты ауыру сезімі шкл нервті ауруа шалдыан тармаыны иннервация жасайтын тіндерінде болып, тістерге, ызыл иекке, бет терісіне тарайды.

Объективті тсілдермен тексергенде шкл нервті тарматарыны сезімталды асиеті гиперестезия, гипоестезия, анестезия немесе парестезия тріздес болып табылады.

Емі. шкл нервті невритін емдеу тсілдері оны этиологиясына байланысты болып, абынуа арсы ем бірінші орында трады. Сйек сыныынан не баса жарааттанудан пайда болан невриттерді тексерген уаытта олар сйек арасында ысылып аландыын анытау ажет. Бул жадайда нервті ысан сйектен босатып, баса заттарды алып тастау ажет.

Егер нерв зілсе оны бір-бірімен тігіп жаластыру ажет. Невриттерді этиологиясы жалпы инфекциялы дерттер немесе аллергия, уланудан болса, онда олара жалпы ем олдану ажет.

Бет нервісіні невриті. Барлы сырты нерв жйесіні арасында бл нервті абынуы 2—5%-ке дейін кездесіп, кбінесе йелдер арасында болады.

Этиологиясы мен патогенезі. Топикалы диагностикасыны ойылуына байланысты „бет нервісіні невриті" терминінен крі бет нервісіні салдануы (парез, паралич) деген дрыс. йткені нерв жмысыны бзылуы тек абынуа байланысты емес, баса этиологиялы себептерден де болады.

Неврит нерв тіндеріні бтінділігі саталанда жне оларды заымдануына байланысты. Нерв тіндеріні саталуына байланысты невриттерді себебі инфекция (грипп, ангина), атты тоу (мздау), анмен оректенуіні бзылуы, гипертония, атеросклероз болуы ммкін. Кейбір жадайда отит, паратит дерттеріні асынуынан да пайда болады. Бет нервісіні салдануы тменгі жа нервісін жансыздандыран кезде кенеттен пайда болуы ммкін (нейроаллергия тріздес).

Клиникалы белгілер крінісі мимика еттері жмысыны згеруіне байланысты. Сонымен атар адам денесіндегі жалпы сезімталды жне вегетативті ан тамырлары жмыстарыны згеруі белгілер крінісі болуы ытимал. Дмні сезімталдыын білдіретін тілді алдыы 2/3 блігі бузылып, кзден жас аады жне т. б. белгілер пайда болады.

Барлы жадайда мимикалы еттер жмысыны згеруі негізгі белгі болып табылады. Кдімгі жадайда бет лпет згеріп мимика озалысы кезінде ауыран жаына тартылады. Бл бет атпарлары тегістеліп, ауыз брышы тмен тсіп, сілекей аып, ас алу иындайды. рттары рленбейді. Кз шарасы кеіп (лагофтальм), одан жас аады да кейінірек кзді мйізді абыы рап, кру нашарлайды. Бл айтылан былысты білуді блефорорафия операциясын жасауда кп маызы бар. Бірінші жне екінші топ-тардаы озалыста блефорорафия жасауа болады, ал шінші топ-таы озалыста болмайды.

ла маында жне бетте пайда болатын жеіл ауыру сезімі, гипостезия, гиперестезия, парестезия сезімтал нерв жйесі жмысыны бзылу белгілері болып есептелінеді. Конъюнктиваны ызаруы, бет терісіні ркелкі боялуы, ауыз уысы кілегей абыыны домбыуы, вегетативті ан жйесі жмыстарыны бзылу белгілері жатады.

Емі. Алдымен невритке себеп болан жалпы дертті емдеу ажет.

Дертті жедел даму уаытында абынуа арсы кресіп, дене ызуын басатын, ауыру сезімін жоятын дрілер таайындау керек. В тобындаы витаминдер, 0,015 г прозерин тулігіне ш мезгіл ішу. Немесе 0,05% прозерин ерітіндісін инъекция арылы тері астына енгізу ажет. Оны схемасы 0,1 мл — бірінші кні, 0,2 мл —екінші кні, сйтіп 1,0 дейін, содан со дозасын 0,9; 0,8; 0,7; 0,1 мл-ге дейін тмендетеді.

Невритті патогенезді факторларыны негізі тін домбыгуы боландытан Дегидротация терапиясын (фуросемид 40 мл) жне кортикостероид препараттарын беру ажет. 3—5 кннен бастап физиотерапия таайындаан жн, оны ішінде УЖЖ, парафин, ультрадыбыс, йонофарез т. б. физиотерапия абылдаан жн. 10—15 кннен кейін мадай терісін жиыру, асты ктеру, кз жуму, тісті аситу, ртты толтыру сияты мимикалы еттерді жмысын жасартатын емдеу гимнастикасын олданып, олара массаж жасау ажет. Иглорефлексотерапия жасы нтиже бе-реді.

Егер осы айтылан емдер 3 жыла дейін нтижесіз болса, онда емші хирургиялы тсілдер олдануа мжбр болады. Олар келесі топа блінеді:

1). Кесілген немесе жарааттанан нерв штарын бір-бірімен, микрохирургиялы ралдарды пайдаланып, тігіп жаластыру.

2) . Невритті серінен тмен тсіп кеткен тіндерді кинетикалы жне статикалы дістерді олдану арылы жоары ктеріп сйекке бекіту. М. Э. Ягизаров тмен тскен ауыз жмса тіндерін тжді сіндіге асу жне самай етін олдануды сынды. Соы кезде бл тсіл кеінен олданылып жр жне жасы нтиже беруде.

3) . Бл топа ауыран нервті шын баса (тіласты, диафрагма, осымша нервтер) озалтыш нервтерімен тігіп жалау.