Жобаны матрицалы рылымы

Тран» УниверситетІ» МЕКЕМЕСІ

ОК отырысында БЕКІТІЛДІ «Тран» Университеті» мекемесі Хаттама № _21__ «27_» _06__ 2013 ж. ОЖ проректоры ___________ А.А.Арупов

ДРІСТІК КЕШЕН –КОНТЕНТ

(ДРІСТЕР ТЕЗИСЫ, ИЛЛЮСТРАТИВТІ ЖНЕ ЛЕСТІРМЕЛІ МАТЕРИАЛ, СЫНЫЛАН ДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ)

ЖОБАЛАРДЫ БАСАРУ» пні бойынша

АПАРАТТЫ ТЕХНОЛОГИЯЛАР» КАФЕДРАСЫ

Маманды: 5В070300- «Апаратты жйелер»

Пн: Апаратты жйелер негізі

Автор: магистр, аа оытушы Аманова Г.К

Оытылу технологиясы: кредиттік

Оу блімі:кндізгі

Тіл блімі: аза

Студенттер білімін баалау жйесі: рейтингтік

Алматы, 2013

ГЛОССАРИЙ

· Жауапкершілік матрицасы (Accountability Matrix) – жоба элементтері шін жауапкершілікті тарату матрицасы.

· Операция (Activity) – орындауа ресурстар таайындалатын жоба элементі.

· Операциялар рамын анытау (Activity Definition) – орындау шін жоба нтижелерін алу шін ажет операциялар тізімін анытау.

· Операция сипаты (Activity Description) – жоба диаграммаларында олданылатын оперцияны ысаша сипаты.

· Операциялар затыын баалау (Activity Definition Estimation) – операцияны орындау шін ажет жмыс аралытарыны санын баалау.

· Доалардаы операция (Activity On-Arrow) – операциялар доаларда, ал оиалар тйіндерде бейнеленетін желілік диаграммаларды, операцияларды бейнелеу тсілі.

· Тйіндердегі операциялар (Activity On-Node) – операциялар тйіндерде, ал оларды байланыстары доаларда бейнеленетін кездегі желілік диаграммалардаы операцияларды бейнелеу тсілі.

· Орындалан жмыстарды масат ны (Actual Cost of Work Performed) – арасытырылатын аралытаы наты шыындар(тура жне жанама).

· Наты соы (Actual finish Date (AF)) - операциялар жмыстарын наты аятау кні.

· Наты бастау (Actual Start Date (AS)) - операциялар жмыстарын бастау кні.

· кімшілік аятау (Administrative Closure) – жобаны аяталуын алыптастыру, апаратты дайындау, жинау жне тарату.

· осымшалар облысы (Application Area) – осы категория шін жалпы спецификалы элементтерге ие жобалар категориясы.

· Доа (Arrow) – операцияны графикалы крінісі, немесе желілік диаграммасын трызу шін олданылатын техникаа туелді зара байланыстар.

· «Доадаы операциялар» дісі (Arrow Diagramming Method (ADM)) – операциялар доаларда, ал оиалар график тбелерінде бейнеленетін желілік диаграманы трызу дісі.

· Ммкіндігінше кеш(MS)(As Late As Possible(ALAP)) – жмыстар кестесін есептеу дісі. Бл кезде оианы басталу кні жобаны ттастай орындау мерзімін бзбай анарлым кеш ммкін мерзімге кшіріледі.

· Ммкіндігінше ерте (ME)(As soon As Possible(ASAP)) – оианы басталуыны жоспарлы кні анарлым ммкін ерте уаыта таайындалан кездегі жмыстар кестесін есептеу дісі.

· Таайындама(Assignment) – операция жмыстарын орындауа ресурстарды таайындау.

· Кері ткел(Backward Pass) – жобасыны желі бойынша соынан басына ту нтижесіндегі жоба операцияларын аятау немесе бастау кеш мерзімдерін анытау.

· Ленталы диаграмма(Bar chart) - жоба жмыстарын орындау кестесіні графмкалы крінісіні тсілі.

· Базалы жоспар(Baseline) – бекітілген згерістері бар жобаны алашы жоспары, базалы жоспар жоба раушылары- н, кесте т.б. бойынша болады.

· Аятау бюджеті(Budget At Complection) – жобаны жоспарлау ны.

· Орындалан жмыстарды жоспарлы ны(Budgeted Cost of Work Performed) – арастырылан аралыта орындауа жоспарлынан жмыстарды жоспарлы ны.

· згерістерді басару(Change control) – орындауды талдау нтижелері бойынша ажет тзетуші серлерді олдану.

· згерістерді басару кеесі (Change control Board) – згерістерге сраныстарды бекітуге абылдау немесе абылдау шін жауапты жоба атысушыларыны ресми тобы.

· зара рекеттесуді жоспарлау (Communication planning) – апараттаы ажеттілікті анытау жне жоба атысушыларыны рекеттесуі.

· Аныталмаандыты ескере отырып жоспарлау (Contingency planning) – туекелді оиаларды болуы жадайында балама стратегияларды анытаумен бірге жоба жоспарын ндіру.

· Болжанбаан жадайлара ор (Contingency reserve) – жоспарлау шін жеткіліксіз жоба оиалары шін арнайы осалы алынан млшерлері.

· Контракт (Contract-келсім-шарт) – жабдытаушыны белгілі бір німдер немесе ызметтермен жабдытауа, ал тапсырыс берушілерді оларды тлеуге міндеттейтін екіжаты келісім. Контракттар детте ш негізгі категорияны біреуіне тседі, бекітілген ны мен шыындарды, шыындарды айтарумен нім бірлігіні бекітіліген баасы.

· Контракттар кімшілігі (Contract Administration) – жабдытаушы мен байланыстарды басару.

· Контрактарды жабу (Contract Close out) – сратарды шешумен бірге контракттарды аятау.

· Баылау(Control) – наты орындауды жоспарланан мен салыстыру процесі, ауытуларды талдау, баламаларды баалау жне егер ажет болса, тзетуші серелерді олдану.

· орытынды диаграммалар (Control charts) – уаыт ішінде процесс нтижелерін графикалы крінісі жне жоспарланан шектеулермен салыстыру.

· Тзетуші серлер(Corrective Action) – жоспармен сйкес жобаны кейін орындауды ткізу масатында згерту.

· Бюджетті ндіру (Cost Budgeting) – жоба элементтеріне нды баа осымшасы.

· нды басару(Cost Control) – жоба бюджетіні згерістерін баылау.

· нды баа (Cost Estimating) – жоба операцияларыны нды баасы.

· Сапа ны(Cost of Quality) – сапаны басару ны.

· нды орындау индексі ( Cost Performance index) – орындалан жмыстарды жоспарлы жне наты шыындар айтарылады, жабдытаушы ызметтеріні бекітіліген ны тленеді, сонымен бірге жмыс нтижелері бойынша марапат оып беріледі.

· н ауытулары (Cost Variance) – орындалан жмыстарды жоспарлы жне наты ндары арасындаы айырмашылы.

· Криртикалы операция(Critical Activity) – критикалы жолды кез келген операциясы, яни орындау мерзімдеріні оры жо операция.

· Критикалы жол (Critical Path) – жобаны минимальді жаласымдылыын анытайтын операциялар жиыны.

· Критикалы жол дісі (Critical Path Method) – жоба ресурстарыны шектерін ескермей критикалы жолды анытайтын желілік жоспарлау техникасы.

· Аятауды аынды кні (Curren Start Date) – операция басыны мерзіміні аынды баасы.

· Мртебелік кні (Data Date) – болаша наты деректерді блетін кні.

· Нтиже (Deliverable) – жобаны немесе оны блігін аятау шін орындалан кез келген лшенетін нім.

· зара байланыс (Dependency) – операцияларды орындау тртібін анытайтын жоба операциялары арасындаы логикалы байланыс.

· Жалан операция(Dummy Activity) – доалардаы операциялар дісінде логикалы байланыстарды жалан операциялар бейнелейді.

· затылы (Duration) – жоба операциясын немесе баса элементін орындау шін ажет жмыс аралытарыны саны.

· затылыты ысу (Duration Compression) – масаттарды згертілмеуінсіз жоба кестесін ысу, детте, ол жмыс ныны суімен байланысты.

· Ерте мезеттегі соы (Early finish Date) – ресурстарды шектелуін ескермей, операцияны аяталуыны ерте мерзімі.

· Ерте мезеттегі бастау(Early Start Date) – ресурстарды шектелуін ескермей алады.

· Алынан мн (Earnecl Value) – 1) жобаны орындауды лшеу дісі. 2) орындалан жмыстарды жоспарлы ны.

· Алынан мндерді талдау (Earned Value Analysis) – жобаны орындауды лшеу дісі.

· Жктеме (Effort) – операцияны орындау шін ажет жмыс бірліктеріні млшері.

· Баа (Estimate) – ктілетін санды баалар осымшасы.

· Аятауды баалау (Estimate at Complection) – операцияларды, операция топтарыны немесе жобаны ктілетін жалпы баасы.

· Аятауа дейін баалау (Estimate To Complete) – алан операцияны, операция топтарыны немесе жоба баасы.

· Тйіндердегі оиалар (Event on Node) – желілік диаграммаларды трызу техникасы, мнда оиалар желі тйіндерінде бейнеленеді, ал доалар тізбектілікті бейнелейді, олар мнда орындалу керек.

· Ауытулар туралы есеп беру (Exceptions report) – жоспардан негізгі ауытуларды осатын жат.

· кілеттілікті делигерлеу – зі жауаптылыыды басаа арту.

· Ктілетін аша рнегі (Expected Monetary Value) – табыстар мен шыындара оиалар ытималдылыын орындау, ал осы оиалармен шаырылады.

· Тез ткелі (Fast Trocking) – жоба затыын операцияларды параллель орындау арылы ысу, олар детте тізбекті орындалады.

· Аятау кні (Finish Date) – операцияны аятау мерзімі детте анытауыштармен олданылады – наты, жоспарлы, ктілетін, есептік, ернте, кеш, базалы, директивті немесе аынды.

· Соы – соы (СС) (Finish – to-start (FS)) – операциялы логикалы байланысыны типі, бл кезде кезекті операция алдыысы аяталан со ана бастала алады.

· Бекітілген ны мен нтижелер шін сыйаымен бірге контракет (Б+С) (Fixed Price Incentive Fee (FPIF) Contract) –контракт типі, бл кезде тапсырыс берушіжабдытаушыа бекітілген сумманы тлейді жне келісілген критерийлерді орындаанда осымша сумманы тлейді.

· ор (Float)–уаыт аралыы, оан жобаны орындау мерзімдерін бзбай операцияларды орындауды жоспарлы мерзімдерін тежеуге болады.

· Жулі фроментті (Fragnet) – жоба операцияларыны байланысты кптігі.

· Тікелей ткел (Forward Pass) – операцияны аяталу мен басталуыны ерте мерзімдерін есептеп шыады.

· Бас ор (Free Float (FF)) – уаыт аралыы оан операцияны орындауды келесі операциялар басын тежемей орындауды кідіртуге болады.

· Функционалды жетекші (Funtional Organization) – жым мамандытар бойынша иерархиялы трде топталан йымды рылым.

· Гант диаграммасы (GantChart) – ленталы диаграмма.

· Срып (Grade) – бірдей функционалды асиеттері бар, біра сапасына ойылатын талаптары бойынша айырышаланатын нім айырмашылытары шін олданылатын категория немесе ранг.

· Графикалы баалау мен талдау техникасы (Graphical Evalution and Review Technique) – операция байланыстарыны ытимал жне шартты тапсырманы олдануа ммкіндік беретін желіні талдау техникасы.

· Байланыстырушы операция (Hommock) – детте жобаны операциялар тобын осатын орытынды жмыс. Байланыстырушы допрерация оан кіретін операцияларды біріншісіні басынын аяына дейін орындалады.

· Апаратты тарату (Informationj Distribution) – жоба атысушылары здіксіз негізінде апаратпен амту.

· Инициация (Initiation) – жобаны орындауды йымдастыруды таайындау туралы шешім.

· сыныстара шаыру (Invitation for Bid (IFB)) – жабдытаушылар жасаан сыныстара шаыру.

· Кіріс (Lag) –байланысты шарттарын орындаан со келесі доперацияны орындау кідірісін анытайтын логикалы байланыса осымша.

· Кеш мерзімді соы (Late Finish Date (LF)) – критикалы жол дісінде жобаны орытынды оиаларын орындауды мерзімдерін бзбай операцияны аятауды анарлым кеш мерзімдері.

· Асып кету (Lead) – байланысты орындау шартыны келесі операциясын орындау мерзімдерінен асып кетуді анытайтын, логикалы байланыса осымша.

· Туралау (Leveling) – жобалы ресурстар шектеулігін ескеріп жобаны орындау кестесін ру.

· (Late Start Date (LF)) – критикалы жол дісінде жобаны орытынды оиаларын орындауды мерзімдерін бзбай операцияны аятауды анарлым кеш мерзімдері.

· Байланыс (Link) – жоба операцияларыны логикалы байланысы.

· Желілік диаграмма (Logic Diagram) – желілік диаграмма.

· зара байланыс (Logical Relationship) – жоба операцияларыны логикалы байланысы.

· Цикл (Loop) – GERT дісімен шешілетін, біра желілерді талдауды ртрлі дістерімен жол берілмейтін операцияларды циклдік байланысы.

· Басару оры ( Management Reserve) – болжанбаан немесе туекелді жадайларыны туындау жадайына ор.

· лайтылан кесте (Master Schedule) – тек негізгі кезедермен шешу оиаларды осатын жобаны орындау кестесі.

· Матрицалы йымдастыру (Matrix Organization) – кез келген йымдастырушылы рылым, мнда жоба менеджері функционалды жетекшілермен жоба ресурстар жетекшілігімен таайындалуы шін жауапкершілікті бледі.

· орытынды оиалар (Milestone) – маызды нтижелерге жетумен байланысты жобаны маызды оиасы.

· Бас тарту (Mitigation) – туекелділік оиасын немесе шыындарды кеміту ытималдыын тмендету масатымен шараларды абылдау.

· Мониторлы (Monitoring) –жобаны орындау туралы апаратты беру, талдау, жинау.

· Монте карло дісі (Monte Carlo Analysis) – нтижелерді ытимал таратылуын анытау шін жобаны кп рет модульдеумен байланысты туекелділіктерді баалау дісі.

· Желі (Network) – желілік диаграмма.

· Желіні талдау (NetworkAnalysis) – жоба операцияларын орындауды ерте жне кеш мерзімдерін анытау.

· Желі логикасы (Network Logic) – желілік диаграмманы тзейтін логикалы байланыстар жиынтыы.

· Желідегі жол (Network Path) – желілік диаграммадаы кез келген здіксіз операциялар тізімі.

· Тйін (Node) – желілік диаграмма тйіні.

· Жмыстарды йымдастырушылы рылысы (Organizational Breakdown Structure) – жмыс пакеттерін йымдастырушылы біріктіруге жатызу шін жобалы йымдастыруды рылымдау.

· йымды жоспарлау (OrganizationalPlanning) – есеп беру атынастарын, жауапкершіліктер мен жобалы рольдерді анытау, растыру жне таайындау.

· згерістерді жалпы басару (Overall Change Control) – жобаны барлы аспектілері мен атынасушылары бойынша згерістерді координациялау.

· Параметрлік баалау (Parametric Estimating) – тарихи деректер мен баса сипаттамалар арасындаы статикалы байланыстарды олданатын баалау дісі.

· Парето диаграммасы (Pareto Diagram) – оиаларды басталу желіліктеріні оларды себептерінен туелділігіні гистаграммасы.

· Жол (Path) – жобаны желілік диаграммасындаы тізбекті операциялар жиыны.

· Орындау пайызы (Percent complete (PC)) – операцияны немесе операциялар тобыны орындалан жмыстар лесін пайызбен баалау.

· Орындау жнінде есеп беру (Performance Reporting) – жобаны орындау туралы апаратты жинау жне тарату.

· Орындаушы йым (Performing Organization) – жобаны орындауа ызметкерлері атысатын йым.

· PERT диаграммасы (PRET Chart) – желілік диаграмманы арнайы типі.

· Фаза (phase) – жоба фазасы.

· Жоспарлы фижиж (Planned Finish date (PF)) – операцияны немесе операциялар тобын аятауды жоспарлы мерзімі.

· Алдыы операция (Predecessor Activity) – аынды операцияны орындау бл операцияны орындаудан логикалы туелді.

· Контракттарды жоспарлау (Procurement planning) – андай контракттар ажет жне ашан анытау.

· PERT дісі (Program Evaluation and Review Technique) – жоба операцияларыны затыын баалауды ытимал сипатын еске алу дісі.

· Жоба (Project) – ерекше німдер немесе ызметтерді ру шін арналан уаытша ксіпорын.

· Жобалы серлесуді басару (Project Communication management) – жобалы апаратты жинау мен таратуды йымдастыру шін арналан процестерді осатын жобаларды басару блімі.

· Жоба нын басару (Project Cost Management) – жоба бюджетін сатауды амтамасыз ету шін ажет процестерді осатын жобаларды басару блімі. Негізінен нды басаруды емес, ”кн” критериі бойынша басаруды білдіреді.

· жымды басару (Project Human Resources management) – жобаа атыстырылан адамдарды тиімді олдануды амтамасыз ету шін ажет процестерді осатын жобаларды басару блімі.

· Минтерациялы процестерді басару (Project Integration Management) – жобаларды басаруды трлі процестерді координациясын амтамасыз ету шін ажет процестерді осатын жобаларды басару блімі. Ол жоба жоспарын ндіру мен орындауды згерістерді жалпы жобаларды осады.

· Жобаны мірлік циклы (project Life Cycle) – тізбекті формалар жиыны, оларды млшері мен рылымы жобаа атысатын йым немесе йымдарды жобаны басару талаптарына сай аныталады.

· Жобаларды басару (Project Management) – жоба атысушыларыны модулдері мен ажеттіліктерінен асу немесе сатау масатында жоба жмыстарына, білімдер, дадылар, дістер мен ралдар осымшасы.

· Жобаларды басару бойынша білімдер аашы (Project Management Body of Knowledge (PMBOK)) – жобаларды басару бойынша профессионалды білімдер суммасын амтитын, жинатаушы термин PM BOK дстрлі дістері сияты шектеуші олдануды тапан жаа дістерді де осады.

· Жобаларды басарудаы профессионал (Project Management Professional) – PMI сертификацияланан тла.

· Жобаларды басару бадарламалары (Project Management Software) – жоба ресурстарын мерзімдері мен нын басару жне жоспарлау шін арналан компьютерлік бадарламалар класы.

· Жобаны басару аидасы (Project Management Team) – жобаны басаруа тікелей атысатын команда мшелері. Кішігірім жобаларды жобаны басаратын команда жобаны барлы команда мшелерін оса алады.

· Желілік диаграмма (Project Network Diagram) – жоба операциялары арасындаы логикалы байланысуды схемалы берілуі.

· Жоба формасы (Project Phase) – андай да бір негізгі нтижелерді біреуіне жету шін арнайы логикалы байланысан операциялар жиыны.

· Жоба жоспары (Project Plan) – жобаны орындау жне басару шін арналан режим бекітілген жат. Жоба жоспарыны негізгі масаттары жасалан сыныстар мен абылданан шешімдерді жаттау. Жоба атысушыларыны рекеттесуін жеілдету жне жобаны базалы масаттарын, мерзімдері мен ндарын жаттау болып табылады.

· Жоба жоспарын деу (Project Plan Development) – бір тізбекті жатта жоспарды баса процестеріні нтижелерін рсімдеу.

· Жоба жоспарын орындау (Project Plan Execution) – осылан доперациялар кмегімен жоба жоспарын жзеге асыру.

· Жобаны жоспарлау (Project Planning) – жоба жоспарын деу жне сйемелдеу.

· Контракттарды басару (Project ProcuremantManagement) – орындаушы йымнан тыс тауарлар мен ызметтерді алу шін ажет процестерді осатын жобаларды басару блімі.

· Ресурстарды басару (Project ResourceManagement) – ресурстарды де жасы олдану клемімен жоба масаттарына жетуді амтамасыз ету шін ажет процестерді осатын жобаларды басару блімі.

· Сапаны басару (Project Quality Management ) – жоба абылданан ажеттіліктерді амтамасыз ету шін ажет процестерді осатын жобаларды басару блімі.

· Туелділіктерді басару (Project Risk Management) – жобалы туелділіктерге сер ету, анытау, талдау шін ажет процестерді осатын жобаларды басару блімі.

· Жобаны орындау кестесі (Project Shedule) – операцияларды орындау жне орытынды оиаларды басталуды механизмдері жоспарлы.

· Масаттарды басару (Project Scope Management) – жобаа стті орындалу шін ажет жмыстарды осыландыын длелдеу шін ажет процестерді осатын жобаларды басару блімі.

· Жоба командаларыны мшелері (Project Team Members) – Жоба міндеттеріне есеп беруші тлалар.

· Мерзімді басару (Project TimeManagement) – жобаны жмыстарын уаытында орындауды амтамасыз ету шін процестерді осатын жобаларды басару блімі. Негізінен баса рылымдарда басаруды, соны ішінде жобаны уаытында орындау шін ресурстарды басаруды білдіреді.

· Жобалы-баытталан йымдастыру (Projectized Organization) – жоба менеджері жоба ресурстарын олдану бойынша толы кілеттілікке ие кез келген йымдастырушылы рылым.

· Сапаны малдау (Quality Assurance) – сапаны абылданан стандарттарыны орындалуын малдау шін жобаны орындауды здіксіз баалау процесі.

· Сапаны басару (Quality Control) – анаатсыз орындалу себептері мен салдарын жою шін тзетуші серлерді ндіру жне олдану процесі.

· Сапаны жоспарлау (Quality Planning) – жоба сапасыны стандарттарын анытау жне оларды орындау жолдарын анытау.

· алан затылы (remaining Duration (RDU)) – операцияны аятау шін ажет уаыт.

· сыныстара шаыру (Request for Proposal) – потенциалды жабдытаушылардан сыныстарды алу шін арналан тендерлік жаттама типі.

· ор (Reserve) – нды жне уаытты туекелділіктерді тмендету шін арналан жоспарлау рылымы.

· Ресурстарды туралау (Reserve Leveling) – жобалы ресурстарды шектелуін ескеріп жобаны орындау кестесін ру.

· Шектеулі ресурстары бар кесте (Reserve – Limited Schedule) – жобалы ресурстарды шектеулігімен ескеріліп жасалан жобаны орындау кестесі. Жобаны орындауды соы кестесі рдайым шектеулерін ресурстар ескеру керек.

· Ресурстарды жоспарлау (Reserve Planning) – жоба жмысын орындау шін андай ресурстар жне андай млшерде ажет екендігін жоспарлау.

· Жауапкершіліктер матрицасы (Responsibility Assignment Matrix (RAM)) – жобаны барлы жмыстарына жауаптыларды таайындау шін жобаны жмыстарыны иерархиялы рылымы мен ймдастырушылы рылымын сйкес оятын рылым.

· сталымдар (Retainage) – контракт орындалана дейін сталатын контрактты тлемдер блімі.

· Туелділік оиасы (Risk Event) – жобаа кері немесе о сер ете алатын оиа.

· Туелділіктерді анытау (Risk Identification) – жобаа сер ете алатын оиаларды анытау.

· Туелділікті баалау (Risk Quantification) – туелділік оиасыны ытималдылыымен себептерін баалау.

· сер етуді басару (Risk Response Control) – жоба ішінде туелділіктер згерістеріне сер ету.

· сер етуді ндіру (Risk Response Development) – жаымыда жадайлар болу шін жне жаымсыздарды алдын алу шн алдын ала сілтемелер ндіру.

· S-исыы (S-Curve) – орытынды шыындарыны, ебек шыындары немесе баса санды крсеткіштерді уаыта туелділігіні графигі. Атауы осындай туелділікті деттегі формасынын алынан.

· Кесте (Schedule) – жобаны орындау кестесі.

· Кестені басару (Shedule Control) – жобаны орындау кестесіні згерістерін басару.

· Кестені ру (Shedule Development) – операцияларды байланыстарын, зындытары мен ресурстардаы ажеттіліктерін ескеріп жобаны олдану кестесін ру.

· Мерзімдерді орындау индексі. (Shedule Performance Index (SPI)) – орындалан жмыстарды жоспарлы ныны арастырылан мезетке жоспарланан шыындарымен атынасы.

· Мерзімдерді ауытулары (Shedule Variance (SV)) – орындалан жмыстарды арастырылан мезетке жоспарланан шыындарымен р трлілігі.

· Аятауды есептік кні. (Shedule Finish Date (SF)) – жобаны орындау кестесіне сйкес операцияны аятау мерзімі.

· Басталуды есептік кні (Shedule Start date (SS)) – жобаны орындау кестесіне сйкес операцияны бастау мерзімі.

· Масаттар (Scope) – жобада ндіріске белгіленген німдер мен ызметтер жиыны.

· Масаттарды згерту (Scope Change) – жоба масаттарыны кез келген згерісі. Масаттарды згерісі детте жоба мерзімдері мен ндарын айта арастыруа келеді.

· Масаттарды анытау (Scope Definition) – жобаны негізгі нтижелерін кіші анарлым басарылатын компоненттерге декомпозиция.

· Масаттарды жоспарлау (Scope Planning) – жобаны негіздемесі, негізгі нтижелері мен масаттары бар жатты ндіру.

· Масаттарды малдау (Scope Verification) – жобаны нтижелерін анаатты орындалуын малдау.

· Болаша нды баалау (Should-Cost Estimates) – контрактты сыныстарды дрыстыын баалау шін олданылатын нім немесе ызметті болаша нын баалау.

· сыныстар алу (Solicitation) – сыныстар алу.

· сыныстарды жоспарлау (Solicitation Planning) – німге талаптарды жаттау жне потенциалды айнар кздерді анытау.

· Жабдытаушыларды тадау (Source Selection) – потенциалды жабдытаушылар арасынан тадау.

· жымды таайындау (Staff Acquisition) – жоба жмыстарына жымды таайындау.

· Жоба атысушысы (Stakeholder) – жобаа атысатын немесе нтижесіне туелді тла немесе йым.

· Басталу кні (Start Date) – операцияны бастау кні, детте, наталуымен олданылады. Наты, жоспарлы, ктілетін, есептік, ерте, кем, директивті, барлы немесе аынды.

· Бастау-соы (Start-To Finish) – машиналы байланыс, ол бойынша келесі операция алдыысы басталмай трып аяталады.

· Басы-Басы (Start-To Start) – логикалы байланыс, ол бойынша келесі операция алдыысынан брын басталады.

· Жмыс рамы (Statement of Work (SOW)) – котракт бойынша орындалатын німдер мен ызметтерді сипаты.

· Фрагмент (Subnet) – туынды жобаны беретін желілік диаграммалы туынды кптігі.

· Келесі операция (Successor Activity) – операция оны орындау мерзімдері алдыы операцияны орындау мерзімдеріне туелді.

· Аятауды дерективті кні (Target Completion Date (TC)) – жобаны аятауды ммкін мерзімдерін шектейтін дерективті кн.

· Міндет (Task) – операция.

· Жоба командасын дамыту (Team Development) – жобаны орындалуын жетілдіру шін жоба командасыны дадылары мен квалификациясын дамыту.

· Масштабталан желілік диаграммасы (Time-Scaled Logic Diagram) – жобаны желілік диаграммасы, мнда операция алыбы мен зындыы оны орындау мерзімі мен жаласымдылыын бейнелейді.

· Орындауды дерективті кні (Target Finish date (TF)) – операцияны аятауды ммкін мерзімдерін шектейтін дерективті кн.

· Бастауды дерективті кні (Target Start Date) – операцияны басталуыны ммкін мерзімдерін шектейтін дерективті кн.

· Толы ор (Total Float) – уаыт аралыы, оан кеш аятау мерзімін бзбай операцияны ерте бастуын тежеуге болады.

· осымша жмыс (Workaround) – туелділікті жаымсыз оиалара сер етуі.

· Ресурстарды операциялы рылымы (Work Breakdown Structure) – жоба жмыстарын рамалау, ол оны негізгі нтижелерін бейнелейді. Иерархиялы р келесі дегей анарлым жоба компоненттеріні шекті аныталуын бейнелейді.

· Жмыстар пакеті (Work Package) – операцияа бліетін иерархиялы рылымны тменгі дегейіні элементі.

1 Дріс. ЖОБАЛЫ БАСАРУА КІРІСПЕ. ЖОБАЛАРДЫ БАСАРУДЫ МАСАТЫ МЕН МНІ. ЖОБАЛАР КЛАССИФИКАЦИЯСЫ.

Жобалармен біз барлы жерде – йде жне жмыста кездесеміз. Жобаларды кейбір мысалдарын – іскерлік жне жеке трлерін келтіреміз: кпір рылысы; жаа жарнамалы компанияны басы; жаа йге кшу; деректерді жаа серверге кшіру; жаа ызмет туралы брошюраны ндіру; университетте баланы оытуа байланысты тсініктеме іздеу; семинарды йымдастыру; жаа жабдыты ндіру; программалы ралдарды ндіру мен енгізу; компанияны кері йымдастырылуы жне т.б. Осы іскерлікті барлы трлерін айрышалайтын жалпы белгілерге ие:

1) олар наты масаттара жетуге баытталан;

2) олар зара байланысты рекеттерді координациялы орындалуын осады;

3) олар белгілі бір басы мен соы бар уаытты жаласымдылы шектеріне ие;

4) оларды барлыы белгілі дрежеде айталанбайды жне ерекше.

Масата жетуге баыттылы. Жобалар белгілі бір нтижелерді алуа баытталады, яни олар масаттара жетуге баытталан. Бл масаттар жобаны озаушы кші болып, жеткізу шін олданылады. Жоба детте зара байланысты масаттарды ттас кешенін тжырымдайды. Жобаларды басаруды маызды сипаты масаттарды анытау мен алыптастыру болып табылады, мнда е жоары дегейден бастап анарлым блшекті масаттар мен міндеттерге тізбекті трде тсіп отырады.

зара байланысты рекеттерді координациялы орындалуы. Жобалара кптеген зара байланысты рекеттерді орындалуы енеді. Дара жадайлар бл зара байланыстар жекткілікті айын (мысалы, технологиялы туелділіктер), баса жадайларда олар анарлым жіішке табиата ие. Кейбір аралы міндеттер баса міндеттер орындалмаанша жзеге асырылуы ммкін емес; кейбір тапсырмалар тек параллель орындалады жне т.с.с. Егер трлі тапсырмаларды орындау синхронизациясы брылса, онда барлы жобаа ауіп тууы ммкін. Жоба – бл жйе, яни зара байланысты бліктерден алыптасатын бтін, сонымен бірге жйе, ал жйе динамикалы болып табылады жне сйкесінше, басаруа ерекше жолдарды талап етеді.

Уаыт бойынша шектелген жаласымдылы. Жобалар соы уаыт аралыында орындалады. Олар уаытша болады. Оларда белгілі бір шамада айын блінген басы мен аяы бар. Жоба негізгі масаттарына ол жеткізген со аяталады. Жобамен жмыс істегенде кштерді маызды блігі жобаны бекітілген кні аяталуын амтамасыз ету шін ажетті уаыт мір среді.

айталанбастыы. Жобалар – шаралар таныс дрежеде айталанбайды жне бір реттік болып табылады. айталанбасты дрежесі бір жобадан басасы айрышалануы ммкін.

Жобаларды басару артышылытары

І. Жалпы артышылытар. Бизнес лемінде бастысы – аша жне бл жобаларды басару сіміні себептеріні бірі, йтпесе ол келесі жалпы артышылытара ол жеткізуге ммкіндік береді;

1. Инвестициялар анарлым тез айтады жне лкен пайдамен. Жобаны з уаытында ралдарды шектен шыынынсыз орындау клиенттер з ашаларына анарлым маызды жне лездік пайданы алатындыын білдіреді.

2. нарыа тез ткізу. Кестені арасында жоба ндіруге баытталан тауарлар мен ызметтер нарыа ттынушылара бл ажет боланда теді.

3. Клиенттерді ктімдері анарлым толыыра анааттандырылады. Жоспарлау клиенттерді міндеттерін аныыра анытауа ммкіндік береді, ал клиенттер керектісін алан со, мз болады.

4. Бсекелертер арасындаы артышылы. ажет уаытта ажет ызметті стану – бсекелесушіге асып кетуді е жасы тсілі. Сонымен атар, жобаны басару сапаны анарлым жоары дегейіне жету шін ызметкерлер уаытты мен энергиясын босата отырып, бейтарап режимдегі жмыстан бас тартуа ммкіндік береді.

5. Стратегиялы масаттарды е жасы олдауы. Жобаны басару адамдара масаты мен маыздылыы неге негізделгендігін тсінуге кмектеседі. Жоспарсыз жмыс істей отырып, адамдар жиі перспектива сезімінен айырылады.

6. Иілгіш. Жоба жоспары – бл сттілікке жол картасы. Оны олда стап отырып, команда згерістерге тез жауап бере алады жне альтернативті маршруттарды тиімдірек ндіре алады.

7. німділік жоарылайды. Ресурстарды анарлым тиімді олданылуы адамдар з міндеттерін жасай алатынын білдіреді. ызметші нерлым тез бір істі аятаса, сорлым ерте ол басасын орындауа босайды.

ІІ. Жоба атысушыларына арналан артышылытар

1. Масатты дрыс тадалуы. Кпке жету шін сізден не талап етілетіндігін білу керек. Тапсырыс берушіні барлы талаптары мен алаулары жоба жоспарында жазылан.

2. Масата жетуді дрыс жолы.

3. Келісушілік пен салматылы. Жобаны басару «жаада» барлы ажеттіліктер мен потенциалды иыншылытарды анытауа ммкіндік береді.

4. Аынды алыпты айын тсіну. Жоспарда айда жне алай баратыыз жазылан. Осыны арасында сіз рдайым масата аншалыты жаындыыызды анытауа болады.

5. Апаратпен тиімді алмасу. Адамдар не болып жатандыын тсінгенде здерін анарлым траты сезінеді.

6. иыншылытар мен бейтараптылыты болдырмау. Егер алдын-ала потенциалды иыншылытар аныталса жне оларды болдырмау жолдары табылса немесе оларды жоюды тсілдері табылан болса, жоба мірі жеіл жне тартымды болады.

7. Жктемені тарату. Іргетасты жоба менеджері оны кіші жне жасы басарылатын фрагменттерге блу керек. Олар масштабы мен шошытпайды, жеіл абылданады жіне жеіл адааланады.

Сйтіп, тжірибеде жобаларды басару дістемесін ке олдану шін келесілерді бар болуы ажет:

- жобаны жзеге асыру процестеріні міндеттерін шешетін жобаларды басаруды ммкін жне тиімді дістер мен ралдар.;

- жобаларды басару саласындаы дайындалан мамандар;

- жобаларды басару нарыы.

«Жоба» тсінігіні бірнеше анытамасы бар:

1. Жоба – бл ойластырылатын немесе жоспарланатын зат, мысалы лкен ксіпорын (Вебстер тсініктеме сздігі).

2. Жоба берілген уаыт аралыында жне бекітілген бюждет негізінде наты аныталан масаттары бар, ойылан міндеттерге жетуге арналан, зара байланысты шаралар кешенін білдіреді (Халыаралы Банкті «Жедел жетекшілігі»).

3. Жоба – аныталан масаттары бар блек ксіпорын, кбіне уаыт, н мен жететін нтижелер сапасы бойынша талаптарды осады (жоба-менеджерлеріні аылшын Ассоциясы).

Сурет 1 – Жобалар классификациясы

Моножоба – бл йыммен немесе бір бліммен орындалатын жоба; бірмаыналы масат ойылымымен айрышаланады (наты бйымды, технологияны ру), уаытты жне аржылы шектеумен орындалады, жою координаторы мен жетекшісі талап етіледі.

Мультижоба – крделі масатта жетуге баытталан, ондаан моножобаларды біріктіретін бадарламалар кешені, ол ылыми-техникалы кешенді ру, ірі технологиялы мселені шешу, скери-ндірістік кешенні бір немесе ксіпорындар тобыны конверциясын жргізу сияты масаттара жету шін баытталады.

Мега жоба – масаттарды бір тармаымен зара байланысты, біратар мультижобалар мен жздеген моножобаларды біріктіретін кп масатты кешенді бадарлама; ол орталытандырылан аражаттауды жне координациялы орталытан жетекшілікті ажет етеді. Мегажобаларды негізінде саланы техникалы айта жабдыталуы, конверсия мен экологияны ауданды жне айматы мселелеріні шешілуі, жергілікті німдер мен технологияларды бсекелесу аблетін жоарлату сияты масаттара ол жеткізуге болады.

Жзеге асырылатын іскерлікті негізгі сфералары бойынша жоба трлерін келесідей блуге болады:

1) Техникалыы (бизнес орталы рылысыны жобасы);

2) йымдастырушылы (жоары оу жйесін айта трызу жобасы);

3) Экономикалы (аржылы тратандыру жобасы);

4) леуметтік;

5) Аралас (ядролы ару орларын ликвидациялау жобасы).

Жобамен басаруды зіндік ерекшеліктері жне иыншылытары бар. Жобаны жасап енгізу шін жмыс тобы рылан, олар алдына ойылан жаа масаттарды шешеді, кейбірі функционалды блімдерді рады.

Жмыс тобымен жне барлы йым арасында траты байланыс болуы ажет.

Жмыс тобыны р мшесінде ереже бойынша екі жетекші болуы керек (топ жтетекшісі жне функционалды блімні жетекшісі). Жобаны басару шін арнайы жетекші блінуі ажет. Топтын рылымы жоба бойынша жобаны рделілігне туелді. Мысалы, нісні модификациясы болса, онда шектелген жмыс тобы рылады, айсысыны рамына жаа німді ндіру, нерксіп, маркетинг жне ызмет крсету блімі кіреді. Жобаны крделілігіне арай жмыс тобына кіруі ммкін: техникалы жетекші - жмысшыларды аншалыты, ашан жмыс істеуін шешетін; ылыми жетекші - жмысты сапалы орындалуына жауап беретін; йымдастырушы жетекші – ызметкерлерді жеке мдделерін амтамасыз ететін (тлем аы т.б.).

1.Жобаны сйкестендіру (индификациялау)бл кезде ксіпорын жетекшілеріні жоары рамы ксіпорынны аымдаы жадайына талдау жасап, ксіпорыны рі арай дамуыны пайдалы баыттарын анытайды. Талдау нтижесі бизнес идеясы трінде рсімделіп, ксіпорынны нерлым маызды міндеттерін шешуге баытталады. Бл кезде идеяны жзеге асыруа атысты едуір длелді аргументациялар болуы ажет. Ксіпорынны одан рі дамуы жнінде бірнеше идея пайда болуы ммкін. Егер оларды барлыы бірдей дрежеде пайдалы жне іске асырымды болса, онда даярлауды соы кезінде оларды ішінен нерлым тиімдірегін абылдау шін бір мезгілде бірнеше инвестициялы жобалар зірленеді.

2.Жобаны дайындау жобаны бірінші бизнес – идеясы бірінші тексерілмнен ткеннен кейін, о немесе теріс деген тиянаты шешім абылданана дейін оны ары арай дамыту керек. Бл кезде жоба жоспарыны барлы баыттарында – коммерциялы, аржылы, экономикалы, техникалы, институтционалды жне т.б. оны бірте – бірте натылау жне жетілдіру талап етіледі. Бл кеде жобаны жекелеген міндеттерін шешу шін бастапы апараттарды іздеу немесе жинатау маыздыра боп келеді. Жобаны стті іске асуы жобаны талдау процесінде пайда болатын мліметтерді дрыс дей алуында жне бастапы апараттарды шынайылыына туелді.

3.Жобаны сараптау. Жобаны жзеге асыру алдында оны білікті сараптамасы – жобанын аса ажетті циклына аса ажетті сатылау жргізілуі керек. Егер жоба негізінен стратегиялы инвестор есебінен аржыландыратын болса, онда инвестор зі сараптама жргізеді, мысалы: болашата жобаны іске асыру кезінде ашаны кп блігін жоалтудан грі, беделді бір консалтингтік фирмаа ашасыны бір блігін жмсауды алауы ммкін. Егер ксіпорын инвестициялы жобаны з аша ралдарыны кмегімен іске асыруды жоспарласа, онда жобаны негізгі жадайларыны дрыстыын тексеру шін де сараптама ажет.

4.Жобаны іске асыру.Бл кезе бизнес – идеяны дамуынан бастап, жобаны іске осылу мезетіне дейін толы амтиды. Мнда ызметті барлы тріні орындалуыны адаалау жне мемлекет ішіндегі органдар мен шетелдік немесе отанды инвесторларды баылауы кіреді. Берілген кезе жобаны іске асуыны негізгі блігін де амтиды. Ал оны масаты – бастапы инвестицияны жабу шін жоба ндіретін аша аымдарыны жеткіліктілігін тексеру жне инвесторалрды салан ашаларынан ктетін айтарылымдарын амтамасыздандыру.

5.Нтижелерді баалау бл жобаны соында, сондай – а жобаны орындау кезінде жргізіледі. Бл ызмет тріні негізгі масаты жобаа салынан идеялар мен оларды іс жзінде орындалу дрежесі арасындаы наты кері байланысты табу боп табылады. Мндай салыстырулар нтижесінде растырушылар аса нды тжірбиелер жинайды. Бл тжірбиені баса жобаларды іске асыранда да олдануа болады.

Жетекші координациялы топ райды, оларды міндеттеріне кіреді:

· жобаны масатын анытау;

· жмыс тобына жетекшіні таайындау;

· жмыс тобын ру;

· міндетін ою;

· жобаны жасалуын, жргізілуін баылау (сапа, уаыт, шыындар);

· жобаны жаласуы туралы шешім абылдау;

· жмыс тобын тарату.

Жмыс тобын жобада зіні блігін орындайды; жоспарлауа жне баылауа, координациялы топ шін жне барлы йыма есеп береді.

Жмыс тобына кандидатураны тадауда келесі крсеткіштер негізделенеді:

· хабардарлы жне тжірибе;

· проблемалы облыста арнайы білімі болуы керек;

· жмыса тарту ммкіншілігі;

· билік жне йымдаы бедел;

· дау жадайды шешу абілеті;

· жмыса деген кз арасы;

· жеке ызыушылы жне мотивация.

Жоба жетекшісі жмыс йымында шешуші роль атарады. Сондытан зіні жеке асиеттері бойынша, зіні ммкіншілігімен жне кілеттілігімен ол функционалды бліміні жетекшісі алдында беделі болуы ажет.

Мселені аны тжырымдау жне міндетті анытау:

· жобаны маыналау жне орындалу кезедерін орнату;

· негізгі мселелерді блу;

· апаратты ауыстыру лгілерін ру;

· ктілген нтижелерді анытау;

· жмыс аяталаннан кейін кепілдеме жасау.

Жобаны орындау кезінде шешімдер абылданады:

· жаласу немесе тапсырманы тзету;

· соы кезеді анытау;

· соы кезені аяталу формасы.

Жобаны кезедерге блінуі оны орындалу жолын баылайды.

2 Дріс. ЖОБАНЫ БАСАРУДЫ НЕГІЗГІ ПРИНЦИПТЕРІ

Жобаларды дет бойынша тактикалы жне стратегиялы деп ажыратады. Соысыны атарына меншік тріні згерісіні (арендалы ксіпорынды, акционерлік оамды, жеке ксіпорынды, біріккен ксіпорынды жне т.с.с ) немесе сипатыны тбегейлі (жаа нім ндірісі, толы автоматтандырылан ндіріске кшу жне т.с.с ) згерісін арастыратын жобаларды жатызады. Тактикалы жобалар детте шыарылатын нім клеміні згеруінен, нім сапасыны жоарылатуымен жне ондырыларды жаартумен байланысты болады.

Отанды тжірбиеде жоба тсінігі жаа тсінік емес. Брыны уаытта оны айырмашылыы ксіпорын дамуыны негізгі баыттарын за бойынша осы ксіпорыннан жоары дегейде тран экономикалы саланы анытайтыны болып табылады. Жаа экономикалы жадайларда ксіпорын, янии оны иелері жне жоары басару рамы з келешектерін, барлы стратегиялы жне тактикалы мселелерін з бетінше шешеді. Мндай іскерлік инвестициялы жобалау тышынан йымдастырылуы тиіс.

Ксіпорынны наты бір жобаа атысты инвестициялы іскерлігіні жалпы реттелуі жобалы цикл трінде алыптасады жне ол циклді келесі кезедерге ие.

Жобалы талдау тжірібиесі жобалы талдау тжірібиесін жалпылауа жне типтік жобаларды атап айтуа ммкіндік береді, шетелдік тжірібиеде кездесетін инвестициялы жобаларды негізгі трлері тменде крсетілген.

1.Траты масштабтаы бизнесті табии жасалуы ретінде ескерілген ондырыларды ауыстыру, детте осыан сас жобалар за жне крделі длелдемелерді, шешім абылдауды талап етеді. сас ондырыларды бірнеше трі бар болса жне оларды ішінен біреуіні басымдылыын длелдеу керек болса, кп баламалылы пайда болуы ммкін.

2. Аымдаы ндірістік шыымдарды азайту масатында ондырыларды орнату. Осындай жобаларды масаты -жмыс істеп жатан ондырыны орнына нерлым жетілгенін орнату, біра онысы моральды тозан ондырыа араанда салыстырмалы трде тиімділігі азыра болады. Жобаларды осы трі рбір жекеленген жобаларды блшектеуді ажет етеді, йткені техникалы маынада нерлым жетілдірілген аржылы жаынан нерлым тиімді бола бермейді.

3. нім шыаруды арттыру жне ызмет крсету нарыын кеейту. Жобаларды бл трі детте ксіпорын басармасыны жоары дегейде абылдайтын жауапты шешімді талап етеді. Жобаны коомерциялы орындалуын нарыты ортасын кееюіні тиянаты длелдемесі мен сату клеміні арттыруды табысты суіне алып келу-келмеуін анытай отырып, жобаны аржылы тиімділігін тиянаты талдау керек.

4. Жаа нім шыару масатында ксіпорынды кеейту. Жобаларды осы трі жаа стратегиялы шешімдерді нтижесі болып табылады, жне бизнесті мніні згерісін озауы ммкін. Жобаны осы трі шін талдауды барлы кезедері тедей дрежеде маызды болып келеді. Жобаларды осы трін зірлеген кезде жіберген ате ксіпорынды нерлым стсіздікке алып келетіні атап ткен жн.

5. Экологиялы жгі бар жобалар. Инвестициялы жобалауды жасау кезінде экологиялы талдау жасау аса ажетті болып табылады. Экологиялы жгі бар жобалар здеріні табиаты бойынша оршаан ортаны ластаумен рашан байланысты боландытан, талдайды осы блігі барынша иын болып келеді. Шешуді жне аржы критерийлеріні кмегімен длелдеуді ажет ететін негізгі дилемма-жобаларды ай тріне назар аудару керек. 1) капиталды шыындарды кбейте отырып, ондырыны аса жетілмеген немесе ымбат трін пайдалану немесе 2) аымдаы щыымдарды кбейте отырып, аса ымбат емес ондырыны олдану.

6. Шешім абылдаудаы маыздылыы аса жоары емес жобаларды трі. Мндай жобалар жаа офис салу, жаа автомобиль салу жне т.с.с амтиды.

1. Жобаны басару функциялары

Жобаны жетекшісіні міндеті мен масаты:

-жадайлар туралы келіссз жргіз

-тапсырыс берушіден аражат алуды амтамасыз ету

-ызметтік міндеті

-жобаны орындау бойынша р кндік баылау жне жіберу рекеті

Жоба жетешісіні функциясы:

-нмен басару

-клемдер а) шартты (келісімді) ы

b) келіссз жргіз

-графиктар ру

-инжиниринг (техникалы рамы)

Жобаны анытау жне ртрлі жобаны сипатттау:

1. Жобаны орындау циклі

2. Жобаны масаты

3. зара туелділік

4. Бірегейлік

Жобаны басаруды негізгі аидалары

Жобаны басару - бл зіндік орындалу рекетіні ксіпшіліктік трі, белгілі масата жетуге баытталан материалды жне ебек орларын жеткілікті жолымен принциптерді, функцияларды жне басару механизміні дістерін пайдалана отырып орындалады.

Басару трт зара байланысан функциялары бар: жоспарлау, йымдастыру, мотивация жне баылау.

Осы масата жету шін йымны андай болу керек жне йымны мшелері не істеу керек екендігін, жалпы жоспарды функциясы арастырады.

Стратегиялы жоспар рекет жинаын жне шешімдерді арастырады, жетекшімен абылданан, айсысы ерекше стратегияа алып келетін, йыма з масаттарына жету шін кмек крсету негізделген. Стратегиялы жоспарды процесі, басаруда шешімдерді абылдауа кмек крсететін ралы болып табылады. Оны масаты- йымда жаа кіріспе енгізу жне згеруді жеткілікті дрежеде амтамасыз ету. йым стратегиялы жоспарды райтын, йымны ателері мотивациясы жне баылау арылы стсіздікке шырауы ммкін. Сонымен атар, стратегиялы жоспар болаша проблемаларды жне ммкіншіліктерді формалды болжауды жалыз тсілмен крсетіледі. Ол шешім абылдау шін негізі беріледі. Формалды жоспарлау шешім абылдауда ауіп-атерді тмендеуіне сер етеді.