Жаа лгідегі арнайы (тзету) білім беру йымдары
Джексенбаева К.О.
«Кемтар балалрды леуметтік жне медициналы-педагогикалы тзеу арылы олдау крсету» азастан Республикасы Заы 4 тармаын іске асыру масатында ммкіндіктері шектеулі балалар шін кешенді кмек крсету жадайларын амтамасыз ету жолында жаа лгідегі арнайы (тзету) йымдары ашылан. Арнайы білім беру йымдарыны жаа трлері: оалту орталытары (республикалы жне облыс дегейіндегі алаларда), мектеп жанындаы логопедтік пунктер, психологиялы-педагогикалы тзету кабинеттері (аудан орталытарында).
Жаа лгідегі арнайы (тзету) йымдар ызметтері «Бала ытары туралы» Б Конвенциясына, Р «Білім туралы», «азастан Республикасындаы баланы ытары туралы», «Кемтар балаларды леуметтік жне медициналы-педагогикалы тзеу арылы олдау туралы» Задарына жне баса да нормативтік ыты жаттара сйкес жне осы ережелер негізінде жзеге асырылады.
Оалту орталыыны ызметін йымдастыру тртібі. Оалту орталыы арнайы білім беру йымдары трлеріні бірі болып табылып жне облысты кімдеріні шешімдерімен рылады.
Оалту орталыыны негізгі міндеттері:
1) сйлеу тілінде, кру, есту, тірек-озалыс аппаратында бзылуы, оып-йрену, арым-атынас жасау мен жріс-трысында иындытары бар балалар мен жасспірімдерге психологиялы тзеу мен оалту трінде кешенді психологиялы – медициналы - педагогикалы кмек крсету;
2) дамуында, оытуда, арым-атынас жасауда, жріс-трысында проблемалары бар балаларды р трлі топтарына атысты жаа педагогикалы технологияларды зірлеу, сынатан ткізу жне енгізу;
3) мамандарды пнаралы тобымен (командалы баалау) балаа атысты мселелерді кешенді оып-йрену жне баланы медициналы, психологиялы, тзету-педагогикалы кмекке деген ммкіндігі мен ажеттілігін анытау;
4) баланы дамуыны леуметтік жадайын ескере отырып, жеке дамыту бадарламасын зірлеу жне жасап шыару;
5) жеке, топты саба трінде тзете-дамыта оытуды жргізу;
6) отбасы жадайында даму ммкіндіктері шектеулі балаларды трбиелеу мселелері бойынша ата-аналара (зады кілдерге) аыл-кеес беру жне оыту;
7) жалпы білім беру жне арнайы (тзеу) білім беру мекемелеріні педагогтеріне ммкіндіктері шектеулі балаларды психофизикалы кйіні ерекшеліктері мен даму ммкіндіктері жайынан дістемелік басшылы жасау жне кмек беру.
Оыту мазмны тзеу мекемелеріні білім беру стандарттарымен, Оу жоспарымен жне оалту орталыында тзеу кмегін алатын рбір баланы ммкіндігі мен ажеттілігі ескеріліп зірленетін жеке дамыту бадарламасымен аныталады.
5. Оалту орталыы ммкіндіктері шектеулі балаларды тмендегідей топтарына кмек крсете алады:
1) дамуында иындытар кездесетін 3 жаса дейін балалар;
2) мектеп жасына дейінгі балалар (3-тен 7 жаса дейін):
психикалы дамуында кешеуілдеу бар балалар;
р трлі дегейде крінетін аыл-ой кемістігі бар балалар;
балаларды церебрал салымен ауыратын жне тірек-озалыс аппаратыны баса да бзылулары бар балалар;
нерв жйесіні тым уалайтын-дегенеративті ауруларымен ауыратын балалар;
сйлеу тілінде атты брмалануы бар балалар;
арнайы оытуды керек ететін есту ызметіні бзылуы бар балалар;
балаларды ерте аутизмімен жне баса эмоциялы-еріктік бзылулармен ауыратын балалар;
кру мшесіні атты бзылуы бар балалар;
3) 7-ден 15 жаса дейінгі мектеп жасындаы балалар:
р трлі дегейде крінетін аыл-ой бзылуы бар балалар;
балаларды ерте аутизмімен жне баса эмоциялы-еріктік бзылулармен ауыратын балалар;
нерв жйесіні тым уалайтын-дегенеративті ауруларымен ауыратын балалар;
балаларды орташа жне ауыр дрежедегі церебрал салымен ауыратын балалар;
деменцияны р трлі трлерімен ауыратын балалар;
психикалы аурулар нтижесінде оып-йренуінде иындыы бар балалар; сйлеу тілінде атты брмалануы бар балалар;
есту мшесіні бзылуы бар балалар;
кру мшесіні бзылуы бар балалар;
4) 15-тен 18 жаса дейінгі жасспірімдер:
р трлі дегейде крінетін аыл-ой бзылуы бар балалар;
аутизммен ауыратын балалар;
сйлеу тілінде атты брмалануы бар балалар;
балаларды орташа жне ауыр дрежедегі церебрал салымен ауыратын балалар;
кру мшесіні бзылуы бар балалар;
есту мшесіні бзылуы бар балалар.
Оалту орталыы бірінші кезекте аыл-ой жне психикалы дамуында ауыр да тередеген бзылулары бар балалара жне р трлі себептермен баса арнайы (тзеу) йымдарында тзеу кмегін ала алмайтын балалара тзеу кмегін крсетеді.
Баланы оалту орталыына абылдауды психологиялы - медициналы-педагогикалы кеес беру мекемені (бдан рі - ПМПК) орытындысы негізінде жргізіледі.
15. Оалту орталыындаы тзету-дамыту дерісін йымдастыру Оу жоспарымен, жылды кнтізбелік жоспармен жне орталыты дістемелік кеесінде зірленетін жне бекітілетін саба кестесімен реттеледі.
ызметті мазмны мен негізі баыттарына орай оалту орталыыны штатында діскерді, педагог-дефектологты (олигофренпедагогты, сурдопедагогті, тифлопедагогті), педагог-психологті, леуметтік педагогті, ЛФК мамандарыны, дрігерлерді (балалар дрігері, невропатолог, психиатр, сурдолог, ортопед), медбикелерді жне басаларды лауазымдары кзделеді.
Психологиялы-педагогикалы тзеу кабинеттеріні ызметін йымдастыру. Психологиялы-педагогикалы тзеу (бдан рі ППТК) арнайы білім беру йымдары трлеріні бірі болып табылады жне облысты, аудан орталыында 18 жаса дейін даму ммкіншілігі шектеулі балалар мен жасспірімдерге кешенді медициналы-педагогикалы жне леуметтік-психологиялы кмек крсету шін рылады.
Психологиялы-педагогикалы тзеу кабинеттеріні міндеттері:
1) сйлеу, кру, есту абілеті, тірек-озалыс аппараты, эмоциялы-еріктік саласы бзылан, оуында, арым-атынас жасауда, мінез-лында иыншылытары бар балалар мен жасспірімдерді психологиялы-педагогикалы тзеу жне оалту трінде кешенді психологиялы - медициналы- -педагогикалы кмек крсету;
2) баланы проблемаларын мамандарды пнаралы командасы (командалы баалау) арылы кешенді зерделеу жне баланы медициналы, психологиялы, тзеу-педагогикалы жне леуметтік кмекке деген ммкіндіктері мен ажеттіліктерін анытау;
3) баланы дамуыны леуметтік жадайын ескере отырып, жеке дамыту бадарламасын зірлеу жне растыру;
4) жеке, топты сабатар нысанында тзеу-дамыту сабатарын жргізу;
5) отбасы жадайында даму ммкіндіктері шектеулі балаларды трбиелеу мселелері бойынша ата-аналарына (оларды ауыстыратын тлаларына) кеес беру жне оыту;
6) даму ммкіндіктері шектеулі балаларды психофизикалы жадайы мен даму ммкіндіктері туралы жалпы білім беретін мекемелерді педагогтарына дістемелік басшылы жасау жне кмек крсету.
ППТК-а баланы абылдауды психологиялы-медициналы-педагогикалы кеесті тжырымы негізінде мегеруші жргізеді.
ППТК-а траты жне уаытша труа ммкіндіктері шектеулі балаларды абылдауды жыл бойы онда бос орын болан жадайда жргізіледі. ППТК-да баланы орны ППТК-мен ата-ананы (зады кілдеріні) арасындаы шартта айтылан жадайда саталады.
ППТК-дан балаларды шыаруды мегеруші ППТК-мен ата-ананы (зады кілдеріні) арасында айтылан шарт жадайында немесе оны ППТК-а келуіне бгет жасайтын баланы денсаулы жадайы туралы медициналы тжырым негізінде жргізеді.
ППТК-ы 18 жаса дейінгі ммкіндіктері шектеулі балаларды мынадай категорияларына кмек крсетіледі жне мыналара:
1) 3 жаса дейін дамуында проблемасы бар;
2) психикалы даму дегейі тежелген;
3) ртрлі дегейде аыл-ойы кенжелеп аландар;
4) бала церебралды параличі жне баса тірек-озалыс аппараты бзыландар;
5) крделі сйлеу бзылыстары;
6) арнайы оытуды талап ететін есту функциясы бзыландар;
7) ерте ауыратын бала аутизмі жне баса эмоциялы-ерікті бзылыстары;
8) крделі кру бзылыстары;
9) психикалы аурулар салдарынан оудаы иындытар;
10) мектептегі дадыларды игерудегі иындытар (оу, жазу жне санау).
Ауданда арнайы (тзеу) білім беру йымдары жо болан жадайда ППТК-ы дамуында ммкіндіктері шектеулі балаларды барлы категорияларына тзеу кмегін крсете алады.
ППТК-ы аыл-ойы мен психикалы дамуында ауыр да тередеген бзылыстары бар балалара е алдымен тзеу кмегін амтамасыз етеді, баса арнайы (тзеу) білім беру йымдарында тзеу кмегін ала алмайтын балалара тзеу кмегін крсетеді.
Тзеу кмегіні мазмны балаларды психофизикалы даму жне жеке ммкіндіктеріні ерекшеліктерінен зірленетін жне ППТК-ы жадайында іске асырылатын жеке дамыту бадарламасымен аныталады.
Жеке-дамыту бадарламасын растыру масатында баланы психофизикалы жадайын (командалы баалау) кешенді тексеру жргізіледі. Кешенді тексеруді негізгі міндеттері алдаы жартыжылдыта баламен тзеу жмыстарыны басым баыттарын анытау болып табылады. Алдыы кезеде ол жеткізген нтижелерді ескере отырып, тзеу жмыстарыны міндеттерін згерту айта командалы баалау барысында жргізіледі, оларды ткізу мерзімі 2 жылда бір рет немесе крсеткіштер бойынша белгіленеді.
ППТК-ны діскері балаларды оытуды жеке дамыту бадарламаларын бекітеді.
ППТК-да тзеу-дамыту процесін йымдастыру діскер зірлейтін жне бекітетін Оу жоспарымен, жылды кнтізбелік жоспармен жне сабатарды кестесімен регламенттеледі.
Оу-трбие процесі баланы психологиялы-медициналы-педагогикалы жне клиникалы зерделеу деректеріне негізделген, сараланан жне жеке трыдан келу принципі негізінде жзеге асырылады. Балаларды сйлеу, зейіндерін, жмыс абілетін жйелі трде зерделеуді, оларды дамыту динамикасын, білім дегейін, оларды оу материалын мегеру ммкіндіктері мен ерекшеліктерін, білім алушыларды даму болашаын жне тзеу жмыстарыны ралдарын тадауды анытау шін жргізіледі.
Оу аптасыны затыын (5 немесе 6 кн) тиісті басару органыны келісімімен дістемелік кеес белгілейді жне ППТК-ны жарысында бекітіледі.
ППТК-да ммкіндіктері шектеулі балалар мен жасспірімдерді тзей-оыта дамыту балаларды ыса мерзімді топтарында жеке оыту мен консультативтік нысаны жргізіледі.
ППТК-ны штатыны мазмны мен ызметіні негізгі баыттарына байланысты дістемешіні, педагог-логопедті, педагог-дефектологты (олигофренологты, сурдопедагогты, тифлопедагогты), педагог-психологты, леуметтік педагогты, ЛФК маманыны, невропатолог дрігерді лауазымы кзделеді.
Логопедтік пунктті ызметін йымдастыру. Логопедтік пункт логопедті басшылыымен ауызша жне жазбаша сйлеу кемшіліктерін жою жнінде балалармен саба жргізетін білім беру йымы.
Логопедтік пунктті білім беруді басару органы ашады. рбір логопедтік пунктке топтарды (сыныптарды) белгілі бір саны бекітіліп беріледі.
алалы жалпы білім беретін мектепте логопедтік пунктті ашу 14-16 сыныптар боланда, ауылды мекемеде 9-12 сыныптар боланда жзеге асырылады. Бір уаытта алалы логопедтік пунктте 20-30 адам, ауылды жерде 15-25 адам оиды.
алалы жерде жне ауылды жерде орналасан білім беру мекемелеріні (бастауыш мектеп-бала баша, кешенді мектептер, гимназиялар, лицейлер, балалар оу-трбие орталытары) басшылары сыныптар (топтар) санына арамастан логопедтік пункттер ашуа ылы.
Жалпы білім беретін мектепті логопедтік пунктіне ауызша жне жазбаша сйлеуінде (жалпы сйлеу абілеті дамымаан, фонетико-фонематикалы дамымауы, жазу мен оу бзылыстары, кекештену, сйлеуді айту жаы бзылан (дислалия, дизартрия, ринолалия) ртрлі бзылыстары бар балалар абылданады.
Сйлеу абілеті бзылан балаларды логопедтік пунктке абылдау шін анытау жыл бойы жргізіледі. Мамырда бірінші сыныпа баратын балаларды тексеру жзеге асырылады.
Сйлеу абілеті бзылан балаларды бітірту жыл бойы оларды сз дамыту кемшіліктеріні жойылуына байланысты жзеге асырылады.
Психофизикалы жадайын натылау шін ажет болан жадайда балалар ата-аналарыны келісімімен логопедпен маман-дрігерлерден (невропатолога, психиатра, отоларинголкке жне т.б.) кеес алуа немесе ПМПК-ге жіберіледі.
Логопедтік сабатарды нтижелері сйлеу картасында белгіленеді жне педагог-трбиешіні, сынып жетекшісіне жне ата-аналар назарына жеткізіледі. Мектепке дейінгі жне мектептегі логопедтік пункттегі сабатара балаларды міндетті трде атысу жне ажетті талаптарды орындау жауапкершілігі малім-логопедке, мектепке дейінгі йымны немесе мектепті педагогтарына жне ата-аналара (зады кілдеріне) жктеледі.
азіргі уаытта дамуында ауытуы бар балалар мен жеткіншектерді арнайы білім, трбие алып жне леуметтік бейімделуі шін жаа лгідегі арнайы (тзету) йымдары кеінен ашылып отыр. Бл орталытар педагогикалы, психологиялы-медициналы оалту мен тзету, леуметтік ебекке бейімдеу мен мамандыа бадарлау, психологиялы-педагогикалы жне леуметтік кмек бала мен оны отбасына, жетім балалара леуметтік кмек крсету ызметтерін атарады.