ТМЕНГІ ЖА БУЫНЫНЫ АУРУЛАРЫ

Буынны топографоанатомиялы суреттемесі. Самай-тменгі жа буыныны топографоанатомиялы ерекшеліктері оны абынуыны клиникалы кріністері мен емдеу барысында маызды орын алады.

Тменгі жаты буын сіндісі мен самай сйегіні буын шыры самай-тменгі жа буынын райды.

Самай-тменгі жа буыныны бір-бірінен айыратын ерек-шеліктері.

1. Буын беткейлері. Гиалинді шеміршекпен емес, нашар жа днекер тінді шеміршекпен апталан. Бл ерекшелігі буынны жиі жарааттанып, іріді абыну дерттері кезінде тырты немесе суйек тініне ауысыП кетуге бейімділігін сипаттайды (анкилоз).

2. Буын абыны алыдыы біркелкі емес. Алдыы жаы жа боландытан оай созылады. Бл буын басыны ала шыуыны себебі болып табылады.

3. Сырт жаынан буын тарамдары самай сйегіні бет сйегі сіндісінен басталатын мыты сіірмен бекітілген. Оны талшытары тмен жне арта баытталып буын сіндісі мойынны арты жне сырты жаында осылады. Талшытарды біраз бліктері буын абымен бірігіп кетеді. зіні крделі рылысына байланысты сіір буын сіндісіні соылан кезде тмен, сырта жне ішкі арай ыысуына кедергі жасайды.

4. Буынны ішінде екі жаынан ысыы сопа шеміршек табаша болады. Оны ортасы жа (1—2 мм), шеттері алы (3—4 мм). Табаша фиброзды шеміршектен ралан, оны шеттері буын апшыымен бірігіп кеткендіктен оны тменгі жне жоары абаттара бледі. Табашаны атаратын ызметі орасан зор. Е алдымен ол буынны сйек беттерін бір-бірінен ажыратып, оларды бірігіп кетуіне кедергі жасайды, тменгі жаты оай озалысына ммкіндіктер туады. Тменгі жаты ктеріліп тсуі кезінде табаша мен буын шыры ттас рылым райды, себебі табаша озалыссыз алады. Иекті ала арай жылжытанда, сіресе оны тмен арай тсірген кезде табаша буын басымен бірге буын шырынан шыып ала жылжиды. Тменгі жаты жанына арай жылжытанда бір жаындаы табаша з орнынан жылжып, з сінен айналады. Буын элементтеріні бір-біріне атынасы тістесуге, сіресе оны биіктігіне тікелей байланысты. алыпты жадайда самай-тменгі жа буыныны ш трі белгілі.

1. Тегіс буын. Буын шыры тере емес, біра ке. Тменгі жаты буын басы жалпа, тмпешігі биік емес. Мндай буындар тік тістесулерге сай келеді.

2. Аздап томпа шыр буын. Буын шыры жасы айындалан, басы томпа, тмпешігі де жасы жетілген. Буынны бл трі ортогнатиялы тістесуге сай келеді.

3. Томпа шырлыы атты жетілген буын. Буын шыры жасы жетілген. Тменгі жаты буын басы томпа, тмпешігіні арты етегі биік. Мндай буын тере крек тісті тістесуіне сай келеді.

Самай-тменгі жа буыныны артриті. Бкіл одаты анти-ревматикалы комитетіні жіктеуіне байланысты артриттерді: инфекциялы, инфекциялы емес (дистрофиялы) жне жараатты деп ажыратады.

Инфекциялы артриттер арнайы емес (ревматикалы жне ревматоидты) жне арнайы (гонореялы, туберкулездік, актиноми-козды, бруцеллездік жне т. б.) деп екіге блінеді.

Инфекциялы емес артриттер (дистрофиялы жне артроздар) алмасудистрофиялы, нерводистрофиялы, эндокринопатиялы жне т. б. деп блінеді.

Жараатты артриттер созылмалы микрожарааттарды (тіс атарыны бзылуыны) немесе жедел жарааттарды (лау, соы, опен немесе осыз жарааттар) серінен болады

Самай-тменгі жа буыныны арнайы емес инфекциялы артриттері жедел аымды, созылмалы деп блінеді. Ауру инфекцияны анмен немесе крші айматан келуінен (отит, жаты остеомиелиті, ламаы аймаыны флегмонасы, паротит, мастоидиит) басталады. Балалардаы артритке кбінесе ортаы латаы іріді абыну процестері себеп болады. Артрит сонымен атар, организмдегі созылмалы инфекцияны серінен, оны ішінде одонтогенді хрониосепис, ревматикалы полиартритті серінен де болады.

Самай-тменгі жа буыныны жедел аымды артриті кезінде науастар жалпы жадайыны нашарлыымен атар, лаы мен самай буындарындаы атты ауыру сезімге шаымданады. Ауызды ашу мен шайнауды ммкіндігі болмайды. Науас тек сйы тамапен ана оректене алады. Буынны айналасындаы жмса тіндер инфильтраттанан, беткей терісі ызаран. Буын аймаын басанда ауырады. Сырты дыбыс жолы тарылып, науасты лаы ауырлайды. Дене ызуы жоарылап, лейкоцитоз жне ЭТЖ жылдамдайды. Кп жадайда процесс ірідіктер тзілуімен аяталады. Ол кбінесе сырты дыбыс жолына жарылады. Сырта ламаы аймаына сирек тесіліп шыады.

Самай-тменгі жа буыны абынуын жедел аымды отиттен, шкіл нервті невралгиясынан ажырату керек. Ауыру сезіміні лаа, самайа тебуі серінен науастар отоларинголог, невропатолог мамандарына аралып, бл науастара жиі дрыс диагноз ойылмайды. иналып тіс жаруда тменгі жа бтаыны бойымен жне тіс атарымен тетін ауыру сезімімен ажыратылады.

Созылмалы ревматикалы артрит кезінде буын екі жаынан да заымданып, отын-отын ршуімен, субфибрилді дене температурасымен, самай-тменгі жа буынымен атар, баса да буындарды ауруымен ерекшеленеді. Буынны айналасындаы тіндерді жадайы згеріссіз болады. Буынны ызметі згерген. Кешенді емдер абылданса абыну рекеттері ертерек ба-сылады.

Ревматоидты артритпен ауыратын науастарда патологиялы процесс кбінесе бір буынында болады, біра кейде баса буындарында да кездеседі (тізе, тобы жне т. б.). Суы тиген кезде осы буындарды барлыында да ауыру сезімдері айталап ршиді, ал буынны сіресуі барлы уаытта болады.

Егер самай-тменгі жа буыныны ревматикалы артриті бар науастарда жрегінде патологиялы згерістер кездессе (ревмокардит жне т. б.) аталан згерістер млде аныталмайды.

Аталан ерекшеліктерімен атар, атай кететін нрсе ревматоидты артритті емдеу, ревматикалы артритті емдегенге араанда айтарлытай сер бермейді (тіпті емнен кейін де), айталай береді.

Самай-тменгі жа буыныны кез келген артритіндегі рентгенограммада саылауды кеейгені, тыртыты трінде тарыланы байалады.

Созылмалы артриттерді диагностикасы мият жиналан анамнезді, объективті тексерулерді, оны ішінде рентгенографиялы жне томорентгенографиялы зерттеулерді нтижелеріне негізделеді. Созылмалы паротиттен ажыратып алу керек. Оан тн нрсе сілекей блінуіні згеруі.

Емі. Жаты функциялы ерекшеліктеріне байланысты емдеу иына тседі. Себебі емдеу кезедерінде буынды за уаыт ммкіндігінше озалтпай оюа тура келеді. Сондытан жедел арнайы емес артритті емдеу ртрлі шаралар комплексінен трады.

1) . Буыннан тыс абыну ошатарыны инфекция кзін жою (тістердегі, ортаы латаы, бадамша бездегі, гаймор уысындаы). Гангренозды тістерді немесе абынан бадамша бездерді алу операцияларынан со артритті айтадан ршуіні алдын алу шін ацетилсалицил ышылымен, амидопирин, бутадион, сульфаниламидтерме жне антибиотиктермен емделеді.

2).Организмні жалпы иммунологиялы реактивтілігін жне десенсибилизациясын кшейту, уаты майдаланан жне сйы тама, ацетилсалицил ышылы, кортизон немесе преднизалон. АКГ німдерін кезектестіріп пайдалану.

3) . Буына тынышты беру (Айви табасы, екіжаты жай байлап бекіту немесе азу тістерді тсына алыдыы 5—10 мм-дей резеке ойып иекті жоары арай сапан трізді табамен тау).

4) . Физиотерапия: жедел аымында — жылу (ыздыру компрестері, УЖЖ, соллюкс), басылан кезде — вирапинмен немесе медициналы тпен (Бернадский Ю. Д) электрофорез жасау.

5) . Ине рефлекс емі.

Арнайы инфекциялы артрит. Арнайы емес артритке араанда те сирек кездеседі. Туберкулездік, гонореялы, мерездік, актиномикозды, ревматикалы, дизентериялы, бруцеллездік жоне т. б. артриттер деп блінеді. Туберкулездік жне актиномикозды артриттер кбінесе крші айматармен тйісу арылы дамыса, гонореялы, мерездік, ревматикалы жне баса да вртриттер инфекцияны буына ан арылы тсуінен дамиды.

Губеркулездік артрит ауруды тменгі жаты бтаынан, ортаы латан, самайды жмса тіндері мен сйегінен тарауынан дамиды. Туберкулез оздырушысыны кпеден, жоары тыныс жолдарынан, ан мен лимфа жолдары арылы тарауы ммкін. абыну процесі уза уаыт дамып, буын сіндісіні, буын бетіні бзылып сорылуына келіп соады да фиброзды анкилоз дамиды.

Гонореялы артрит самай-тменгі жа буынында гонореяны жедел немссе жеделдеу аымында кейде созылмалы тріні ршіген кезеінде дамиды.

Жедел жне жеделдеу аымдарыны дамуы жедел ауыру сезімдермен, буынны ісінуімен, сырты дыбыс жолыны тарылуымен крінеді. Буын апшыыны жанында сарысулы, кейін сары-сулы фиброзды, е аырында іріді абынуы буын мен апшы ішіндегі табашаны оршаан жмса тіндерді бзылуына келіп соады. Ауруды аыры шеміршек бетіні дрекі бзылуларына келіп соып, анкилоз дамиды. Самай-тменгі жа буыныны арнайы артриті кбінесе жаын айналадаы тіндердегі гуммалардан дамиды. ан арылы дамуы да ммкін. Аымы баяу, созылмалы трде аздаан ауыру сезімімен атар жреді.

Рентгенограммада буын сіндісімен тмегі жаты ортасында деструкциялы оша, шетінде аау байалады. Дер кезінде рі дрыс жасалан арнайы ем мен механотерапия анкилозды алдын алады.

Актиномикозды артрит. Самай-тменгі жа буынында мойын, бет актиномикоздарыны асынып буын апшыына таралуынан дамиды. Бл кезде буынмен бірге шайнау блшыеттері ауруа шалдыатындытан жа озалысы бірден шектеледі. Ауруды шаымы кез келген керендік аурудаыдай секілді баяу, оршаан жмса тіндерге отын-отын ршуімен суреттеледі. Бір ршумен екіншісіні арасында науас ешандай ауруды сезбейді. Тек иекті алдын арта арай итерген кезде буында ауыру сезімі пайда болады. Процесс тек буын апшыын заымдайды, сондытан ауру жазыланнан кейін де тменгі жаты озалуында шектелулер саталады.

Жараатты артриттер аымына арай жедел жне созылмалы болып блінеді. КазММУ-ны хирургиялы стоматология кафедраларыны зерттеулері бойынша самай-тменгі жа буын патологиясыны 50% стоматологиялы себептер болып табылады: терапевтік (пломбалы заттарды арты салу), ортопедиялы (дер кезінде дрыс протез жасалмау), хирургиялы (жатарды сынуы кезінде жедел жараатты артритті дер кезінде анытап емдемеу).

Клиникасында науастар жарааттан немесе аузын атты ашудан кейін пайда болан біржаты немесе екіжаты ауыру сезіміне шаымдайды. Ауызды ашу, есінеу, тама ішу, тіпті сйлеу ммкін болмайды.

Сырт крінісінде тменгі жа имылыны шектелуі, буын айналасындаы тіндерді инфильтрацияланып анталауына байланысты ісінуі аныталады, саусапен басанда ауыру сезім крт кшейеді. Рентгенографиялы зерттеулер буын уысында айтарлытай згерістерді крсетпейді. Ол кезде саылауларды кеейгені аныталады,

Созылмалы жараатты артрит. Кбінесе созылмалы майда жа-рааттарды ' за уаыт серінен болады. Мысалы тере тістесуде, жоары йкелістен, азу тістерді жоалтудан, протез дер кезінде салынбаандытан, сіресе тменгі жатарда.

Созылмалы жараатты артритте науас ауызды ашанда жне шайнау, сйлеу кезінде немі дей тсетін ауыру сезіміне шаымдайды. Жиі жадайда ол шкл нерв невралгиясындаыдай стамалы болады. Кей жадайларда науастарда Костен синдромы кездеседі: тменгі жа буын аумаында мойына, лаа, тілге, жараатты артритке шыраан бетінде басыны жартысы ирради-яцияланып ауыруы, буын аумаында теріні гиперестезиясы, аузын ашанда буынны сыырлауы, кейде ауызды рауы, естуді, тменгі жа имылыны нашарлауы. Кп жадайларда осы айтылан белгілерді біреуі немесе бірнешеуі байалады.

Ем жргізгенде уелі буына йылан ан мен эксудатты ыдырауын кздейді, осымен атар 2—3 кнге тіс аралыына тсем салып тменгі жаты сапан трізді таышпен таып тастайды да, ауын уысына 1—2 рет 2 мл 2% новокаина араласан 1 мл гидрокортизон жне антибиотиктер ерітіндісін жібереді. Бірінші срітіндіні жіберу мен екіншісіні арасы 2—3 кн. Гидрокортизон ан мен экссудатты рамындаы фибринні ыдырап тарауына сер етсе, новокаин ауыру сезімін жояды, ал антибиотик анмен бірге буына инфекция ентен жадайда оны алдын алады. Гидро-кортизонды жкті йелдерге, бауыры, бйрегі жне жрек ауруы бар науастара жіберуге болмайды. Осымен атар, гиалорунида рамына кіретін ара уымен (вирапин) не болмаса калий йодиды жне новокаинмен ионофорез жасалады. Осы аталан емге к.осымша аналгетиктер, кніне 100 мг С витамині жне 1—2 сеанс Бсрнарды диадинамикалы тогын таайындайды. 3—4 кн ем олдананнан кейін барлы науастарда ауыру сезімі жойыльш,

Олар тама шайнай алады, тек кейбір науастарды буынында 2—3 аптаа дейін буын озалысы нашар болады.